Užička republika

Užička republika bila je kratkotrajno oslobođena partizanska teritorija i prva oslobođena teritorija u Evropi u Drugom svjetskom ratu, organizirana kao vojna mini-država koja je postojala u jesen 1941. u okupiranoj Jugoslaviji, tačnije zapadni dio Teritorije Vojnog komandanta u Srbiji.^{[lower-alpha 1]} Republiku je uspostavio partizanski pokret otpora, a njen administrativni centar bio je grad Užice.

Užička republika Ужичка република
jesen 1941 - decembar 1941.
Himna: Nijedna zvanična
Položaj na karti
Glavni grad		Užice
Službeni jezik		Srpskohrvatski
Državno uređenje		Partizanski slobodni teritorij
Predsjednik
• 1941.		Dragojlo Dudić
Osnivanje		Jesen 1941.
Ukidanje		Decembar 1941.
Stanovništvo
• Ukupno		300.000>1.000.000
Danas dio		Srbija

Granice

Užička Republika obuhvatala je veliki dio zapadnog dijela okupirane teritorije i imala je više od 300.000 stanovnika^[3] (prema drugom izvoru, blizu milion^[4]). Nalazila se između pruge Valjevo–Bajina Bašta na sjeveru, rijeke Drine na zapadu, rijeke Zapadne Morave na istoku i Raške oblasti na jugu.

Različiti izvori pružaju različite informacije o veličini republike: prema nekim izvorima, ona je obuhvatala 15.000^[4] ili 20.000^[5] km².

Historija

Vladu su sačinjavali "narodni savjeti" (odbori), a partizani su otvarali škole i izdavali novine "Borba". Uspjeli su da pokrenu poštanski sistem i oko 145 km železničke pruge i vodili fabriku municije iz trezora ispod banke u Užicu.^[6]

Novembra 1941, u Prvoj ofanzivi, njemačke trupe su ponovo zauzele ovu teritoriju, dok je glavnina partizanskih snaga pobjegla prema Bosni, Sandžaku i Crnoj Gori, pregrupisavši se kod Foče u Bosni.^[7]

Kraj

Levičarska politika koju je tada vodio Josip Broz Tito (kasnije poznata kao lijeva skretanja) značajno je doprinela porazu partizana u Užičkoj Republici.^[8] Zbog profašističke srpske propagande koja je opisivala da su partizani vođeni strancima,^[9] stanovništvo Srbije se okrenulo protiv ustanka i protiv partizanskih ustanika. Početkom decembra 1941.^[10] partizani su prešli iz Srbije u Bosnu (nominalno dio NDH) i pridružili se svojim drugovima koji su već napustili Crnu Goru.^[11]

U popularnoj kulturi

Jugoslovenski partizanski igrani film Užička republika iz 1974. pokriva događaje oko postojanja Užičke Republike.

Također pogledajte

• Bihaćka republika

Bilješke

1. Zvanični naziv okupirane teritorije^[1][2]

Reference

1. Hehn (1971), str. 344–73
2. Pavlowitch (2002), str. 141
3. Surhone, Lambert M.; Timpledon, Miriam T.; Marseken, Susan F. (11. 6. 2010). Republic of Užice: Socialist Federal Republic of Yugoslavia, Yugoslav Partisans, Užice, Bajina Bašta, Great Morava, Sandžak. ISBN 978-613-0-34365-1.
4. Report on World Affairs (jezik: engleski). RWA. 1. 1. 1985.
5. Pshennikov, S.; Nat͡sionalʹnyĭ komitet istorikov Sovetskogo Soi͡uza (1. 1. 1985). The Resistance movement in Europe during the Second World War: 16th International Congress of Historical Sciences, Stuttgart, August 1985 (jezik: engleski). "Social Sciences Today" Editorial Board, USSR Academy of Sciences.
6. Misha Glenny, The Balkans, 1999, p. 487
7. "Užice Republic 1941". National Museum Uzice (jezik: engleski). Pristupljeno 31. 5. 2022.
8. Banac 1988, str. 81.
9. Petrović, Nenad (9. 2. 2009). "Politička Propaganda u Okupiranoj Srbiji: Milan Nedić, Velibor Jonić i Dimitrije Ljotić". www.crvenakritika.org (jezik: srpskohrvatski). Pristupljeno 18. 1. 2017.
10. Jelić, Ivan; Strugar, Novak (1985). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Socialist Thought and Practice. str. 122. Partisan Detachments of Yugoslavia and the leaderships of the national liberation movement withdrew from Serbia early in December 1941
11. Pavlowitch 2002, str. 147: "Kada je represija pukla mjehur optimizma, narodno raspoloženje u Srbiji se također okrenulo protiv ustanika i onih koji su htjeli da nastave sa revolucijom... Partizani su prešli na nominalno teritoriju NDH, gde su se pridružili svojim drugovima koji su napustili Crnu Goru."

Izvori

• Banac, Ivo (1988). With Stalin Against Tito: Cominformist Splits in Yugoslav Communism. Cornell University Press. ISBN 0-8014-2186-1.
• Hehn, Paul N. (1971). "Serbia, Croatia and Germany 1941-1945: Civil War and Revolution in the Balkans". Canadian Slavonic Papers. University of Alberta. 13 (4): 344–373. doi:10.1080/00085006.1971.11091249. Pristupljeno 8. 4. 2012.
• Pavlowitch, Stevan K. (2002). Serbia: The History behind the Name. London: Hurst & Company. ISBN 9781850654773.