Ivana, kraljica Kastilje

Ivana (6. novembar 1479 – 1. april 1555), zbog svoje opsesivne ljubavi prema Filipu Lijepom poznata kao Ivana Luda, bila je vladajuća kraljica Kastilje i Leona, Aragonije, Majorke, Valencije i Sicilije, kao Ivana III kraljica Napulja, te grofica Barcelone. Brakom je bila vojvotkinja Burgundije, Luksemburga, Brabanta i Limburga, markgrofica Namura, grofica Artoisa, Flandrije, Holandije i Zelanda. Historičari vjeruju da je patila od shizofrenije^[1], te da je ostala nominalni suveren samo kako bi ojačala vladarsko pravo rodbine koja ju je iskorištavala.

Ovo je članak o jedinoj Ivani koja je bila kastiljski monarh. Za Ivane koje su bile kastiljske kraljice kao supruge kastiljskih kraljeva, vidi Ivana Portugalska (kastiljska kraljica), Ivana, grofica Ponthieua i Ivana Manuel.

Ivana
Kraljica Kastilje i Leona
Vladavina	26. novembar 1504 – 1. april 1555
Prethodnik	Izabela I i Ferdinand V
Nasljednik	Karlo I
Kraljica Aragonije, Majorke, Napulja, Sardinije, Sicilije i Valencije; grofica Barcelone (dalje)
Vladavina	23. januar 1516 - 1. april 1555
Prethodnik	Ferdinand II
Nasljednik	Karlo I
Supružnik	Filip I, kralj Kastilje
Djeca	Eleonora Austrijska Karlo V, car Svetog Rimskog Carstva Izabela Austrijska Ferdinand I, car Svetog Rimskog Carstva Marija Austrijska Katarina Austrijska
Dinastija	Trastámara
Otac	Ferdinand II, kralj Aragonije
Majka	Izabela I, kraljica Kastilje
Rođenje	6. novembar 1479
Smrt	1. april 1555

Mladost

Rođena je u Toledu kao treće dijete i druga kćerka aragonskog kralja Ferdinanda II i kastiljske kraljice Izabele I. Kao i njen stariji brat, Ivan, princ od Asturije, dobila je ime po svecu zaštitniku porodice Trastamara.

Pošto nije bilo razloga za očekivati da će ikada naslijediti krune svojih roditelja, dobila je obrazovanje tipično za jednu infantu, koje se baziralo na poslušnosti, a ne na vođenju države, za razliku od brata i starije sestre Izabele koji su bili izlagani javnom životu i politici. Bila je pripremana za klasičnu sudbinu kraljevske kćerke - za brak. Od sve djece, upravo je Ivana dobijala najmanje pažnje od svoje vladavinom zauzete majke.

Brak

Portret Ivane slikan 1500. godine

Dana 20. oktobra 1496. Ivana se udala za nadvojvodu Filipa Lijepog, sina Maksimilijana I, cara Svetog Rimskog Carstva, i Marije, vojvotkinje Burgundije. Brak je bio politički potez kojim se htjela ojačati alijansa između Habsburgovaca i Trastámara, i to u cilju zajedničke borbe protiv rastuće francuske moći. Njime je postala vojvotkinja Burgundije, Luksemburga, Brabanta i Limburga, markgrofica Namura, grofica Artoisa, Flandrije, Holandije i Zelanda. U februaru 1500. rodila je sina Karla, budućeg cara Svetog Rimskog Carstva i prvog kralja ujedinjene Španije. Ivana je bdjela danima i noćima dok je njen muž bio na poslovnim putovanjima. Njena ljubomora i konstantna sumnjičavost učinila ju je predmetom trača i ismijavanja dvora.

Smrt njenog brata Ivana, mrtvorođenost njegove kćerke, te smrt starije sestre Izabele i njenog sina Mihaela učinila je Ivanu prijestolonasljednicom očevog i majčinog trona. Ivana je imala još dvije sestre, Mariju i Katarinu, ali je bila starija od njih te tako ispred njih u nizu nasljednika. Godine 1502. zvanično je imenovana nasljednicom Kastilje od strane kastiljskog parlamenta (korteza), a njen suprug Filip njenim budućim suvladarem. Isto je, međutim, odbio uraditi aragonski parlament, smatrajući neprigodnim da Aragonom vlada žena i to mentalno nestabilna. Od kastiljskog parlamenta dobila je tradicionalnu prijestolonasljedničku titulu princeze od Asturije.

Godine 1502. Filip i Ivana, popraćeni velikim brojem dvorjana, doputovali su u Madrid, gdje je Ivana zvanično priznata za prijestolonasljednicu. Filip se nakon toga vratio u Burgundiju, ostavljajući Ivanu da u Madridu rodi sina Ferdinanda. U tom trenutku Ivana i Filip prestali su živjeti zajedno. Brak se raspadao zahvaljujući njenoj bolesnoj ljubomori i nepovjerenju, a česte svađe pogoršale su Ivanino mentalno stanje.

Vladavina

Majčina smrt u novembru 1504. učinila je Ivanu vladajućom kraljicom Kastilje. Nova kraljica je plovila sa mužem iz Flandrije u Kastilju, ali se njihov brod nasukao na engleskoj obali, pa je kraljevski par ugostio engleski kralj Henrik VII, a Ivana je dobila priliku još jednom sresti mlađu sestru Katarinu, Henrikovu snahu. Nastavili su put i pristali u Korunju 1506, a onda se zaputili prema jugu gdje je Ivani trebala biti položena zakletva. Njen je otac, međutim, tvrdio da je Ivanu zarobio Filip i da on govori za nju, pa je sebe htio učiniti regentom. Ferdinand je želio zadržati ovlasti monarha koje je dobio brakom sa Izabelom I i izgubio njenom smrću, ali iste su sada zakonski pripadale Filipu. Bez obzira na to, dok su Filip i Ivana putovali prema svom kraljevstvu, Ferdinand je već u njemu kovao novac sa svojim i Ivaninim likom. Međutim, Ferdinand je bio prisiljen priznati Filipovo pravo da vlada zajedno s Ivanom, nakon čega ga je parlament proglasio savladarem i kraljem Filipom I, i napustiti Kastilju kada su na Filipovu stranu stali vječito pobunjeni plemići.

Smrt muža

Ivana bdije nad muževim lijesom

Ni ovaj dogovor nije potrajao; Filip je umro od tifusa u septembru 1506. i novi suvladar je bio neophodan. Neki vjeruju da je Ivana u ovom trenutku potpuno izgubila razum^[1], te da ju je bilo nemoguće odvojiti od muževa tijela. Drugi, opet, kažu da je Ivana koristila svoj status udovice da bi slobodno putovala kraljevstvom, a pod izgovorom da želi muža sahraniti na željenom mjestu. Bila je i u visokoj trudnoći, pa se osjećala još ranjivije. Pokušala je osigurati samostalnu vladavinu, ali nije uspjela zbog svog nepovjerenja prema Špancima i njihovoj nespremnosti da je prihvate kao samostalnu vladaricu, a nisu joj pomagale ni glasine o mentalnoj nestabilnosti. Za ovaj poduhvat bio joj je potreban i novac kojeg nije bilo u zemlji kojom su tada harale glad i kuga.

Regentstvo sina

Zajednički grb Ivane i Filipa I

Ferdinand se vratio u Kastilju nakon završetka epidemije, u julu 1507. Uprkos Ivaninom neslaganju, parlament je imenovao Ferdinanda Ivaninim regentom, i to dokumentom kojeg je ona odbila potpisati. Ovim dokumentom ona je ostala suveren samo na papiru; sve vladarske ovlasti pripale su njenom ocu, a ona je bila izolovana. Nakon njegove smrti 1516, regentstvo je preuzeo njen sin Karlo, koji je do tada živio kod tetke u Flandriji.

Kako Ivanina maćeha nije rodila sina, po očevoj smrti naslijedila je njegove krune. Iako de iure kraljica, Ivana je u zamku nastavljena biti držana gotovo kao zarobljenica čak i nakon što joj je sin postao njen regent i iure matris savladar. Imala je nekoliko šansi pobjeći i preuzeti vlast nad svojim kraljevstvom, pogotovo tokom pobuna plemića koji su je, želeći izbjeći vladavinu njenog sina, Austrijanca, pokušali postaviti za samostalnu vladaricu i okoristiti se tada njenom onesposobljenošću, ali ih nije iskoristila.

Njen sin u Evropi je bio mnogo popularniji od nje i siguran u svoju vlast. Ivana je zatvorena u zamku ostala do kraja svog života. Duševno bolesna kraljica umrla je sama 12. aprila 1555. sa 75 godina.

Ostavštvina

Bez obzira na teško duševno stanje i nesposobnost za vladavinu, Ivana je iza sebe ostavila šestero djece - dva cara i četiri kraljice. Oba njena sina postali su carevi Svetog Rimskog Carstva; preko mlađeg Ivana je predak svih narednih careva Svetog Rimskog Carstva, a preko starijeg svih kraljeva Španije. Najstarija kćerka postala je prvim brakom kraljica Portugala, a zatim drugim brakom kraljica Francuske. Njena kćerka Marija postala je brakom kraljica Ugarske i Češke, a Katarina je brakom postala još jedna kraljica Portugala. Preko, Izabele, kćerke koju je imenovala po majci, Ivana je predak svih narednih kraljeva Danske, Norveške i Švedske, uključujući i njihove današnje vladare.

Njena ličnost, okarakterizirana opsesivnom ljubomorom i neuzvraćenom ljubavlju, inspirisala je umjetnike vijekovima.

Titule

Naslijeđene titule

Ivana je naslijedila sljedeće titule:

• 26. novembar 1504 – 1. april 1555: Kraljica Kastilje i Leona
• 23. januar 1516 - 1. april 1555: Kraljica Aragona, Majorke, Napulja, Valencije, Sicilije; Grofica Barcelone
• 23. januar 1516 – 1. april 1555: Kraljica [Gornje] Navare kao Ivana III

Titule dobivene brakom

Ivana je sljedeće titule dobile putem braka:

• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Vojvotkinja Burgundije
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Vojvotkinja Brabanta
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Vojvotkinja Limburga
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Vojvotkinja Lothiera
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar: 1506 Vojvotkinja Luksemburga
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Markgrofica Namura
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Grofica Artoisa
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Grofica Charolaisa
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Grofica Flandrije
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Grofica Hainaulta
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Grofica Holandije
• 20. oktobar 1496 - 25. septembar 1506: Grofica Zelanda

Porijeklo

Preci Ivane, kraljice Kastilje

16. Ivan I, kralj Kastilje 8. Ferdinand I, kralj Aragonije 17. Eleonora Aragonska 4. Ivan II, kralj Aragonije 18. Sancho, grof Alburquerquea 9. Eleonora od Alburquerquea 19. Beatricija Portugalska 2. Ferdinand II, kralj Aragonije 20. Alonzo Henriques 10. Fridrik Enriquez od Melgara 21. Juana González 5. Juana Enriquez 22. Diego Fernandez de Córdoba 11. Mariana de Córdoba 23. Inez de Toledo 1. Ivana, kraljica Kastilje i Aragonije 24. Ivan I, kralj Kastilje (= 16) 12. Henrik III, kralj Kastilje 25. Eleonora Aragonska (= 17) 6. Ivan II, kralj Kastilje 26. Ivan, 1. vojvoda od Lancastera 13. Katarina Lankasterska 27. Konstancija Kastiljska 3. Izabela I, kraljica Kastilje 28. Ivan I, kralj Portugala 14. Ivan, gospodar Reguengosa 29. Filipa Lankasterska 7. Izabela Portugalska (1428-1496) 30. Alfons, 1. vojvoda od Bragançe 15. Izabela od Bragançe 31. Beatriz Pereira de Alvim

Reference

1. Vivian Green: The Madness of Kings: Personal Trauma and the Fate of Kings, The History Press, 2005, str. 117, ISBN 978-0-7509-3778-8

Vladarske titule
Prethodnik: Izabela I i Ferdinand V	Kraljica Kastilje i Leona 1503-1555	Nasljednik: Karlo I i IV
Prethodnik: Ferdinand II	Kraljica Aragonije, Majorke, Napulja, Sardinije, Sicilije i Valencije 1516–1555
Plemićke titule
Prethodnik: Mihael Portugalski	Princeza od Asturije 1502-1504	Nasljednik: Karlo Austrijski