Архідныя

Архідныя, Ятрышнікавыя^[1] (Orchidaceae) — самае вялікае сямейства аднадольных раслін.

Архідныя
Ілюстрацыя з кнігі «Прыгажосць формаў у прыродзе» Эрнста Гекеля (1904).
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Аднадольныя Парадак:  Спаржакветныя Сямейства:  Архідныя
Міжнародная навуковая назва
Orchidaceae Juss., 1789
Сінонімы
Apostasiaceae Lindl., nom. cons. Cypripediaceae Lindl. Limodoraceae Horan. Neuwiediaceae R.Dahlgren ex Reveal & Hoogland Vanillaceae Lindl.
Падсямействы
Apostasioideae Horan., 1847 Cypripedioideae Kostel., 1831 Epidendroideae Lindl., 1821 Orchidoideae Eaton, 1836 Vanilloideae (Lindl.) Szlach., 1995
Арэал
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   43397 NCBI   4747 EOL   8156 GRIN   t:798 IPNI   30000046-2 FW   55864

Апісанне

Шматгадовыя травяністыя расліны, наземныя (з карэнішчамі або падземнымі клубнямі) і эпіфіты. Лісце суцэльнае, у эпіфітных форм і сапратрофаў рэдукаванае да лускавінак. Кветкі няправільныя, у коласападобных ці гронкападобных суквеццях часам даўжынёю да 2-3 м, радзей адзіночныя. Калякветнік яркі, пахучы, вычварнай формы, падвоены. Ніжнія пялёсткі (т.зв. губа) складанай будовы, звычайна выступаюць з кветкі і ўтвараюць «пасадачную пляцоўку» для насякомых-апыляльнікаў. У многіх архідных магчыма самаапыленне. Характэрная асаблівасць — зрастанне тычынкі са слупком з утварэннем калонкі. Плод — каробачка. Ад апылення да выспявання насення і пладоў праходзіць да двух і болей гадоў. У некаторых відаў насенне прарастае толькі пасля пападання ў іх грыбоў, што ўтвараюць эндатрофную мікарызу

Пашырэнне

Сямейства аб’ядноўвае 600—700 родаў, больш за 20 тыс. відаў (паводле інш. звестак, каля 800 родаў, 35 тыс. відаў).

Пашыраны ўсюды, акрамя палярных абласцей і пустынь. Найбольш разнастайныя і шматлікія ў тропіках і субтропіках Амерыкі і Паўднёвай Азіі. На тэрыторыі Кітая растуць больш за 1600 відаў архідэй^[2]. На Беларусі 36 відаў з родаў броўнік (Herminium), венерын чаравічак (Cypripedium), гайнік (Epipactis), гняздоўнік (Neottia), ладдзян (Corallorhiza), неатыянта (Neottianthe), пальчатакарэннік (Dactylorhiza), тайнік (Listera), чараўнік (Platanthera), ядрушка (Gymnadenia), ятрышнік (Orchis) і інш.

Значэнне і выкарыстанне

Лекавыя, харчовыя, дэкаратыўныя расліны. Плады ванілі выкарыстоўваюць у харчовай прамысловасці, з высушаных карэнішчаў ятрышнікаў і некаторых іншых відаў атрымліваюць лекавы сродак — салеп  (англ.). У культуру архідныя ўведзены больш за 1 тыс. гадоў назад у Кітаі. У Еўропе паявіліся на мяжы XVI—XVII ст., у пач. ХХ ст. распрацаваны спосаб іх вырошчвання ў аранжарэях з насення, заражанага грыбам-сімбіёнтам.