Түбэд

Түбэд (түбэдөөр བོད་) — Гималай ара дахи Tүбэд үндэһэтэнэй нютаг болохо үндэрлиг орон.^[1] Газар зүйн тогтосын хубида Tүбэдэй үндэрлиг (Хүхэ Нуур-Tүбэдэй үндэрлиг) хэмээхэ энэ газар орон дундажаар далайн түбшэнһөө дээшэ 4900 метрда үргэгдэбэ.

Түбэд түб.བོད хит. 大藏区
Түрын туг Түрын һүлдэ
Түбэд һуури байра
Ниислэл		Лхаса
Албан хэлэн		Түбэд хэлэн, Хитад хэлэн
Түрэ засаг		Булимтарагдаһан орон, Сүлэлгэдэ засаглал
-	Түрын тэргүүн	Лобсан Сангай
Уласай хурал		Сүлэлгэдэ Хурал
Түүхэ
-	1950	Хитадһаа булимтарагдаһан
-	1959 оной 4 һарын 28	Түб Түбэдэй Захиргаа байлуугдаһан
Хүн зон
-	Тоосоо ()	6 сая Түбэдшүүд
Сагай бүһэ		+8

Хадамал
Монгол үзэгээр
буряад кирилл.	түбэд
монгол кирилл.	төвөд

Үгүүлэн бай Түбэд орон үдэгөө Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Уласай улас түрын бүрэн эрхэй харяанд Түбэдэй өөртөө заһаха орон, Сычуань можо, Хүхэнуур можодо хубаагдадаг. Түбэдһөө гадна Хитад, Монба, Хотон, Чян, Лоба зэрэг яһан үндэһэтэн амидардаг.

Түүхэ

Түбэдни Буддын шажанай нэгэн үлгы

618 ондо Түбэд Соронзон Гомбо хаанай доро нэгэдхэгдэжэ, 841 он хүрэтэр хүсэрхэгээр оршоһон түүхэнд Түбэдэй эзэнтэ гүрэн гэжэ тэмдэглэжээ. Түүнһээ хойшо Лхаса, Шигацэ дахи Түбэд ударидалгад нэрэ түдэй нэгэдэдэг байһан ба түүнһээ хойшо зарим зуунуудта Монгол, Нанхяад, Манжын ударидалга, нүлөөлэл доро орожо байба.

1951 ондо Түбэдые өөрын салшагүй хэһэг гэжэ үзэһэн БНХАУ сэрэгэй хүсэнээр нэгэдхэгдэжэ үдэгөө Түбэдэй өөртөө заһаха Орон, Хүхэ Нуур болон Сычуань можын баруун бэеээр 5.4 сая гаруй Түбэд хүн амидаран һуужа байна. 1959 ондо Түбэдтэ гараһан боһолгоһоо үүдэн Далай Лама нютагтаа байха аргагүй боложо Энэдхэг рүү дүрбэн гарһанһаа хойшо дахин эхэ нютагтай ошохо боломжогүй байна.

Зүүлтэ

1. Кузьмин С. Л. Нууц Түвд орон. Тусгаар тогтониһон ба эзэгнэлэй түүхэ. 2011. Улаанбаатар