Chĭng-dièu

Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。

---

Dâi-chĭng-guók ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ 大清國
1636 nièng–1912 nièng
guók-gì (1889–1912) huòng-dá̤ gì éng
Guók-gŏ̤: 鞏金甌 "Gṳ̄ng gĭng-ĕu" (1911–1912)
Siū-dŭ	Mukden (Sīng-iòng) (1636–1644) Sông-tiĕng (Báe̤k-gĭng) (1644–1912)
Guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng	Muāng-ciŭ-ngṳ̄
Tŭng-ê̤ṳng ngṳ̄-ngiòng	Muāng-ciŭ-ngṳ̄, Háng-ngṳ̄, Mùng-gū-ngṳ̄, Câung-ngṳ̄, Mì-ngù-ī-ngṳ̄
Céng-hū	gŭng-ciō-cié
huòng-dá̤
• 1611–1661	Sông-dê
• 1661–1722	Kŏng-hĭ
• 1735–1795	Gièng-lṳ̀ng
• 1908–1912	Sŏng-tūng
Lĭk-sṳ̄
• gāi guók-hô̤ Dâi-chĭng	1636 nièng
• ciéng-liāng Báe̤k-gĭng	1644
• miĕk Dài-uăng	1683
• Ă-piéng Ciéng-cĕng	1840
• Sŏng-tūng tó̤i-ôi	1912 nièng
Miêng-cék
1760	13,150,000 km2 (5,080,000 sq mi)
1790	14,700,000 km2 (5,700,000 sq mi)
Ìng-kēu
• 1740	140,000,000
• 1776	268,238,000
• 1790	301,000,000
Huó-bê	liōng
cĭ-sèng guók-gă cĭ-âu guók-gă Hâiu-gĭng Dâi-sông Nàng-mìng Dzungar Hāng-guók Dṳ̆ng-huà Mìng-guók Mùng-gū Să̤-câung Uryankhay Gê̤ṳng-huò-guók Dài-uăng Mìng-ciō-guók
Dāng sṳ̆k	Liĕk-biēu  Dṳ̆ng-guók  Mùng-gū  Dài-uăng  Ngò̤-lò̤-sṳ̆  Éng-dô  Pakistan  Miēng-diêng  Kazakhstan  Kyrgyzstan  Tajikistan

Chĭng-dièu (清朝), hĕ̤k-ciā hô̤ lā̤ Muāng-chĭng (滿清), Dâi-chĭng (大清, Muāng-ciŭ-ngṳ̄: ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ
ᡤᡠᡵᡠᠨ) gâe̤ng Chĭng-guók (清國), sê Dṳ̆ng-guók có̤i-hâiu siŏh-ciáh hŭng-gióng Uòng-dièu (封建王朝). Muāng-chĭng gì huòng-dá̤ dŭ sê Muāng-ciŭ-nè̤ng (hiêng-câi hô̤ lā̤ Muāng-cŭk-nè̤ng), sáng “Ái-sĭng Gáuk-lò̤” (愛新覺羅, Muāng-ciŭ-ngṳ̄: ᠠᡳ᠌ᠰᡳᠨ
ᡤᡳᠣᡵᠣ).

Muāng-chĭng huóng-dá̤ gì cū-cūng sê Gióng-ciŭ Nṳ̄-cĭng (建州女真) gì siū-liāng. Nū-ī-hăk-cà̤ gì nông-bâ, ĭ-gŭng gâe̤ng ngiê-gŭng dŭ găk Mìng-dièu páh Nṳ̄-cĭng-nè̤ng puáng-lâung gì sèng-âu ké̤ṳk nè̤ng tài-sī, gáu-muōi Nū-ī-hăk-cà̤ cêu cióh cuòi kī-bĭng, cê-chĭng Hâiu-gĭng huòng-dá̤, huăng-dó̤i Mìng-dièu. Mìng-dièu puái bĭng tié-lāu kó̤ páh, dŭ mâ̤ iàng. Muāng-ciŭ-nè̤ng lièng-hăk Mùng-gū, chă-nék-giāng páh gáu Báe̤k-gĭng-siàng. Gái hô̤ ô Uòng Cùng-huáng (袁崇煥), Sŏng Sìng-cūng (孫承宗) gáuk-nè̤ng gì bō̤-hô, ciā siàng cá mò̤ ké̤ṳk ĭ páh giâ lì.

Gáu Huòng Tái-gĭk chiū lā̤, ngék-siū iā sâ̤ Háng-nè̤ng lì có̤ ĭ gì buô-hâ. Muāng-chĭng muōng biéng muōng giòng-duâi, páh iàng Dièu-siēng, páh giâ Mùng-gū, 1636 nièng, ciŏng guók-hô̤ gāi siàng Dâi-chĭng.

Hī sèng-âu Săng-hāi-guăng (山海關) sê Mìng-dièu gâe̤ng Muāng-ciŭ (滿洲, hiêng-câi hô̤ lā̤ “Dĕ̤ng-báe̤k”) gì biĕng-gái. Mìng-dièu puái Ngù Săng-gié (吳三桂) kó̤ siū guăng. Ciā Ngù Săng-gié sê siŏh ciáh chók-miàng gì ciŏng-gŭng, Muāng-ciŭ-nè̤ng dŭ iā giăng ĭ.

1644 nièng, Lī Cê̤ṳ-sìng (李自成) cô̤-huāng chuàng-ôi (造反篡位), Ngù Săng-gié gì nông-bâ ké̤ṳk Lī Cê̤ṳ-sìng bŏng-gá, ĭ sá̤-bò̤ (細婆) Dìng Uòng-uòng (陳圓圓) iâ ké̤ṳk Lī Cê̤ṳ-sìng gì buô-hâ Làu Cŭng-mīng (劉宗敏) dŏk kó̤. Ngù Săng-gié iā sêu-ké, cêu bóng Muāng-chĭng buô-dôi diē guăng, ciŏng Lī Cê̤ṳ-sìng miĕk lâi. Cī siŏh nièng, Muāng-chĭng ciŏng siū-dŭ buăng gáu Báe̤k-gĭng.

Muāng-chĭng diē guăng ī-hâiu diòng 10 ciáh huòng-dá̤ (muôi diē guăng gì sèng-âu gó ô 2 ciáh). 1911 nièng huák-sĕng̤ Sĭng-hâi Gáik-mêng (辛亥革命), Muāng-chĭng ké̤ṳk Sŏng Dṳ̆ng-săng gì Dṳ̆ng-huà Mìng-guók tŭi-huăng.

Muāng-chĭng gì huòng-dá̤

	chiông	nièng-hô̤	miêu-hô̤	ié-hô̤	miàng-cê	câi-ôi
1		Tiĕng-mêng 天命	Tái-cū 太祖	Gŏ̤-huòng-dá̤ 高皇帝	Nū-ī-hăk-cà̤ 努爾哈齊	1616 - 1626
2		Tiĕng-chŭng 天聰 Cùng-dáik 崇德	Tái-cŭng 太宗	Ùng-huòng-dá̤ 文皇帝	Huòng Tái-gĭk 皇太極	1626 - 1643
3		Sông-dê 順治	Sié-cū 世祖	Ciŏng-huòng-dá̤ 章皇帝	Hók-lìng 福臨	1643-1661
4		Kŏng-hĭ 康熙	Séng-cū 聖祖	Ìng-huòng-dá̤ 仁皇帝	Hièng-iék 玄燁	1661 - 1722
5		Ṳ̆ng-céng 雍正	Sié-cŭng 世宗	Hièng-huòng-dá̤ 憲皇帝	Êng-cĭng 胤禛	1722 - 1735
6		Gièng-lṳ̀ng 乾隆	Gŏ̤-cŭng 高宗	Sùng-huòng-dá̤ 純皇帝	Hùng-lĭk 弘曆	1735 - 1795
7		Gă-kéng 嘉慶	Ìng-cŭng 仁宗	Iô-huòng-dá̤ 睿皇帝	Īng-iēng 顒琰	1796 - 1820
8		Dô̤-guŏng 道光	Sŏng-cŭng 宣宗	Sìng-huòng-dá̤ 成皇帝	Mìng-nìng 旻寧	1820 - 1850
9		Hièng-hŭng 咸豐	Ùng-cŭng 文宗	Hièng-huòng-dá̤ 憲皇帝	Ĭk-cê̤ṳ 奕詝	1850 - 1861
10		Dùng-dê 同治	Mŭk-cŭng 穆宗	Ngiê-huòng-dá̤ 毅皇帝	Cái-sùng 載淳	1861 - 1875
11		Guŏng-sê̤ṳ 光緒	Dáik-cŭng 德宗	Gīng-huòng-dá̤ 景皇帝	Cái-tièng 載湉	1875 - 1908
12		Sŏng-tūng 宣統	mò̤	mò̤	Puō-ngì 溥儀	1908 - 1912

Wikimedia Commons diē-sié ô gâe̤ng Chĭng-dièu ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng.

Dṳ̆ng-guók lĭk-sṳ̄

Sṳ̄-sèng | Hâ | Siŏng | Ciŭ (Să̤-ciŭ, Dĕ̤ng-ciŭ, Chŭng-chiŭ, Ciéng-guók) | Cìng | Háng (Să̤-háng, Sĭng, Dĕ̤ng-háng) | Săng-guók (Cò̤-ngôi, Sṳ̆k-háng, Dĕ̤ng-ngù) | Céng (Să̤-céng, Dĕ̤ng-céng) | Ngū-hù Sĕk-lĕ̤k-guók (Sìng-háng, Sèng-diêu, Hâiu-diêu, Sèng-liòng, Sèng-iĕng, Sèng-cìng, Hâiu-iĕng, Hâiu-cìng, Să̤-cìng, Hâiu-liòng, Nàng-liòng, Să̤-liòng, Báe̤k-liòng, Nàng-iĕng, Báe̤k-iĕng, Hâ) | Nàng-báe̤k-dièu (Nàng-dièu: Làu-sóng, Nàng-cà̤, Nàng-liòng, Nàng-dìng; Báe̤k-dièu: Báe̤k-ngôi, Să̤-ngôi, Dĕ̤ng-ngôi, Báe̤k-ciŭ, Báe̤k-cà̤) | Sùi | Dòng | Ngū-dâi Sĕk-guók (Ngū-dâi: Hâiu-liòng, Hâiu-dòng, Hâiu-céng, Hâiu-háng, Hâiu-ciŭ; Sĕk-guók: Ngù-uŏk, Mìng, Gĭng-nàng, Mā-chū, Iòng-ngù, Nàng-dòng, Nàng-háng, Báe̤k-háng, Sèng-sṳ̆k, Hâiu-sṳ̆k) | Sóng (Báe̤k-sóng, Nàng-sóng) | Lièu | Gĭng | Să̤-hâ | Nguòng | Mìng (Nàng-mìng) | Chĭng | Dṳ̆ng-huà Mìng-guók | Dṳ̆ng-huà Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók