Къоман музыка
From Wikipedia, the free encyclopedia
Къоман музыка, музыкин фольклор[1], ламастин музыка — халкъан музыкин-поэтин кхолларалла, халкъан кхоллараллин дакъасто йиш йоцу дакъа ду, иза лаьтта, дукхаха дерг, барткхолларан кепехь, дайш тӀаьхьенашка дӀа а луш[2]. Къоман музыка йерриг йукъараллин-историн формацешна (барткхолларан а, йозанан а) йевзаш хиларна, цуьнга халкъан кхоллараллин компоненте санна хьевсина ца Ӏаш, кхин шуьйрачу маьӀнехь, музыкин говзаллин генне (ораме) санна хьажа веза[2]. Коьртачех цхьа га, дукха хьолехь дусту гӀарайаьллачу а, академин а музыкица[3]. Иштта «къоман музыка» терминан билгало а йу — ша даьккхина къоман йа оьздангаллин ламастин музыка аьлла[4]. Къоман музыка Ӏамош йу музыкин фольклористика[5].
Иоганн Готфрид Гердер (1744—1803) хилла теорин агӀора къоман музыкех йаздина уггаре хьалхарчех цхьа Ӏилманча. Цуо, кхин хьалхара талламчаша санна, гойтура музыкин а, Ӏаламан а йукъара нисса йолу зӀе. XIX бӀешарахь къоман музыка «Ӏаламан музыка» ца ларахь а, уггаре кӀезигниг лорура, гӀалин Ӏаткъам хиланза Ӏаламера музыка. Оцу хенан талламчаш хьоьжура коьртаниг лахарчу белхашка: йуй теша классикин а, къоман а музыкин йукъахь уьйр, иштта гой теша къоман музыкин маттахь йа боларехь схьайаларан а, кепийн а ларраш. Къоман музыкех кхетаран уггаре доккха маьӀна хилла музыкин-этнографин талламийн, уьш бира Йоккха Британехь америкин филологан Чайлд Френсис Джеймсан (1825—1896) а, Малхбален Европехь мажарийн композиторан а, фольклористан а Барток Белин (1881—1945) а куьйгаллица[3].