Химиин һуури

Һуури гээшэ протонтой (Брёнстедэй онолой ёһоор) гү, али ондоо химиин нэгэдэлэй сүлөөтэ орбитальтай (Льюисэй онолой ёһоор) ковалент холбоо байгуулдаг химиин нэгэдэл юм.^[1]. Һууринууд уһанай растворто шэмхэлхэдэ халтирхай, амталхада хатуу шэрүүн, заагшын (индикаторой) үнгые хубилалдаг (жээшэнь, улаан лакмусай саарһые хүхэ болгоно), хүшэлнүүдтэй урбажа дабһан бии болгодог, зарим химиин урбалнуудые дэмжэдэг (хүшэлэй һууриин катализ), протон үгэгшэһээ протонуудые абадаг. Һууринуудай жээшэнүүд хадаа шүлтын металлнуудай ба шүлтын газарай металлнуудай һидроксидууд (NaOH, Ca(OH)₂, гэхэ мэтэ).

Суунай хүшэлэй диссоциациин үрэ дүндэ болоһон ацетат. Ацетат CH₃COO⁻ ионоор үлэһэн болоод H⁺ протон уһатай H₃O⁺ бии болгоно

Һууринууд хадаа хүшэлнүүдые һаармагжуулжа (нейтрализовалжа) болодог нэгэдэлнүүд юм. Һидроксид бүлэгүүдые агуулдаггүй натриин карбонат аммиак хоёр һууринууд мүн. Протоной раствор соо хайлуулагдаһан тус нэгэдэлнүүд H⁺ые абадаг:

Na₂CO₃ + H₂O → 2 Na⁺ + HCO₃⁻ + OH⁻

NH₃ + H₂O → NH₄⁺ + OH⁻

Уйтан удхатайгаар, һууринууд металлай атом гү, али эергэ сэнэгтэй атомой бүлэг нэгэн хэдэ хэдэн һидроксид бүлэгүүдтэй ниилэһэн согсо найралгада үндэһэлэгдэдэг^[2]. Үндэһэн томьёонь Me(OH)_n юм. Электролизэй диссоциациин онолой ёһоор, уһанай уусамалда (растворто) хайлуулһан һуури миин лэ нэгэ түрэлэй анион болохо һидроксид иониие (OH⁻) бүридүүлдэг юм.

1. Ba(OH)₂ → Ba₂+ + 2OH¯
2. -OH бүлэг нэгэвалент болон сэнэгынь -1 ионтой. Тиимэһээ, һууриин найралгада һидроксид бүлэгэй дугаар металлын валентын үнэтэй тэнсүү байна:
3. NaOH; Ca(OH)₂; Al(OH)₃

Һууринууд уһанда хайлуулжа, хүшэллиг ба хүсөөр ангилагдажа болоно. Һууринуудай ехэнхи хуби уһанда хайлуулагданагүй. Уһаар һайн хайлуулагдадаг һууринууд шүлтэнүүд гэнэ. Шүлтын ба шүлтын газарай металлнуудай һидроксидууд шүлтэнүүд юм.

1. LiOH, NaOH, Ca(OH)₂ - шүлтэнүүд.
2. Cu(OH)₂, Zn(OH)₂, Fe(OH)₂, Al(OH)₃ - уһанда хайлуулдаг һууринууд.

Һууринуудай хүсэн һууринуудай тооһоо хамаарна. Жэшээлбэл, LiOH - нэгэдэгшэ; Mg(OH)₂ - хоёрдогшо; Fe(OH)₃ гурбадагша юм. Һууринуудай хүсэн шадалынь тэдэнэй диссоциациин шадабари, ондоогоор хэлэбэл ионой концентрацяар тодорхойлогдодог. Эгээн хүсэтэй диссоциировалха бодосуудынь шүлтын металлнуудай һидроксид юм. Үелхэ системын гол дид-бүлэгүүдтэ һууриин бата бэхи дээдэ ба доодо хэһэгүүдһээ дээшэ нэмэгдэдэг. Жэшээнь, Be(OH)₂ - амфотер, Mg(OH)₂ - дунда хүсэтэй, Ba(OH)² - хүсэтэй һуури юм. Хүшэлтэй ба шүлтэнүүдтэй урбажа болохо һидроксидууд амфотер һидроксид гэнэ. Иимэ һидроксидэй жэшээндэ Al(OH)₃, Zn(OH)₂, Zr(OH)₃, Fe(OH)₃, Be(OH)₂, Pb(OH)₂ гэхэ мэтэ һууринууд ороно.

Зүүлтэ

1. IUPAC Gold Book — base. the original on 2013-01-27 үдэрһөө архивлагдаһан. 2013-04-18 үдэртэ хандаһан.
2. Рудзитис Г. Е., Фельдман Ф. Г. Химия. Неорганическая химия. Органическая химия. 9 класс. — 13-е изд. — М.: Просвещение, 2009. — С. 10. — ISBN 978-5-09-021-625-8