Douaroniezh Douar ar C'hreiz

Douaroniezh Douar ar C'hreiz a vod geografiezh fizikel, politikel, ha buhezegel ar bed ijinet gant J. R. R. Tolkien, Douar ar C'hreiz, ur c'hevandir e planedenn Arda. Implijet e vez alies an anv-se avat evit komz eus ar bed fizikel ijinet, hag eus Eä, holl an traoù krouet, hag holl e skridoù diwar-benn an danvez-se^[1]. Krouet e voe Arda evel ur bed plaen, gant ur c'hevandir er c'hornôg, Aman, a zeuas da vezañ kêr ar Valar, as well as Middle-earth. E fin an Oadvezh kentañ, lodenn gornôg Douar ar C'hreiz, Beleriand, a voe beuzet e-doug Brezel ar gounnar. En Eil oadvezh, un enezenn vras, Númenor, a voe krouet e-kreiz ar mor bras, Belegaer, etre Aman ha Douar ar C'hreiz. Distrujet e voe er cataclysm e dibenn an Eil oadvezh, pa voe adc'hraet Arda evel e stumm ur sferenn, ha pa voe tennet Aman eus ar bed en doare ma ne vefe ket an Dud evit tizhout anezhi.

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ. 

En Aotrou ar Gwalennoù ez eo deskrivet Douar ar C'hreiz e diwezh an Trede oadvezh. Annezet eo gant pobloù dieub, an Dud, an Hobbited, an Elfed, hag ar Gorred er c'hornôg, a enebe ouzh pobloù dindan galloud Saoron er reter. Lod o deus gwelet en dra-se ur c'heografiezh vuhezegel eus Douar ar C'hreiz.

Kosmologiezh

Diskar Númenor ha cheñchamant ar bed. Er C'hentañ oadvezh e oa an Elfed o vevañ e Beleriand. Er c'hentañ hag en Eil oadvezh, edo Valinor en tu all d'ar mor, Belegaer, a-dal da Zouar ar C'hreiz. E fin an Eil oadvezh e voe distrujet Númenor hag e voe tennet Valinor eus Arda^[2]. Brastreset eo bevennoù ar c'hevandirioù.

Douaroniezh

Kartenn eus Beleriand er C'hentañ oadvezh

Beleriand, Lindon

Al lodenn eus Douar ar C'hreiz a oa ar pellañ er c'hornôg en Oadvezh kentañ e oa Beleriand. Ar vro-se hag Eriador a oa dispartiet eus ar pep brasañ eus su Douar ar C'hreiz gant ar pleg-mor bras. Distrujet e voe al lodenn vrasañ eus Beleriand e-pad gwallreuz Brezel ar gounnar. Chom a reas ur gompezenn eus an arvor, Lindon, just er c'hornôg da Ered Luin (anvet ivez Ered Lindon pe Menezioù glas). Rannet e voe Ered Luin ha Lindon gant Pleg-mor al loar nevez-savet ; en norzh e oa Forlindon, hag er su Harlindon.

Eriador

E gwalarn Douar ar C'hreiz, Eriador e oa ar vro etre an Ered Luin hag ar Menezioù Latarek. En Eil oadvezh e talc'he Rouantelezh Arnor, savet gant Elendil, ar pep brasañ eus ar vro. Pa voe diskaret e teuas ar pep brasañ eus Eriador da vezañ gouez. En trede oadvezh, e oa annezet ul lodenn vihan eus ar vro gant an Hobbited er Gontelezh. Er gwalarn edo lenn Evendim, anvet Nenuial gant an Elfed gwezhall. Chom a reas un nemorant eus koad kozh Eriador betek an Trede oadvezh, just er reter d'ar gontelezh, a oa anvet ar C'hoad kozh gant an Hobbited. Eno e veve Tom Bombadil^{[T 1]}. Er biz edo Vree, al lec'h nemetañ ma oa Hobbited ha Tud o vevañ er memes lec'h. Pelloc'h er reter edo krec'hienn Weathertop, el lec'h m'edo kreñvlec'h Amon Sul, ha pelloc'h c'hoazh Rivendell, kêr Elrond. Er su da Rivendell e kaved bro gozh Hollin, a oa gwezhall bro elfek Eregion, ma voe goveliet ar Gwalennoù a c'halloud. E havroù louet (Mithlond), e Pleg-mor al loar, e save Cirdan al listri a implije an Elfed da guitaat Douar ar C'hreiz da Valinor^[3].

Menezioù Latarek

Kartenn gwalarn Douar ar C'hreiz e diwezh an Trede oadvezh, a ziskouez Eriador (a-gleiz) ha Rhovanion (a-zehou). Er penn pellañ a-gleiz emañ Lindon, holl ar pezh a chom eus Beleriand.

Savet e voe ar Menezioù Latarek gant Melkor en Oadvezh kentañ da stoufañ an hent da Oromë, unan eus ar Valar, a dreuze alies Douar ar C'hreiz pa veze o chaseal^{[T 2]}. Savet e voe rouantelezh Korred ar Moria er C'hentañ oadvezh dindan kreiz an aridennad menezioù. An div ode vrasañ da dreuziñ ar menezioù e oa an ode uhel pe ode Imladris en un tu, e-kichen Rivendell, gant un hent uhel hag unan izel^{[T 3][T 4]}, hag ode ar c'horn ruz, pelloc'h er su e-kichen ar Moria, a oa digor e-tro ar bloaz^{[T 5]}.

Rhovanion

Er reter d'ar Menezioù Latarek edo an Anduin, ar stêr vras, a rede etramek ar su, ha koad Mirkwood er reter. War glann ar c'hornôg, rag-enep da penn suañ Koad Mirkwood edo bro elfek Lothlorien. Pelloc'h c'hoazh er su, harp ouzh ar Menezioù Latarek, edo Fangorn, bro an Ented. En un draoñienn e beg Su ar Menezioù Latarek e kaved Isengard, kreñvlec'h Sarouman.

Broioù ar reter

Broioù ar su

Notennoù

1. Garbowski, Christopher (2013). "Middle-earth". J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. Routledge. 422–427. ISBN 978-0-415-86511-1.
2. Tom Shippey, The Road to Middle-Earth, HarperCollins 2005, ISBN:978-0261102750, pp. 324–328
3. The Return of the King, levrenn 6, pennad 9 "The Grey Havens", ha stagadenn B

Daveoù

Reiñ a ra ar roll-mañ lec'h pep arroudenn e skridoù Tolkien.

1. The Fellowship of the Ring, book 1, ch. 6 "The Old Forest"
2. The Silmarillion, pennad 3 "Of the Coming of the Elves and the Captivity of Melkor"
3. Unfinished Tales, pp. 271, 281
4. The Annotated Hobbit, p. 105
5. The Fellowship of the Ring, levrenn 2 pennad 3