Ivan, kralj Engleske

Ivan (engleski: John; 24. decembar 1166 – 19. oktobar 1216), također poznat kao Ivan Bez Zemlje (francuski: Johan Sanz Terre), bio je kralj Engleske od 1199. do smrti 1216. Izgubio je vojvodstvo Normandiju od francuskog kralja Filipa II, što je dovelo do kolapsa Anžujskog carstva i rastu moći dinastije Capet tokom 13. stoljeća. Baronska pobuna na kraju njegove vladavine je dovela do potpisivanja Magna Carte, dokumenta koji se smatra početnim korakom u evoluciji Ustava Velike Britanije.

Ivan
Kralj Engleske
Vladavina	6. april 1199 – 19. oktobar 1216.
Prethodnik	Rikard I
Nasljednik	Henrik III
Krunidba	27. maj 1199.
Supružnik	Izabela, grofica Gloucestera Izabela, grofica Angulema
Djeca	Henrik III, kralj Engleske Rikard, grof Cornwalla Ivana Plantagenet, kraljica Škotske Izabela Plantagenet, carica Svetog rimskog carstva Eleonora, grofica Pembrokea
Dinastija	Plantagenet
Otac	Henrik II, kralj Engleske
Majka	Eleonora, vojvotkinja Akvitanije
Rođenje	(1166-12-24) 24. decembar 1166. Palata Beaumont, Oxford, Engleska
Smrt	19. oktobar 1216(1216-10-19) (49 godina) Dvorac Newark, Newark, Nottinghamshire
Mjesto sahrane	Katedrala Worcester

Ivan, najmlađi od pet sinova engleskog kralja Henrika II i Eleonore, vojvotkinje Akvitanije, nije očekivao da će naslijediti značajne zemlje. Nakon neuspjele pobune njegove starije braće 1174. godine, Ivan je postao omiljeno dijete Henrika II. Imenovan je gospodarom Irske 1177. godine dobivši posjede u Engleskoj i na kontinentu. Do trenutka kada je Rikard I postao kralj Engleske 1189. godine, Ivan je bio potencijalni nasljednik prijestolja. Neuspješno je pokušao pobunu protiv Rikardovih kraljevskih administratora, dok je njegov brat učestvovao u Trećem krstaškom ratu. I pored toga, nakon smrti Rikarda I 1199. godine, Ivan je proglašen kraljem Engleske. Nakon toga sklopio je mirovni sporazum u Le Gouletu 1200. godine u kojem daje sve kontinentalne posjede francuskom kralju Filipu II.

Kada je ponovo izbio rat sa Francuskom 1202. godine, Ivan je postigao rane pobjede, ali nedostatak vojnih resursa i njegov tretman prema plemićima Normandije, Bretanje i Anžuja je rezultirao kolapsom njegovog carstva u sjevernoj Francuskoj 1204. godine. Ivan je u narednoj deceniji pokušavao da povrati ove prostore povećanjem prihoda, reformom oružanih snaga i obnovom kontinentalnih saveza. Rasprava sa papom Inocentom III je dovela do Ivanove ekskomunikacije 1209. godine. Spor je riješen 1213. godine, nakon francuske pobjede nad Ivanovim saveznicima u bici kod Bouvinesa. Kada se vratio u Englesku, Ivan se suočio sa pobunom barona koji su bili nezadovoljni njegovom fiskalnom politikom. Iako su se Ivan i baroni složili sa mirovnim sporazumom 1215. godine i potpisali Magna Cartu, nijedna strana nije poštovala uvjete. Zbog toga je izbio građanski rat u kojem je barone pomagao francuski kralj Luj VIII. Ivan je umro od dizenterije dok je bio na kampanji u istočnoj Engleskoj 19. oktobra 1216. godine. Pristalice njegovog sina Henrika III su odnijele pobjedu nad Lujem VIII i pobunjenim baronima naredne godine.

Savremeni historičari su uglavnom kritični učinkom Ivana kao kralja, a njegova vladavina je postala predmet značajnih rasprava i periodične revizije historičara iz 16. stoljeća. Historičar Jim Bradbury je sažeo savremeno historijsko mišljenje Ivanovih pozitivnih kvaliteta, napominjući da se Ivan danas smatra "marljivim administratorom, sposobnim čovjekom i generalom". Ipak, moderni historičari se slažu da je kao kralj imao mnogo grešaka, uključujući i ono što historičar Ralph Turner opisuje kao "neukusne, čak i opasne lične osobine" kao što su sitničavost, pakost i okrutnost. Ove negativne kvalitete pružaju opsežan materijal za beletristiku pisaca viktorijanskog doba, gdje se Ivan prvenstvo pojavljuje kao negativac u filmovima i pričama koje prikazuju legende Robin Hooda.

Rani život

Vladao je od 1199. Najmlađi je sin engleskog kralja Henrika II i akvitanske vojvotkinje Eleonore. Prvobitno je ostao bez posjeda koji bi mu donosili prihode pa je prozvan John Lackland (bosanski: Ivan Bez Zemlje; francuski: Sans Terre). Dok je njegov stariji brat Rikard I bio u Trećem križarskom ratu, pokušao mu je oteti krunu. Pokorio se bratu nakon njegovog povratka, a nakon njegove smrti naslijedio ga je na prijestolju uprkos superiornosti prava na prijestolje bretonskog vojvode Artura i Eleonore, djece njegovog starijeg brata Gotfrida.

U ratovima s Francuskom izgubio je gotovo sve svoje francuske posjede. Slabljenje njegovog položaja na kontinentu pratile su i domaće neprilike. Godine 1205. sukobio se sa papom Inocentom III zbog imenovanja nadbiskupa u Canterburyju. Papa je iz tog razloga na Englesku bacio interdikt 1208. i ekskomunicirao Ivana 1209. Nastali neredi, a i visoki ratni troškovi u Velsu i Irskoj, uvjetovali su samovoljniji odnos Ivana prema velikašima i bezobzirnu poreznu politiku prema svim podanicima Godine 1213, bojeći se da ne izgubi prijestolje, Ivan se pokorio papi i priznao se njegovim vazalom pristavši da Engleska postane papin feud. Protiv njegovog načina vladanja podigli su se velikaši i prisilili ga da 15. juna 1215. potpiše i objavi Veliku povelju sloboda (Magna charta libertatum) koja je ograničila kraljevu vlast i osigurala temeljne slobode njegovim podanicima, kako velikašima, tako i slobodnjacima. Kako se nije kanio držati potpisane obaveze, Ivan se obratio papi, koji ga je oslobodio zakletve. Uslijed toga je izbio građanski rat tokom kojeg je Ivan umro.

Vanjski linkovi

• Ivan, kralj Engleske na Wikimedia Commonsu

Prethodi:	Kralj Engleske	Slijedi:
Rikard I		Henrik III