Энэдхэгэй шажан

Индуизм, энэдхэгэй шажан гү, али хиндү шажан Энэдхэгтэ зонхилхо шажан юм^[1]. Хиндү шажаные шүтэгшэдынь Санатана Дарма (санскрит хэлээр «мүнхын хуули» гэһэн үгэ) гэдэг.^[2]

Энэдхэгэй шажантануудай гол тэмдэг

Гурбан мянган тухай жэлэй үмэнэ бии болоһон Энэдхэгэй шажан мүнөөдэр дэлхэй даяар тархаһан гурбадагша шажан, тэрэниие Зүүн болон Баруун зүгтэ 1 тэрбүм үлүү хүн баримталжа байна, энэ тоодо 950 сая тухай Энэдхэг болон Балба оронуудта ажа һуудаг.^[3] Гэхыдээ «энэдхэгэй шажан» гэһэн үгэ янза бүриин шажанай тодорхой бурхан, үндэһэлэгшэ, сүм хиид, гэгээн ном сударгүй, тиимэ шүтлгые дахагшадта хамаарагдаха олоной удхатай нэрэ томьёо юм.

Персүүд Инд «хиндү» (индус) мүрэнэй эрьеын оршон һуугшадые энэ нэрлэбэ.

Шажанай этигэл үнэмшэл: хүн ба юртэмсын һанаанай нэгэдэл (хүн ба байгаалиин нэгэдэл), тэрэхүү һанаанай шэлжэлтэ, бурхадай сүм болон сүм хиидэй шүтэлгэ. Шухала бэшэбэринүүд: Веда болон Бхагавад-гитын сударууд. Энэдхэгэй ниигэмэй шухала тодорхойлолгонь ниигэмэй дабхаргата бүтэсын («кастын системэ») уламжалалта ябасуу хүрээнэй тогтолсоо юм.

Энэдхэгэй шажанай үндэһэнүүд манай эрын үмэнэхи хоёрдогшо мянган жэлһээ эхитэй. Энэдхэгтэ һуурижаһан арьяшууд Ведын шажаные эндэ асараа. Брахманизмда гэгээнтэн ламанарые бурхад болон хүмүүнэй хоорондын зуушалаггшад гэжэ үзэдэг.

Ведын галын бурхан Агни брахманизмын гол бурхан. Тэрэндэ зорюулан янза бүриин ёһололоор үргэл үйлэддэг байгаа

Энэдхэгэй шажаниинь маша олон талатай хэдышье, энэдхэгэй шажаные дахан баримталагшадай хубаан үзэдэг хэд хэдэн түһэтэй этигэл үнэмшэлнүүд байдаг. Энэ һуури этигэл үнэмшэлнүүдынь абаралаар дамжаһан сэдьхэл һанаа бэеһээ бэедэ шэлжэхэ, сэдьхэл һанаан ондоо бэеын бүрхэбшэнд шэлжэхэ һууха байдалһаа сүлөөлэгдэхэ, кармын болон дхармын хуулинуудые багтаадаг. Амидаралай Энэдхэг хэб маягынь эдэгээр ойлголтонуудай үндэһэн дээрэ бүрилдэдэг.

Юртэмсые энэдхэгэй шажанай үүдэнһээ үзэхэнь дахин түрэхэ тойрог, сансарын (сэдьхэл һанаа ондоо бэеын бүрхэбшэндэ шэлжэхэ — орожл) ойлголто дээрэ үндэһэлэгдэдэг. Сансарын хуулиин ёһoop хүн бүритэ бурханлиг дотоодо үнэн гү, али сэдьхэл гэгшэ атман (энэдхэгэй философи дахи юртэмсын оюун һанаанай эхилэл — орожо) байдаг. Тэрэ юртэмсэ дэхи бүхыл зүйлые хамарһан сансрын оюуной эхилэл болохо Брахмантай түһэтэй. Атман боло майагай (санскритһээ оршуулбал «хии үзэгдэл», «далдын хүсэн» гэһэн удхатай) бүхыл оршолон, юртэмсые хүнэй хүртэхые уридшалан тодорхойлогшо хии үзэгдэлэй хүсэндэ захирагдадаг. Хии үзэгдэлдэ абтагдаһан атман сансарын байдалһаа гараха боломжогүйгээр оршон амидархын янза бүриин шатуудые тууладаг. Тэрэ үедэ лэ атман зүн билгынхээ туһаламжатайгаар үнэн мүн шанарые ойлгожо, шухамдаа үхэшэгүй Брахмантай нэгэдэн ниилһэнээр сая абаралда (мокша) хүрэдэг. Үүгээр атманай дахин түрэлтын тойрогһоо гаража, кармын хуулиһаа сүлөөлэгдэһэные тэмдэглэдэг. Йогин, даяншалал, бисалгал, бурханда мүргэхэ зэргэнь абаралда хүрэхэ замууд юм.

Карма болон дхарма

Энэдхэгшүүд кармын «үйлын үрын» сансарын хуулида этигэдэг. Зан суртахуунай үйлэдэлнүүдэй үрэ дахабаринууд үхэһэнэйхинь дараа дараагай оршохыдо шэлжэн тухайн хүнэй дараагай түрэлтын хэлбэритэ эерэгээр юм уу һүрэгөөр нүлөө үзүүлдэг. Атманай хубиа бодоһон үйлэдэл бүритэ тэрэнэй түрэхын, үхэлэй, дахин түрэхын тойрогтой холбоотой тодорхой үрэ дахабаринууд байдаг. Энэдхэгэй шажаные хатуу баримталагшад дхармын хуулиие дахажа мүрдэхые хэшээдэг. Дхармые (санскритээр «зүб зан түлэб») туйлын үнэн гэжэ үзээд энэдхэгшүүд тэрэниие үдэр тутамын амидралдаа хадгалжа байхые эрмэлзэдэг. Мүнөөдэр дхармань хүн бүритэ зан түлэбэй хуули зүйе һануулан, энэдхэгшүүдэй ёһо зүйн баримжаа болоһоор байна. Хэрэб һанатан дхарма энэдхэг хүн бүритэ байбал зохихо энэрэл ниигүүлсэл, болон сэбэр сэмсэгэр байдалые һайн үйлэдтэн гэжэ үзэдэг бол свадхармань дхармагай хуби хүнэй ойлголтые абажа үзэдэг.

Энэдхэгэй шажанай гаралга

Энэдхэгэй шажанай изагуур үндэһэн Инд мүрэнэй хүнды дэхи Хараппын соёл эргэншэлһээ үүдэлтэй. Энэ соёл эргэншэл үндэр хүгжэһэн, хотожоһон соёл эргэншэл МЭҮ 2-3 дахи мянган жэлэй тэртээ мүнөөнэй Пакистанай нютаг дэбисхэр дээрэ сэсэглэжэ байба. Хараппын шажанай тухай тодорхой зүйл бага хэдышье, үлэжэ хосорһон хэблэлэй мэдээлэлэй ёһoop дагина бурхан, Шивагай эбэртэ үбгэ дээдэһэтэ мүргэн шүтэдэг байһан талаар нотлон харуулдаг. Мододо болон амитадые дүрсэлдэгынь баһа лэ шажанай ажа холбогдолтой.

Брахманизмынь энэдхэгэй шажанай эртэнэй хэлбэри агаад үндэһэ изагуураараа МЭҮ 2000 жэлэй тэртээ Энэдхэгтэ Түб Азиин нүүдэлшэдһээ орожо ерэһэн, арьяшуудай Ведын шажантай холбогдодог. Арьяшуудай соёлые олон тооной ёһололнууд, санскрит бэшэг үдхын ашаглалта, Брахманые болон Индра, Агни, Вайя зэргэ бурхадые хүндэлэн дээдэлдэг байһанаар тодорхойлдог.

Энэдхэгэй шажанай гол шэнжэнь олон зуунай туршада хүгжэһэн бурхадай абарга томо сүмэтэй, тэрэ өөртөө ведын бурхад, янза бүриин газарай болон түгээмэл бурхадые багтааһан байдаг.

Энэдхэгэй шажанда йога, санкхья, ньяя, вайшешина, пурва миманса болон веданта гэһэн 6 һургуули байдаг. Энэдхэгэй шажанай бурхадай мүн шанарые тайлбарлаха хэд хэдэн арга байдаг. Зарим энэдхэгшүүд бурхадые юртэмсын һанаа болохо Брахманай бэелэл гэжэ үзэдэг. Заримынь Шива болон Кришна бэелэл гэдэг. Эдэгээр бүхы һалаалалуудта ниитэлгэ шүтэлгэ оршодог. Орон нютагай уламжалалта түгээмэл бурхад энэдхэгэй шажанда орожо, олон бэшэрэгшэдые олобо. Эдэгээр бурхадай гурбань болохо Вишна — үгөөмэр сэдьхэлтэй хамгаалагша, Шива — һүйтгэгшэ хүсэн, харин Брахма — бүтээгшэ, гурбуулаа ниилээд Тримуртын гурбалые бүрилдүүлнэ. Хэрбээ Брахма мүнөөдэр үсөөхэн бэшэрэгшэдтэй бол, Шива эсэргээр олон дүрэнүүдтэ бэелэлээ олоо, жэшээнь, Катараджа (хатарай хаан), бар унаһан, нюураа хөөдэһэн даяанша. Энэдхэгэй олон бурхадые хүдэлөөнэй хэрэгсэлэй бэлэг тэмдэгэй журамаар амитанаар түлөөлүүлдэг, иимэ ушарһаа Шивые гурбан шүдэтэйгээр Нанди зэрлиг үхэр унаһан байдалаар дүрсэлдэг. Юртэмсын хамгаалагша Вишнуе хүмүүндэ янза бүриин дүрээр, амитанайшье, хүнэйшье дүрээр харуулдаг. Вишнуе дахагсад болохо Вишнуидууд Будда болон Кришнань удалгүй өөр дүрэдэ бэелхэ Вишнагай хубилал гэдэгтэ этигэдэг. Нага хэмээхэ могойн дэргэд хэбтэжэ байгаа амгалан Вишнагай дүр маша ехэ тархаба. Тэрэниие ехэбшэлэн дун, зээрэнсэг, бадма лёнхобо, ошортой холбон дүрсэлдэг. Тэрэ домогой баатар болохо хахад хүн, хахад бүргэд Гарудые унан ниидэжэ ябадаг.

Шажанай бэшэбэринүүд

Энэдхэгэй шажанай арюун гэгээн бэшэбэринүүд арюун хэлэн болохо санскрит дээрэ бэшэгдэһэн байдаг. Тэрэ шрути, смрути гэһэн хоёр хэлбэритэй. Шрутиие (санскритһээ оршуулбал «һунһаһан зүйл») бурханһаа мэдэлэг болон мүнхын үнэные хэндэ дамжуулһан, тэрэ хүн бэшэдэг. Тиимэ маягаар бэшэгдэһэн бэшэбэринүүд Веда (санскритһээ оршуулбал «мэдлгэ») хэмээхэ юрэнхы нэрээр алдартай, золёоһын хэлбэринүүд, арюун тарнинууд, һүлдэ дуунуудые багтаадаг. Смрити (санскритһээ оршуулбал «тогтооһон зүйл») бэшэбэринүүд үеһээ үедэ дамжан тархадаг. Тэдэгээрынь «Махабхарата», «Рамаяна» зэргэ баатарлиг найраглалнууд, хуули тогтоомжын бэшэбэринүүд, домог үльгэрнүүдые багтаадаг.

Дангина бурхад

Шактизмынь Бенгали, Ассам, Кашгарта үндэр ажа холбогдолоо хадгалһаар байна. Энэ уламжалал бүхыл жэнхэни, ёһотой юмые эмэгтэй хүнэй бүтээн согсолуулагша эхилэл болохо Шактида хамааруулдаг. Шактиие хүндэлэн дээдэлхэнь онгоной бэшэрэл шүтэлгээр дүрсэлэгдэдэг; шактизмай янза бүриин түрэлүүдые Лакшми, Дурга, Кали зэргэ дангина бурхадые шүтэлгээр үзүүлдэг. Оршон үеын энэдхэгэй шажанда Калинь олон тооной бэшрэгһэдтэй. Тэрэниие ехэбшэлэн найман гартай, хүзүүндээ шулмаһын габалаар хэһэн гэнжэтэй, һүйдхэгшын дүрээр харуулдаг. Кали болон Парвати, Шактигиин нэлээд тайбан хубилһан дүрүүдые юрынь Шивэ бурхантай дүрсэлдэг. Ондоо нэгэн дангина бурхан Сарасвати эхин үедээ ведын дангина бурхан байһанаа, дараань энэдхэгэй шажанай бурхадай ехэ сүмэдэ оробо. Ведын эринэй үедэ тэрээр гол мүрэнэй бурхан гэгдэжэ байһанаа, харин мүнөөдэр шэнжэлхэ ухаанай, хүгжэмэй дангина бурхан боложо, ехэбшэлэн дүрбэн гарынхаа хоёроорынь хүгжэмэй зэбсэг тогложо буйгаар дүрсэлэгдэхэ болоо.

Ганешэ

Заан түрэхтэй бурханиинь, магадшье үгы, энэдхэгэй хамагай түгээмэл бурхадай нэгэн болодог. Домогой ехэд дэлгэрһэн хубилбариһаа үзэхэд Ганешын заанай толгойнь түүниин эсэгэ Шивын уурал хилэнтэй холбоотой ажа. Шивэ өөрын эхэнэр Парватиие хаяһанай дараа даяншалалай гоё һайханые эрэн бэдэржэ ябахадаа бурханай хүсөөр Ганешые бүтээһэн гэлсэдэг. Хожомынь Шивэ тэрэниие толгойгүй болгоһониинь Парватиие сүхэрэнгөө барахад хүргэбэ. Шива өөрын тэнэг үйлэдэлээ ойлгоод, Ганешын толгойе аян замынь тааралдаһан анханай амитан болохо заанай толгойгоор һолибо. Ганешые азын бурхан, амидаралай бэрхэшээлые дабан туулахад тусалдаг гэдэгтэ этигэсгээдэг. Түүниин амитан болохо Вахан харха ямаршье амида, жэжэ амитандашье байдаг, хүсэн шадалай бэлэг тэмдэг ажа һэн.

[1]
Hinduism is variously defined as a «religion», «set of religious beliefs and practices», «religious tradition» etc. For a discussion on the topic, see: «Establishing the boundaries» in Gavin Flood (2003), pp. 1-17. René Guénon in his Introduction to the Study of the Hindu Doctrines (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, proposes a definition of the term «religion» and a discussion of its relevance (or lack of) to Hindu doctrines (part II, chapter 4, p. 58).
[2]
The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Ed. John Bowker. Oxford University Press, 2000; The modern use of the term can be traced to late 19th century Hindu reform movements (J. Zavos, Defending Hindu Tradition: Sanatana Dharma as a Symbol of Orthodoxy in Colonial India, Religion (Academic Press), Volume 31, Number 2, April 2001, pp. 109—123; see also R. D. Baird, «Swami Bhaktivedanta and the Encounter with Religions», Modern Indian Responses to Religious Pluralism, edited by Harold Coward, State University of New York Press, 1987); less literally also rendered «eternal way» (so Harvey, Andrew (2001). Teachings of the Hindu Mystics. Boulder: Shambhala, xiii. ISBN 1-57062-449-6.). See also René Guénon, Introduction to the Study of the Hindu Doctrines (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, part III, chapter 5 «The Law of Manu», p. 146. On the meaning of the word «Dharma», see also René Guénon, Studies in Hinduism, Sophia Perennis, ISBN 0-900588-69-3, chapter 5, p. 45
[3]
Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents. Adherents.com. the original on 2007-07-07 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-07-10 үдэртэ хандаһан.

[trad-1] [1]
Hinduism is variously defined as a «religion», «set of religious beliefs and practices», «religious tradition» etc. For a discussion on the topic, see: «Establishing the boundaries» in Gavin Flood (2003), pp. 1-17. René Guénon in his Introduction to the Study of the Hindu Doctrines (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, proposes a definition of the term «religion» and a discussion of its relevance (or lack of) to Hindu doctrines (part II, chapter 4, p. 58).

[san-2] [2]
The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Ed. John Bowker. Oxford University Press, 2000; The modern use of the term can be traced to late 19th century Hindu reform movements (J. Zavos, Defending Hindu Tradition: Sanatana Dharma as a Symbol of Orthodoxy in Colonial India, Religion (Academic Press), Volume 31, Number 2, April 2001, pp. 109—123; see also R. D. Baird, «Swami Bhaktivedanta and the Encounter with Religions», Modern Indian Responses to Religious Pluralism, edited by Harold Coward, State University of New York Press, 1987); less literally also rendered «eternal way» (so Harvey, Andrew (2001). Teachings of the Hindu Mystics. Boulder: Shambhala, xiii. ISBN 1-57062-449-6.). See also René Guénon, Introduction to the Study of the Hindu Doctrines (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, part III, chapter 5 «The Law of Manu», p. 146. On the meaning of the word «Dharma», see also René Guénon, Studies in Hinduism, Sophia Perennis, ISBN 0-900588-69-3, chapter 5, p. 45

[3] [3]
Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents. Adherents.com. the original on 2007-07-07 үдэрһөө архивлагдаһан. 2007-07-10 үдэртэ хандаһан.

[1]

[2]

[3]