Jurij Gagarin

Jurij Aleksejevič Gagarin (ruski: Юрий Алексеевич Гагарин), rođen u Klušinom, u blizini grada Gžatska (danas Gagarin) u Smolenskoj oblasti, RSFSR, Sovjetski Savez (danas Rusija) 9. marta 1934 – Novoselovo u Vladimirskoj oblasti, 27. mart 1968. bio je pilot Sovjetskog ratnog vazduhoplovstva i sovjetski kosmonaut, te prvi čovjek koji je putovao u svemir 12. aprila 1961. godine u svemirskoj letjelici Vostok I. Nosilac je počasnog zvanja i najvišeg sovjetskog priznanja Heroj Sovjetskog Saveza, kao i mnogih visokih sovjetskih i inostranih odlikovanja.^[1]

Jurij Gagarin
Юрий Алексеевич Гагарин
Izgovor	Jurij Aleksejevič Gagarin
Rođenje	(1934-03-09) 9. mart 1934. Klušino, Smolenska oblast, RSFSR, Sovjetski Savez
Smrt	27. mart 1968(1968-03-27) (34 godine) Kiržač, Vladimirska oblast, RSFSR, Sovjetski Savez
Uzrok smrti	Pad aviona
Državljanstvo	SSSR
Zanimanje	pilot, kosmonaut
Organizacija	Sovjetsko ratno vazduhoplovstvo
Poznat(a) po	1. odred kosmonauta SSSR, Vostok 1
Značajna djela	Prvi let u svemir
Visina	1,57 m
Supružnik/ci	Valentina Gagarina
Djeca	Jelena i Galina
Roditelji	Aleksej Gagarin i Ana Gagarina
Nagrade	Sovjetski ordeni: Inostrana odlikovanja:
Potpis

Biografija

Mladost

Gagarin je roden 9. marta 1934. kao sin ruske seljačke porodice, koja je radila u kolhozu u selu Klušino. Njegov otac Aleksej Ivanovič Gagarin (1902–1973) je u kolhozu bio tesar, a majka Ana Timofejevna Gagarina, rođena Matvejeva (1903–1984) je radila sa stokom. Imao je dva brata Valentina (1924–2006) i Borisa (1936–1977), te sestru Zoju (1927–2004). Upisao se u seosku školu 1. 9. 1941, ali je zbog napada Njemačke na Sovjetski Savez i okupacije tog dijela Sovjetskog Saveza, 12. oktobra 1941. godine prestao sa školovanjem. Valentin i Zoja su u februaru 1943. odvedeni na prisilni rad u Njemačku. Poslije završetka rata su se vratili u Rusiju, a nakon oslobođenja sela od strane Crvene armije 9. aprila 1943. godine Jurij je nastavio sa školovanjem.^[2][3] Nakon preseljenja u Gžatsk u ljeto 1945. Gagarin pohađa šest razreda srednje škole. Nakon što 1946. godine sestra Zoja nije mogla dobiti posao kao bolničarka, zbog navođenja podataka o zarobljeništvu tokom Drugog svjetskog rata, na nagovor svoje majke^[2] odselio se u Ljuberci, u predgrađu Moskve, gdje ga niko nije poznavao, te je pohađao dvogodišnju zanatsku školu, koju je 1951. godine završio s majstorskim ispitom kao livac. U svojoj prijavi za fakultet naveo je oca kao ratnog invalida i prešutio je brata i sestru koji su bili u zarobljeništvu^[2] Studirao je industrijsku tehnologiju u Saratovu i 1955. apsolvirao kao livac-tehničar.

Pilot

Za vrijeme studija, postao je član aerokluba u Saratovu, gdje je prvi put poletio 3. juna 1955. godine. Godine 1957.^[3] pristupio je u Sovjetsko ratno vazduhoplovstvo i primljen je u letačku školu u Orenburgu, gdje je 5. novembra 1957. godine unaprijeđen u poručnika.^[4] Iste godine se oženio s liječnicom Valentinom Ivanovnom Gorjačevom.

Vojna karijera

Od 1957-59 služio je u lovačkoj regimenti Sovjetskog ratnog mornaričkog vazduhoplovstva Sjeverne flote. Nakon diplomiranja postao je pilot MiG-15 i razmješten je bio u vojnoj bazi u Luostariju u Murmansku oblast na polarnom krugu. Tu je postao i član Komunističke partije Sovjetskog Saveza. Prvu kćerku Jelenu, dobio je 10. aprila 1959. godine, a drugu Galinu 12. marta 1961. Za starijeg poručnika je unaprijeđen 6. novembra 1959. godine.^[4]

Svemirski program

Glavni članak: Vostok 1

Gagarin u Vostoku 1, prije polijetanja

Sa još 19 kosmonauta Gagarin je nakon velike potrage i procesa selekcije, 1960. godine odabran za sovjetski svemirski program. Naredbom komandanta Ratnog zrakoplovstva Konstantina Veršinina 3. marta 1961. je predodređen za program, a od 11. marta 1960. do januara 1961 je bio na obuci za astronaute. Postoje različiti podaci zašto je Gagarin izabran.^[5] Jedna od verzija je da je izabran zbog svoje visine, jer je bio visok samo 1,57 m^[6] a kapsula svemirskog broda Vostok 1 je bila prilično mala, tako da je 12. aprila 1961. Gagarin poletio na prvi smemirski let, te je okružio jednom Zemlju za 108 min (106 min)^[7] Prizemljio se u Privolški federalni okrug u blizini gradova Saratov i Engels. Na tom mjestu je danas spomenik, na kom je upisan dan njegovog leta, te se jednom godišnje taj događaj svečano obilježava. Tokom leta je unaprijeđen u majora, da bi 12. juna 1962. godine dobio čin potpukovnika, a 6. novembra 1963. čin pukovnika. Postao je član Vrhovnog sovjeta 1962. godine. Gagarin je do 1963. godine bio zapovjednik sovjetskih kosmonauta, a nakon toga je studirao na Vojnu akademiju za inžinjere i avijaciju "Žukovski" u Moskvi. U pripremi leta Sojuz 1 bio je predviđen kao zamjena za pilota Vladimira Komarova.

Pogibija

Prilikom vježbe u avionu MiG-15UTI 27. marta 1968. nastradao je zajedno sa kopilotom i instruktorom letenja Vladimirom Serjoginom. Nakon što je u februaru 1968. imenovan kao instruktor za izobrazbu astronauta, Gagarin je htio završiti letački kurs za borbenog pilota, kog je zbog astronautskog treninga prekinuo. MiG-15UTI je važio za najsigurnijeg aviona sovjetske proizvodnje s najmanje padova, pa ga je podučavao Serjogin, takođe Heroj Sovjetskog Saveza, s ratnim iskustom i iskusni pilot sa 4000 sati leta. Uzroci pada aviona su do danas nejasni. Zvanična sovjetska izjava je bila "nesretni splet sudbonosnih okolnosti". Zvanični izvještaj je tek objavljen povodom obilježavanja 50-godišnjice leta, te je tadašnja izjava ostala i dalje na snazi.^[8]

Nagrade

Odlikovanja

Sovjetska odlikovanja

• Heroj Sovjetskog Saveza
• Orden Lenjina
• Medalja "20 godina pobjede u Velikom otadžbinskom ratu 1941-45."
• Medalja za razvoj djevičanskih polja
• Medalja "40 godina Oružanih snaga SSSR"
• Medalja "50 godina Oružanih snaga SSSR"
• Medalja za besprijekornu službu trećeg stepena
• Majstor sporta Sovjetskog Saveza
• "Pilot-kosmonaut SSSR"

Inostrana odlikovanja

• Orden Georgija Dimitrova
• Heroj rada Čehoslovačke
• Heroj rada Bugarske
• Heroj rada Vijetnama
• Orden Karla Marxa
• Orden zastave NR Mađarske s dijamantima
• Zvijezda Republike Indonezije 2. stepena
• Orden Grunwaldovog križa 1. stepena
• Orden Nila s velikim križem
• Orden Playa Girón
• Orden Klementa Gottwalda
• Orden zvijezde Afrike
• Orden za zasluge u vazduhoplovstvu Brazila s velikim križem

Baština

Statua Gagarina u Greenwichu

Nakon Gagarinovog leta, u Sovjetskom Savezu se 12. april svečano obilježava, a od 2011. su ga Ujedinjene nacije proglasile kao Međunarodni dan ljudskog svemirskog leta.^[9] Brojne zgrade i institucije su imenovana po Gagarinu. Centar za obuku kosmonauta u Zvjezdanom gradu u Rusiji nosi njegovo ime od 1969. godine. Lansirna platforma u kosmodromu Bajkonur, sa koje su Sputnjik 1 i Vostok 1 lansirani, je sad poznata kao "Gagarinov start". Sovjetska vazduhoplovna akademija je preimenova u Gagarinovu vazduhoplovnu akademiju 1968. godine. Skulpture i biste s njegovim likom se nalaze u mnogim zemljama svijeta.

Toponimi

Po njemu se zovu Gagarinski rejon i grad Gagarin u Rusiji. Jedna od najvećih novobeogradskih ulica nosi njegovo ime.

Numizmatika

Filatelija

Prva sovjetska marka s likom Jurija Gagarina iz 1961. godine

Sovjetska pošta je već nedugo nakon prvog leta izdala prvu poštansku marku s likom Gagarina. Štampana je između 13. 4 - 17. 6. 1961. Marka (MiNr: 2473/bza)^[a], je povodom prvog leta i prikazuje Gagarina, Orden Heroja Sovjetskog Saveza, Vostok-1, plave je boje i izdana je s nazubljenjem K 11½, te bez nazubljenja s nominalnom vrijednošću 3 kopejke.^[10] U isto vrijeme, te narednih godina su mađarska, rumunska i istočnonjemačka pošta, te kasnije naslijednice Sovjetskog Saveza: ruska, ukrajinska, kazahstanska i kirgiška pošta izdavale marke s njegovim likom.

Napomene

1. Brojčana oznaka nakon MiNr. je redni broj poštanske marke u katalogu Michel, a slovčana oznaka je redni broj motiva poštanske marke, po abecednom redu, gdje prvi motiv dobija oznaku a, drugi b, te nakon zadnje jednoslovčane oznake z, slijedi aa itd.

Literatura

• Michel_1992 (2001). MICHEL Europa 1992/93 (jezik: njemački). München: Schwaneberger Verlag GmbH.CS1 održavanje: ref=harv (link)