Хвастатыя земнаводныя (Caudata, Urodela) — атрад земнаводных.
| Хвастатыя земнаводныя | |||||||||||||||||||||||
 Трытон звычайны (Triturus vulgaris) | |||||||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||||
|
Urodela Scopoli, 1777 | |||||||||||||||||||||||
| Арэал | |||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Апісанне
Болынасць відаў хвастатых амфібій у працэсе эвалюцыі паўторна перайшлі да вадзянога спосабу жыцця.
Маюць падоўжанае тулава, якое паступова пераходзіць у добра развіты хвост. Самая буйная — гіганцкая саламандра — дасягае даўжыні каля 160 см, некаторыя паўночнаамерыканскія віды маюць даўжыню цела 60-70 см, звычайная даўжыня цела хвастатых амфібій — 10-30 см. У большасці відаў добра развітыя канечнасці, якія служаць толькі для перамяшчэння па сушы. Многія з наземных формаў даволі хутка бегаюць, лазяць (у іх перапонкі між пальцамі прыстасаваны для зачэплівання падчас лажання па камянях, па кары дрэў) і могуць скакаць невялікімі скачкамі. Аднак многія з іх поўзаюць, змеяпадобна выгінаючы цела.
У вадзяных форм канечнасці не ўдзельнічаюць ў плаванні. 3 гэтым спраўляецца (як і ў рыб) доўгі хвост. I чым больш від звязаны з водным асяроддзем, тым менш развіты канечнасці. У некаторых відаў яны такія маленькія, што, калі жывёліну дастаць з вады, яна не .можа перамяшчацца і выглядае бездапаможнай. У асобных відаў зусім адсутнічае пара задніх канечнасцей. Змяншаецца і колькасць пальцаў (да 2-3). Аднак віды, што жывуць у хуткаплынных ручаях (напр., кіпцюрасты трытон), маюць моцныя канечнасці, часам забяспечаныя кіпцюрамі, каб можна было еупрацьстаяць цячэнню, трымаючыся за камяні.
Пашырэнне
Атрад налічвае 8-9 сямействаў, каля 350 відаў. Хастатыя амфібіі распаўсюджаны пераважна ў Паўночным паўшар'і, у Аўстраліі яны зусім адсутнічаюць. У Афрыцы і на поўдні Паўднёвай Амерыкі сустракаецца ўсяго па некалькі відаў. У Беларусі распаўсюджаны 2 віды: трытон звычайны і трытон грабеньчаты.
Асаблівасці біялогіі
Хвастатыя амфібіі кормяцца практычна толькі жывёльнай ежай (рознымі беспазваночнымі). Здабычу звычайна хапаюць і ўтрымліваюць зубамі, якія ў іх больш дасканалыя, чым у бясхвостых. Але язык развіты слаба, за выключэннем тыпова наземных форм з доўгім і здольным імкліва выкідвацца языком.
Пераважная частка відаў дыхаюць з дапамогай лёгкіх, скуры і слізістай абалонкі рота. Асобныя віды нават захоўваюць шчэлепы і шчэлепныя шчыліны на працягу ўсяго жыцця, што сведчыць пра іх падабенства да рыб. У тыпова вадзяных форм лёгкія знікаюць.
Працэс размнажэння зусім іншы, чым у бясхвостых — спароўвання не адбываецца. Самцы адкладваюць т.зв. сперматафор (слізісты мяшэчак са спермай), падвешваючы яго да вадзяных раслін, або пакідаючы на дне ці ў іншым бачным месцы. Самка знаходзіць яго і захоплівае краямі клаакі, апладняючы ікру ўнутры цела. Потым аплодненыя ікрынкі адкладваюцца ў ваду. У некаторых відаў апладненне вонкавае: напачатку самка адкладвае мяшэчак з ікрою, а затым побач з ім самец падвешвае свой сперматафор. У месцы судакранання абалонкі мяшэчкаў разыходзяцца, сперматазоіды трапляюць да ікры і апладняюць яе.
У перыяд размнажэння характэрны шлюбныя гульні. Самцы многіх відаў у гэты час маюць яркую афарбоўку, назіраецца разрастанне хваставой плаўніковай аблямоўкі. Менавіта ў шлюбны перыяд у самцоў кіпцюрастага трытона з'яўляюцца кіпцюры (у самак іх няма), каб, прымацаваўшы сперматафор, утрымлівацца каля яго і прывабліваць самку, якая плыве па хуткім цячэнні. Толькі ў некаторых відаў хвастатых адбываецца спароўванне на сушы. Партнёры абвіваюць адзін аднаго (часам самец утрымлівае самку зубамі), збліжаючыся клаакамі. Пры гэтым адбываецца перадача самцы сперматафору.
Пладавітасць хвастатых параўнальна невялікая: адна самка можа адкласці ад 2-5 да 60-700 ікрынак. Звычайна ікра адкладваецца невялікімі порцыямі сярод вадзяной расліннасці або ў спецыяльна пабудаваныя гнёзды, часам кожная ікрынка закручваецца ў лісты раслін. Нярэдка бацькі ахоўваюць ікру і лічынак. Так, дрэвавыя саламандры адкладваюць ікру проста на дрэвах (у пазухах лістоў ці парасткаў можна знайсці ваду), самаахвярна аберагаючы ікрынкі. Для некаторых відаў характэрна жыванараджэнне, калі ікрынкі развіваюцца ў целе самкі.
Вылупленыя з яйка лічынкі знаходзяцца на больш позняй стадыі развіцця, чым лічынкі бясхвостых. Метамарфоз лічынак адбываецца паступова.
Гл. таксама
Літаратура
- Земнаводныя. Паўзуны: Энцыклапедычны даведнік. — Мн., БелЭн, 1996. ISBN 985-11-0067-6
- Пікулік М. М. Навошта нам амфібіі? — Мн.: Навука і тэхніка, 1992. ISBN 5-343-00383-4
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
