Ikarus MM-2

Ikarus MM-2 je jugoslavenski prototip školskog niskokrilnog aviona modernih aerodinamičkih linija za naprednu prelaznu trenažnu obuku mješovite drvene i metalne konstrukcije sa uvlačećim stajnim trapom i zatvorenom kabinom koji je napravljen u fabrici Ikarus 1940. godine kada je i obavljen prvi uspješan probni let. MM-2 je konstruisan od vazduhoplovnog inžinjera majora Dragutina Miloševića i predstavljao je četvrti avion u svijetu u svojoj klasi čiju planiranu serijsku proizvodnju je prekinuo njemački i italijanski napad na Jugoslaviju aprila 1941. godine. Poslije rata, nasljednici ovog aviona iste namene i klase su bili Utva 212 i Utva 213 koji su se serijski proizvodili od 1950. do 1955. godine.

Razvoj idejnog projekta

Mostar, čaršija u kojoj je nastao projekat M-1.

Početkom 1930-tih u svetu dolazi do razvoja snažnijih avio-motora kao i do novih saznanja iz aerodinamike koja će ključno uticati na razvojne koncepte letelica. U Jugoslaviji domaći stručnjaci i avio-industrija se kreću u tom smeru, radi se na razvoju i serijskoj proizvodnji novih lovačkih aviona modernih aerodinamičkih linija, visokokrilca Ikarus IK-2 i niskokrilca Rogožarski IK-3, koji su se bitno razlikovali od prethodne generacije lovaca. Sa pojavom nove generacije lovačkih aviona, niskokrilaca s uvlačećim stajnim trapom, zatvorenom kabinom i brzinom koja su se kretale oko 500 km/č iznedrio se problem školovanja pilota jer su se u sastavu JKRV nalazili avioni za osnovnu i prelaznu obuku koji su bili znatno sporiji u odnosu na nove avione velikih brzina. Vazduhoplovni inženjer i vojni pilot major Dragutin Milošević 1936. godine započeo je studiju školskog niskokrilnog aviona za naprednu prelaznu obuku pilota lovaca. Konstruktor Milošević je do kraja 1937. godine završio idejni projekat letelice označena kao M-1 koji je koncipiran da pogonsku grupu čini linijski motor Reno 60-02 od 162 kW (220KS) sa dvokrakom metalnom elisom. Obiman projekat je sadržao sve potrebne aerodinamičke proračune koji su se odnosili na izbor motora i elise, proračune performansi i stabilnosti kao i osnovne crteže aviona i strukture. Avion je bio predviđen da ima tandem sedišta, sa duplim komandama leta i zatvorenom kabinom, dok je predviđena masa opremljenog aviona iznosila 920 kilograma, površina krila 12 m² i očekivana maksimalna brzina 360 km/h na visini od 2000 metara. Međutim, Odsek za konstrukcije letelica Komande vazduhoplovstva odbio je ovaj projekat zbog uvoznih komponenti koji se pre svega odnosio na strani motor koji je trebalo nabaviti. Prvi projekat aviona M-1 modernih aerodinamičkih linija za prelaznu trenažnu obuku pilota završen je u vreme kada je na svetsku scenu stupio prvi serijski avion iste klase, italijanski Nardi FN 305.

Izrada prototipa i prvi letovi

Inženjer Milošević već početkom 1938. godine započinje reprojektovanje aviona M-1 na čijem zmaju je ugradio domaći motor IAM K-7 (licenca Gnôme-Rhône 7K) od 309 kW (420KS). Ovaj projakat će dobiti novu oznaku M-2. Za razliku od prethodnog aviona novi M-2 ima povećanu ukupnu masu zbog novog motora i predviđenog streljačkog naoružanja koja iznosi 1.262 kilograma dok je geometrija aviona takođe promenjena. Dužina aviona iznosi 7,20 metara uz površinu krila od 13,6 kvadrata i razmak krila od 9,23 m, a ukupna visina je povećana na 2,89 m. Pored toga, izvršio je izmene u delu nogu stajnog trapa zbog stabilnosti prilikom poletanja i sletanja. Očekivana maksimalna brzina novog M-2 po proračunima na visini od 2000 metara pri horizontalnom letu iznosila bi 387 kilometara na čas. Te 1938. godine, na drugom kraju sveta, u SAD, započela je serijska proizvodnja aviona za trenažnu obuku vojnih pilota North American T-6 Texan, koji će se do 1954. godine proizvesti u 14.925 primeraka i nalaziti u upotrebi u više od 50 država. Nakon intezivnog rada projekat je završen maja 1939. godine. Međutim, projektu se pridružio major inž. Đorđe Manojlović koji je svojim uticajem i vezama uspeo da se projekat koji je uručen Komandi vazduhoplovstva juna 1939. godine brzo prihvati. Projekt dobija oznaku MM-2 po inicijalima Milošević - Manojlović. Izrada prototipa je poverena zemunskom Ikarusu koji u to vreme radi na tri nova projekta (avionima:Orkan, Aero-2 i B-5). Iste godine je završeno ispitivanje modela u Ajfelovom aerotunelu koja su potvrdila sve proračune. Radovi na izradi prototipa su završeni novembra meseca 1940. godine. U međuvremenu, u Nemačkoj je 1939. godine otpočela proizvodnja Arado 96 koji će se proizvesti u 3.500 primeraka. Fabričko testiranje prototipa počelo je decembra 1940. godine a završeno je marta meseca naredne godine. Probne letove je obavio fabrički probni pilot Vasilije Stojanović. Pošto je avion pokazao izvanredne osobine, Komanda vazduhoplovstva je otkupila prototip sa namerom da naruči inicijalnu seriju od 50 primeraka Ikarus MM-2 koja se zbog opštih okolnosti neće nikada realizovati. Zbog neposredne ratne opasnosti, probni pilot 4. aprila 1941. godine preleteo je sa avionom iz Zemuna u Kraljevo u sastav prebazirane Opitne grupe vojnog vazduhoplovstva. Pošto je 6. aprila 1941. godine počeo rat, avion je neoštećen zarobila njemačka vojska i septembra meseca avion predala Vojnom zraoplovstvu NDH kod koje je leteo pod brojem 6301 na kurirskim poslovima. Uništen je prilikom pada pri sletanju na aerodrom Rajlovac 13. maja 1942. godine. Avion nije obnovljen jer je šteta nastala padom bila 90%. Dragutin Milošević je rođen u Zemunu 1904. godine. Završio je Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu 1927. godine a dve godine kasnije odlazi na usavršavanje u fabrici aviona „Brege“ u Francusku. Po povratku u zemlju, završio je pilotsku školu 7. vazduhoplovnog puka u Mostaru 1934. godine. Godine 1936. oženio se mostarkom profesoricom francuskog jezika Ankom Tričković sa kojom je imao dvoje dece. Pored projekta aviona MM-2 imao je još niz radova iz oblasti vazduhoplovstva. Nakon Aprilskog rata odveden je u zarobljeništvo u Nemačku, gde je i umro u logoru Burgštajnfurt na samom kraju rata 1945. godine, ne dočekavši slobodu. Maketa i dokumentacija aviona se čuva u Muzeju vazduhoplovstva na aerodromu Beograd

Utva i Soko

Neposredno po okončanju rata a na osnovu raspisanog internog konkursa iz 1946. godine, urađeni su projekti aviona za trenažnu prelaznu obuku pilota sa oznakama 212 i 213, oba sa istim motorom Ranger SVG-770C-B1 od 330 kW (450 KS). Prvi let prototipa 212 i 213 je izveden 1948. godine a nakon ispitivanja serijski su se proizvodili u fabrici aviona u Pančevu od 1950. do 1955. godine. Ukupno je napravljeno 196 aviona Utva 213 i 60 primeraka Utva 212. Avion 213 projektni biro će kasnije reprojektovati u avion 522 čija proizvodnja će započeti u Mostaru.

Vanjski linkovi

• Zaustavljena prodaja vredih eksponata (Politika, Dejan Aleksić 21.11.2018.)
• Senzacija u Beogradu - pilot Vasilije Stojanović učesnik aeromitinga 1938. godine Arhivirano 2. 1. 2015. na Wayback Machine, Aeromagazin br. 4, Snežana Đukić i Đorđe Ivanov, 1998. (internet domen iz prošlog veka)
• Ikarus MM-2/MIMA-2 detaljan opis i fotografije Arhivirano 9. 12. 2018. na Wayback Machine
• -{www.airwar.ru/enc/other/mm2.html}-^{[mrtav link]}