Хьун

Хьун — дукха йа кӀезиг эрзаш дитташ долу меттиг, диттийн йукъаш ораматаш йолуш, цуна хӀоттам коьллаш, бӀаьцаш, чураш а жӀаьлинускалш а кхин а.^[1]

Данера гӀаш долу хьун

шуьйра гIа долу хьун. Эрмалойчоь, Дилижан

Таиландера догӀан тропикан хьун

Сьерра-Невада КалифорниН къилбаседера лаьмнашкара баганан хьун

Чилин къилба дакъан барамехь йолу Вальдивн хьун

Попан хьун (Fagus sylvatica) с ярко выраженными ярусами

Хьуьнан структура

Ладамен ораматийн биологин башхаллех а, церан хенах а, билгалчу физико-географин хьолах а доьзна хьуьнхахь кхуьу масех тӀегӀа ораматаш. ТӀегӀанаш — дика хаалуш дозанца къастийна ораматийн болх бен меженийн концентрацин ана ю. ТӀегӀанаш ян тарло цхьаьнца йа шинца, кхин сов а кепашца. Хьуьнхахь хуьлу тӀегӀанаш^[2]:

Попан хьун (Fagus sylvatica) дика къаьсташ йолчу тӀегӀанашца

1. Дитташ. Хьуьнан бохь — тӀеттӀа кхетна диттийн цхьаьна кондарш. Барамера асан хьаннашкахь хила тарло шиъ кхаччалц хьунан бохь, тропикийн хьаннашкахь — диттийн пхиъ тӀегӀа. ТӀуьна тропикийн хьаннашкахь ю чӀогӀа лекха диттийн тӀегӀа.
2. Коьллаш. Лаьтта лохачу диттийн коьллех.
3. Бецан йа бецан-коьллийн.
4. Корсаман^[2].
5. Хьуьнан йодар — «хьуьнхарчу латтан тӀехь органиках дисина чкъор»^[3] (БСЭ). Иза лаьтта охьаэгначу гӀашшах, геннех, зазанех, стоьмех, чкъорах, кхин а ораматех дисинчух, дийнатийн боьхаллех, дакъанах, кхоьбийн а, нӀаьвцицигийн а чкъорах. Хьуьнан йодарехь масех миллион яхархо хӀора квадратан метр тӀехь хуьлуш меттиг а нисло, цхьалханашна а, бактерешна а тӀиера дехкашка а, кегийра декха дийнаташка кхаччалц. Цундела хьуьнан йодар уггар луьста дахар долу тӀегӀа ю^[4]. Еллачу ораматех дисина чкъор делла чкъор ду^[5]. Хьуьнан йодаран роль чӀогӀа ладаме ю, цуо кхочушйо хӀара функцеш:
   1. Хьена латта кхоллало меттиг.
   2. Хино дӀадахьарах а, датарх а латта лардар.
   3. Латтан хинан а, хӀаваан а раж латтаяр.
   4. Латтан хьун кхиийтаран хьал.
   5. Ораматаш декха элементаш гуллало меттиг^[3].
6. Хьуьнан латтан бухара тӀегӀа лаьтта хьуьнан латтан а, цуьнан дуккха а йолу яхархойн а ораматийн ораман системех^[6], царна йукъахь ю фауна, жӀаьлин нускалаш, микроорганизмаш.

Хаало тӀегӀанера доцу ораматаш — хьерчаш а, текхаш а долу ораматаш а, эпифиташ а^[7].

Коьрта компонент ю дитташ. Коллаш а, дийна латтан чкъор а ца хила тарло луьста баххьаш долчу хьуьнхахь. Дийна латтан чкъор йукъайогӀу йолуш йолу корсамаш, бецан ораматаш, коллаш^[8].

Билгалдахарш

1. Лес // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
2. Хьун — хӏара Советан йоккхачу энциклопеди чуьра йаззам бу.  Архивировано из источника 14 апреля 2013
3. Хьун — хӏара Советан йоккхачу энциклопеди чуьра йаззам бу. 
4. Лес — Энциклопедия Кольера
5. Хьун — хӏара Советан йоккхачу энциклопеди чуьра йаззам бу. 
6. Энциклопедия лесного хозяйства. — М.: ВНИИЛМ, 2006. — Т. 2. — С. 38. — 416 с. — ISBN 5-94737-023-9.
7. Хьун — хӏара Советан йоккхачу энциклопеди чуьра йаззам бу. 
8. Энциклопедия лесного хозяйства. — М.: ВНИИЛМ, 2006. — Т. 2. — С. 38, 45. — 416 с. — ISBN 5-94737-023-9.