Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu

Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu (羅馬天主教), găk Hók-ciŭ gâe̤ng Dṳ̆ng-guók tĕ̤ng-chĭng ùi Tiĕng-ciō-gáu (天主教), sê sié-gái Gĭ-dók-gáu gáu-pái dăng-dăng-dŏng séng-dù có̤i sâ̤ gì gáu-huôi. Ĭ găk ciòng sié-gái chă-bók-dŏ̤ ô 12 é séng-dù, ciéng ciòng sié-gái ìng-kēu gì dâi-iók lĕ̤k-hông-ék. Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu iù Lò̤-mā (Huáng-dé-gŏng) gì gáu-cŭng liāng-dō̤.

Mìng-chĭng

Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu găk Hók-ciŭ gâe̤ng Dṳ̆ng-guók tĕ̤ng-chĭng ùi Tiĕng-ciō-gáu, găk Hĭ-lăk-ngṳ̄ diē-sié hô̤ lō̤ καθολικισμός, găk Lá-dĭng-ngṳ̄ diē-sié hô̤ lō̤ Catholicismus, dŭ sê ciòng sié-gái, ciòng-tā̤, hĕ̤k-ciā puō-sié gì é-sé̤ṳ. Dĕ̤ng-să̤-gáu-huôi-hŭng-liĕk cĭ-hâiu, ĭng să̤-huŏng gáu-huôi ī Lò̤-mā ùi dṳ̆ng-sĭng, ī Lò̤-mā ciō-gáu (gáu-cŭng) ùi liāng-sêu, gó-chṳ̄ hô̤ lō̤ Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu.

Lĭk-sṳ̄

Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu nguòng-ṳ̀ cō̤-gĭ Gĭ-dók-gáu, sê Iă-sŭ gì sū-dù Báe̤k-dŏ̤-lṳ̆k găk Gŭng-nguòng 1 sié-gé cháung-gióng ṳ̀ Lò̤-mā. Gŭng-nguòng 5 sié-gé, Lò̤-mā-dá̤-guók hŭng-liĕk ùi dĕ̤ng să̤ lâng buô-hông, Lò̤-mā sê Să̤-lò̤-mā-dá̤-guók gì siū-dŭ, Lò̤-mā ciō-gáu dáik-gáu Să̤-lò̤-mā-dá̤-guók huòng-dá̤ gì ciĕ-tì. Gŭng-nguòng 11 sié-gé Dĕ̤ng-să̤-gáu-huôi-dâi-hŭng-liĕk cĭ-hâiu, Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu sìng-ùi să̤-huŏng Gĭ-dók-gáu gì gáu-huôi, iù Lò̤-mā-ciō-gáu cék gáu-cŭng liāng-dō̤. Gŭng-nguòng 16 sié-gé, Cŭng-gáu-gāi-gáik-ông-dông găk Ĕu-ciŭ chók-hiêng, să̆-huŏng gáu-huôi bók hŭng-liĕk ùi Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu (Tiĕng-ciō-gáu) gâe̤ng Sĭng-gáu (găk Hók-ciŭ gâe̤ng Dṳ̆ng-guók gáe̤ lō̤ Gĭ-dók-gáu) lâng-ciáh déng-ìng.

Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu ṳ̀ Gŭng-nguòng 16 sié-gé iù Iă-sŭ-huôi gâe̤ng Dô̤-mìng-huôi duòng gáu Hók-gióng, bók gĭng Hók-gióng gâe̤ng Dṳ̆ng-guók dĕ̤ng-nàng iòng-hāi dê-kṳ̆ duòng gáu Dṳ̆ng-guók nô̤i-dê. Hók-gióng sê dŏng-sì Tiĕng-ciō-gáu găk Dṳ̆ng-guók gì dê̤ṳng-iéu dṳ̆ng-sĭng. Gĭng-guó Mìng-dièu muăk-nièng chiông Lé Mā-dâiu (利瑪竇) gâe̤ng Ngái Ṳ̀-liŏk (艾儒略) cūng-kuāng gì duòng-gáu-sê̤ṳ gì nū-lĭk, Tiĕng-ciō-gáu găk Hók-gióng gâe̤ng Dṳ̆ng-guók huák-diēng cĭng ká̤, iā-sâ̤ guăng-uòng iā gă-ĭk gáu-huôi. Hók-ciŭ lĭk-sṳ̄ siông dâ̤-ék cô̤ gáu-dòng Săng-săng-dòng (三山堂) cê̤ṳ sê găk ciā sì-gĭ iù Mìng-dièu cāi-sióng Iĕk Hióng-gŏ̤ (葉向高) gì sŏng-giāng sū kī. 1645 nièng Lè̤ng-ū Huòng-dá̤ găk Hók-ciŭ dĕng-gĭ gì sèng-hâu iā dâi-lĭk ciĕ-tì Tiĕng-ciō-gáu, bók dṳ̀ng siŭ lāu Săng-săng-dòng. 1680 nièng, Tiĕng-ciō-gáu Hók-gióng dái-mŭk-kṳ̆ (天主教福建代牧區) sìng-lĭk. Chĭng-dièu chĕ̤, iù-ṳ̀ Lā̤-ngiè-cĭ-cĭng, Tiĕng-ciō-gáu găk Dṳ̆ng-guók sêu gáu páe̤k-hâi, duōng gáu dê-â duòng-gáu, dĭk-tàu gáu 1846 nièng cĭ-hâiu ciáh huŏi-hŭk uăk-dông. 1883 nièng, Hók-gióng báe̤k-gīng dái-mŭk-kṳ̆ (福建北境代牧區) sìng-lĭk, ī-hâiu Hók-ciŭ dái-mŭk-kṳ̆ (福州代牧區) bók buŏng chók-lì, béng ṳ̀ 1946 nièng sĭng ùi Hók-ciŭ cūng-gáu-kṳ̆ (福州總教區), ciō-cô̤-dòng găk Huăng-sùng-puō Tiĕng-ciō-dòng. 1949 nièng Dṳ̆ng-guók Gê̤ṳng-sāng-dōng siông-dài cĭ-hâiu, Tiĕng-ciō-gáu găk Dṳ̆ng-guók sêu gáu ák-cié, nguôi-guók sìng-cék ìng-uòng ké̤ṳk dé̤ṳk-cāu, Dṳ̆ng-guók Tiĕng-ciō-gáu ái-guók-huôi sìng-lĭk, găk Gê̤ṳng-sāng-dōng ăng-bà̤ â cê-gă guāng-lī cŭng-gáu sê̤ṳ-ô. Siŏh buô-hông gáu-dù duōng-gáu dê-â gié-sṳ̆k ciék-sêu Lò̤-mā gáu-cŭng gì guāng-lī, hô̤ lō̤ dê-â gáu-huôi.

Gáu-ngiê gâe̤ng Cū-cék

Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu séng-ngiōng săng-ôi-ék-tā̤ gì dăng-ék-sìng Ià-sŭ. Gáu-ngiê ī Séng-gĭng ùi dṳ̆ng-sĭng. Tiĕng-ciō-gáu gì séng-ngiōng sĕng-uăk ī chék gióng séng-sê̤ṳ ùi dṳ̆ng-sĭng, dăng-dŏng dâ̤-ék dê̤ṳng-iéu gì sê có̤ mì-sák. Séng-mū Mā-lé-ā găk Tiĕng-ciō-gáu diē-sié ô dê̤ṳng-iéu gì dê-ôi. Tiĕng-ciō-gáu ô hŭng-hó gì lā̤-ngiè tā̤-hiê.

Lò̤-mā-tiĕng-ciō-gáu-huôi ô siŏh ciáh iā duâi gì cū-cék giék-gáiu, sāi-ê̤ṳng dēng-ngék guāng-lī gì cié-dô. Sìng-cék ìng-uòng cū-cék siông, gáu-cŭng (教宗) sê có̤i-gŏ̤ gì guăng-lī ìng-uòng, â-dā̤ ĭ-ché̤ṳ sê sŭ-gĭ (樞機), cūng-ciō-gáu (總主教), ciō-gáu (主教), câe̤-lī ciō-gáu (助理主教), hū-lī ciō-gáu (輔理主教), sìng-hô (神父) gâe̤ng cĭk-sê̤ṳ (執事). Siŭ-sê̤ṳ gâe̤ng siŭ-nṳ̄ ng sê sìng-cék ìng-uòng. Dăng-ôi cū-cék siông, ī séng-cô̤ (聖座) ùi dṳ̆ng-sĭng, â-dā̤ sê cūng-gáu-kṳ̆ (總教區), gáu-kṳ̆ (教區), dòng-kṳ̆ (堂區).