Уільям Роўэн Гамільтан

Уільям Роўэн Гамільтан (англ. William Rowan Hamilton; 4 жніўня 1805 — 2 верасня 1865) — выдатны ірландскі матэматык і фізік XIX стагоддзя.

Уільям Роўэн Гамільтан
William Rowan Hamilton
Уільям Роўэн Гамільтан
Дата нараджэння	4 жніўня 1805(1805-08-04)[1][2][…]
Месца нараджэння	Дублін, графства Дублін[d], Ленстэр, Ірландыя[d], Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі[3]
Дата смерці	2 верасня 1865(1865-09-02)[1][2][…] (60 гадоў)
Месца смерці	Дублін, графства Дублін[d], Ленстэр, Ірландыя[d], Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі[3]
Месца пахавання	Mount Jerome Cemetery[d]
Грамадзянства	Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі[4]
Бацька	Archibald Rowan-Hamilton[d][5]
Жонка	Helen Maria Bayly[d][6]
Дзеці	William Edwin Hamilton[d][7]
Род дзейнасці	матэматык, фізік, астраном, навуковы работнік, выкладчык універсітэта, фізік-тэарэтык
Навуковая сфера	матэматыка, фізіка, механіка
Навуковая ступень	бакалаўр мастацтваў[d][7] (1827) і магістр мастацтваў[d][7] (1837)
Альма-матар	Трыніці-каледж[d] школа Вестмінстэр[d] Дублінскі ўніверсітэт
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Нацыянальная акадэмія навук ЗША Пецярбургская акадэмія навук[8] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Ірландская каралеўская акадэмія[d] Пруская акадэмія навук[8] Турынская акадэмія навук[d][3] Расійская акадэмія навук
Узнагароды	Каралеўскі медаль[d] (1835) член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук (1864) Cunningham Medal[d] (1834, 1848)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Гамільтан.

Біяграфія

Гамільтан нарадзіўся ў Дубліне, у сям’і юрыста. З-за фінансавых цяжкасцей з трох гадоў яго выхоўваў дзядзька па бацьку, Джэймс Гамільтан, вікарый і настаўнік у горадзе Трым.

Ужо ў дзяцінстве хлопчык выявіў незвычайныя здольнасці. У 7 гадоў ён ведаў старажытнаяўрэйскую мову, у 12 — пад кіраўніцтвам дзядзькі Джэймса, добрага лінгвіста, ведаў ужо 12 моў і сярод іх фарсі, арабская і санскрыт. У 13 гадоў ён напісаў кіраўніцтва па сірыйскай граматыцы.

Пасля моў надышла пара захаплення матэматыкай. Двума гадамі раней Гамільтану трапіўся лацінскі пераклад «Пачаткаў» Еўкліда, і ён дэталёва вывучыў гэта сачыненне; ў 13 гадоў ён прачытаў «Універсальную арыфметыку» Ньютана, у 16 гадоў — большую частку «Матэматычных пачаткаў натуральнай філасофіі» Ньютана, у 17 гадоў — пачаў вывучэнне «Нябеснай механікі» Лапласа.

1823: паступіў у Трыніці-каледж у Дубліне. Ён паказаў бліскучыя здольнасці, і ў 1827 годзе, яшчэ студэнтам, быў прызначаны прафесарам астраноміі ў Дублінскім універсітэце і каралеўскім астраномам Ірландыі, пост Каралеўскага астранома Ірландыі займаў на працягу 38 гадоў — даўжэй, за астатніх, каго прызначалі на гэту пасаду. Публікуе шэраг работ па геаметрычнай оптыцы.

1833: жэніцца з Хелен Бэйлі. Шлюб аказаўся не вельмі ўдалым, і Гамільтан пачаў злоўжываць алкаголем.

1834—1835: класічныя працы па гамільтанавай механіцы.

1835: віцэ-кароль Ірландыі ўзвёў Гамільтана ў баранеты.

1837: абраны прэзідэнтам Каралеўскай ірландскай акадэміі і членам-карэспандэнтам Пецярбургскай акадэміі навук.

1843: адкрывае кватэрніёны і паглыбляецца ў іх даследаванне.

У канцы жыцця Гамільтан пакутваў ад душэўнага разладу.

Зноскі

1. William Rowan Hamilton // Brockhaus Enzyklopädie

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
2. William Rowan Hamilton // Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168'></a>
3. www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659'></a>
4. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 31 сакавіка 2023.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563'></a>
5. Pas L. v. Genealogics — 2003.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847329'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847326'></a>
6. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
7. English Wikipedia community Wikipedia — 2001. Праверана 4 жніўня 2019.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q328'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q112669601'></a>
8. Нямецкая Вікіпедыя — 2001. Праверана 4 жніўня 2019.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q48183'></a>

Літаратура

• А. А. Гусак, Г. М. Гусак, А. А. Брычыкава «Даведнік па вышэйшай матэматыцы», Мн., «ТетраСистемс», 2007, С.544

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Уільям Роўэн Гамільтан
• Мемарыяльны сайт У. Гамільтана (англ.)
• Sir William Rowan Hamilton Архівавана 13 красавіка 2003. (англ.)
• Профіль Уільяма Роўэна Гамільтана на афіцыйным сайце РАН