Аджари

Аджа́ри, АчӀара, АчӀаре (гуьрж. აჭარა, Ačʼara), Аджа́рийн Автоно́мин Респу́блика^[2] (гуьрж. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, Ад’жар’ис автономиури республика) — Гуьржийчоьнан историн, географин а, политик-административан регион.

Мохк (АД 1-гӀа тегӀа)
Аджари
гуьрж. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა
Байракх[d] ХӀост
41°39′ къ. ш. 42°00′ м. д.HGЯO
Пачхьалкх	Гуьржийчоь
Адм. центр	Батуми
Губернатор	Арчил Хабадзе
Истори а, географи а
Кхоллар	1991
Латта	2899 км²
Сахьтан аса	UTC+4:00
Бахархой
Бахархой	▼354 900 стаг (2021)[1]
Официалан меттанаш	гуьржийн
Идентификаторан терахьаш
Код ISO 3166-2	GE-AJ
Официалан сайт
Викиларми чохь медиафайлаш

Кхоьллина 1921 шеран 16 июлехь Аджарийн АССР санна а, номиналан атеистийн ССРС-н цхьаъ бен йоцу автономи санна а, кхоьллина динан принципехь^[3]. ХӀинца йолу цӀе — 1990 шарахь дуьйна. Аджарин коьрта гӀала Батуми — Гуьржийчоьнан коьрта хӀордан ков. ХӀорданйистера зонаш (Кобулети, Махинджаури, Гонио, Сарпи кхин а) кхузахь ю санаторно-дарбанан учрежденеш, дукхахерш кхоьллина советийн муьрехь. Болхбеш ю ломан курорташ.

Аджарин дукхахберш бу — аджараш, гуьржийн этнографин тоба, аджарин юкъахь Юккъерчу бӀешарашках шуьйра даьржина ислам дин.

Истори

Аджарин махка дуьхьара бахархой охьхевшина тӀулгийн бӀешарахь, иза бакъхилар гойту археологашна Бешуми цӀе йолу ломан курортана уллехь карийначу хӀуманаш. Чолоки эркан бассейн ю металлургин коьрта меттиг. Махкахь карайо борзанан а, хьалхараэчиган а оьмарийн хӀолламаш. Гуьржийн йозанийн хьосташкахь Аджари хьахайо III б. вайн эра кхачале. гуьржийн ширачу Картли пачхьалкхан дакъа санна. Легендаца, Аджарера доладела Гуьржийчохь керста дин даржор — апостол Андрей Первозванни веъначул тӀехьа^[4].

Административан йекъайалар

Аджарин юкъахь ю 5 муниципалитет (2006 шо кхаччалц кӀошташ) а, 1 гӀала республикин муьтӀахь а йолуш (Батуми).

Муниципалитет	майда, км²	бахархой ларар 2002[5], стаг	бахархой ларар 2014[6], стаг	бахархой ларар 2018[7], стаг	центр
Батуми, гӀала	65	121 806	152 839	163 400	Батуми гӀ.
Кедан муниципалитет	452	20 024	16 760	16 800	Кеда гӀкэ
Кобулетин муниципалитет	720	88 063	74 794	73 400	Кобулети гӀ.
Хелвачаурин муниципалитет	365	90 843	51 189	52 100	б. Хелвачаури гӀкэ (Батуми гӀ.)
Хулон муниципалитет	710	33 430	23 327	25 500	Хуло гӀкэ
Шуахевин муниципалитет	588	21 850	15 044	15 100	Шуахеви гӀкэ
Аджари, шаберш	2899	376 016	333 953	346 300	Батуми гӀ.

	стаг	%
берриге	333 953	100,00 %
Гуьржий	320 742	96,04 %
Эрмалой	5461	1,64 %
Оьрсий	3679	1,10 %
Украинаш	793	0,24 %
Желтой	575	0,17 %
Туркой	429	0,13 %
Азербайджанаш	340	0,10 %
Абхазаш	297	0,09 %
Цигонаш (боша)	138	0,04 %
Ассирийхой	131	0,04 %
ХӀирий	101	0,03 %
Езидаш	81	0,02 %
Жуьгтий	72	0,02 %
кхиберш	1114	0,33 %

Мехкан къаьмнийн хӀоттам
(2014 шарахь)^[8][9]

ГӀаланаш:

• Батуми (152 839 стаг, ларар 2014 ш.),
• Кобулети (16 546 стаг).

ГӀалин кепара эвлаш:

• Чакви (6720 стаг, ларар 2014 шо),
• Очхамури (5355 стаг),
• Кеда (1510 стаг),
• Хуло (1007 стаг),
• Шуахеви (797 стаг).

Бахархой

2018 шеран 1 январехь ларарца Аджарех бу 346 300 бахархой^[7], 2014 шаран 1 январехь — 396 600 бахархой^[10]

2014 шарахь 333 953 стаг^[6], 2002 шарахь — 376 016 стаг (царах 93,4 % — гуьржий (аджараш), 2,4 % — оьрсий, 2,4 % — эрмалой, 0,6 % — желтой, 0,4 % — абхазаш, 0,9 % — кхиберш).

Къаьмнаш

Аджарин кӀоштанийн къаьмнийн хӀоттам (2014 ш.)^[11]

Мохк, муниципалитет[12]	шаберш	гуьрж- ий	%	эрма- лой	%	оьрс- ий	%	ук- раин- аш	%	жел- той	%	Тур- кой	%	азер- байд- жанаш	%	абха- заш	%	Циго- наш	%	кхи- берш	%
Аджари, шаберш	333 953	320 742	96,04 %	5461	1,64 %	3679	1,10 %	793	0,24 %	575	0,17 %	429	0,13 %	340	0,10 %	297	0,09 %	138	0,04 %	1499	0,45 %
Батуми, гӀала	152 839	142 691	93,36 %	4636	3,03 %	2889	1,89 %	628	0,41 %	289	0,19 %	0	0,00 %	269	0,18 %	229	0,15 %	1	0,00 %	1207	0,79 %
Кедан м-т	16 760	16 747	99,92 %	1	0,01 %	5	0,03 %	3	0,02 %	0	0,00 %	1	0,01 %	0	0,00 %	2	0,01 %	0	0,00 %	1	0,01 %
Кобулетин м-т	74 794	72 624	97,10 %	696	0,93 %	666	0,89 %	129	0,17 %	267	0,36 %	6	0,01 %	40	0,05 %	11	0,01 %	137	0,18 %	218	0,29 %
Хелвачаурин м-т	51 189	50 811	99,26 %	125	0,24 %	110	0,21 %	28	0,05 %	18	0,04 %	1	0,00 %	19	0,04 %	52	0,10 %	0	0,00 %	25	0,05 %
Хулон м-т	23 327	23 105	99,05 %	1	0,00 %	7	0,03 %	3	0,01 %	1	0,00 %	151	0,65 %	12	0,05 %	2	0,01 %	0	0,00 %	45	0,19 %
Шуахевин м-т	15 044	14 764	98,14 %	2	0,01 %	2	0,01 %	2	0,01 %	0	0,00 %	270	1,79 %	0	0,00 %	1	0,01 %	0	0,00 %	3	0,02 %

1989 шарахь ларарца:

• Гуьржий 82,8 %
• Оьрсий 7,7 %
• Эрмалой 4,0 %
• Кхиберш 5,5 %^[13]

Дин

Ӏосманийн Ӏедал долуш, кхиболу крипто-керста нах санна, аджараш леладора ислам а, керста а дин. Аджарин гурьжий къоман бахархой керста дине дӀаберзира 1990-гӀа а, 2000-гӀа а шерашкахь, и болх беш яра Гуьржийн керста килс, и бахьна долуш Аджарин бахархой бусулба а, керста а барамехь бу 60 % к 30 %, 1980-гӀа шерийн чакхехь абсолютан дукхахберш бара бусулбанаш (70 %). 2014 шаран лараран хаамашца^[14]:

• 54,5 % Аджарин бахархой — гуьржийн керста килсе лелаш бу,
• 39,8 % — бусулбанаш-суннийш,
• 0,3 % — Эрмалойн Апостолийн килсе леларш,
• 0,04 % — католикаш,
• 2,8 % — атеисташ кхин а.

Кортош

• Абашидзе, Аслан Ибрагимович 2001 шо — 2004 шеран 5 май
• Варшаломидзе, Леван Гурамович 2004 шеран 20 июль — 2012 шеран 30 октябрь
• Хабадзе, Арчил 2012 шеран 30 октябрь - 2016 шеран 6 июль
• Патарадзе, Зураб 2016 шеран 15 июлехь дуьйна

Карта

Картин легенда:

	Автономин республикин центр, 100 000 сов стаг.
	10 000 тӀера 25 000 кхаччалц стаг.
	5 000 тӀера 10 000 кхаччалц стаг.
	2 000 тӀера 5 000 кхаччалц стаг.
	1 000 тӀера 2 000 кхаччалц стаг.
	500 тӀера 1 000 кхаччалц стаг.

Туркойчоь

Гури

Самцхе-Джавахети

Батуми

Кобулети

Кеда

Махинджаури

Очхамури

Хуло

Чакви

Шуахеви

Хелвачаури

Гонио

Ахалсопели

Мцване-Концхи

Сарпи

Эрге

Колотаури

Гегелидзееби

Мухаэстате

Цихисдзири

Чаисубани

Дидаджара

Аджарин нах беха меттигаш

Билгалдахарш

1. http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/01%20Population%20by%20municipalities%20for%20the%20beginning%20of%20the%20year.xls
2. КОНСТИТУЦИЯ ГРУЗИИ &124; ЮЛПП Законодательный Вестник Грузии
3. CA&CC Press® AB Архивйина 2012-09-23 — Wayback Machine
4. Батум во времена Османской империи. Автор Заур Маргиев Изд. Анкара 2008 г. ISBN 99928-43-54-3 Издание 2. Москва 2008 г. ISBN 978-5-902073-64-2
5. Этнический состав Грузии по переписи 2002 года (ингалс.)
6. Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information). 2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 28 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2016 шеран 8 августехь Архивйина 2016-08-08 — Wayback Machine
7. Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг. (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 29 октября 2018. Кху чуьра архивйина оригиналан 2018 шеран 23 июлехь
8. Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity). Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS) (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 28 апрель. Архивйина 2016-08-08 — Wayback Machine
9. Национальный состав населения Грузии, его регионов и населённых пунктов по переписи населения 2014 года
10. Оценка населения Грузии на 2004—2014 гг. по муниципалитетам по данным Департамента статистики Грузии (инг.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 20 октябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2014 шеран 22 июлехь
11. georgia-ethnic-2014
12. 2006 шарахь дуьйна Гуьржийчоьнан массо кӀошташ муниципалитеташ аьлла хийцина
13. Аджария // Словарь современных географических названий / Рус. геогр. о-во. Моск. центр; Под общ. ред. акад. В. М. Котлякова. Институт географии РАН. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.
14. georgia-religion 2014