Р (кірыліца)

Р, р (назва: эр) — літара ўсіх славянскіх кірылічных алфавітаў (17-я ў балгарскім, 18-я ў беларускім і рускім, 20-я ў сербскім, 21-я ў македонскім і ўкраінскім); выкарыстоўваецца таксама ў пісьменнасцях некаторых неславянскіх народаў. У стара- і царкоўнаславянскай азбуках носіць назву «рьци» (ст.-сл.) ці «рцы» (ц.-сл.), што азначае «гавары, скажы» (загадны лад ад дзеяслова «рещи»).

Літара кірыліцы Р
Кірыліца
А	Б	В	Г	Ґ	Д	Ђ
Ѓ	Е	(Ѐ)	Ё	Є	Ж	З
Ѕ	И	(Ѝ)	І	Ї	Й	Ј
К	Л	Љ	М	Н	Њ	О
П	Р	С	Т	Ћ	Ќ	У
Ў	Ф	Х	Ц	Ч	Џ	Ш
Щ	Ъ	Ы	Ь	Э	Ю	Я
Гістарычныя літары
(Ҁ)	(Ѹ)	Ѡ	(Ѿ)	(Ѻ)	Ѣ	Ꙗ
Ѥ	Ꙉ	ІѢ	Ѧ	Ѫ	Ѩ	Ѭ
Ѯ	Ѱ	Ѳ	Ѵ	(Ѷ)	Ын	Ꚉ
Літары неславянскіх моў
Ӑ	Ӓ	Ә	Ӛ	Ӕ	Ғ	Ӷ
Ҕ	Ӗ	Ҽ	Ҿ	Ӂ	Җ	Ӝ
Ҙ	Ӟ	Ӡ	Ӥ	Ӣ	Ӏ	Ҋ
Қ	Ҟ	Ҡ	Ӄ	Ҝ	Ԟ	Ӆ
Ӎ	Ҥ	Ң	Ӊ	Ӈ	Ӧ	Ө
Ӫ	Ҩ	Ҧ	Ҏ	Ҫ	Ҭ	Ӳ
Ӱ	Ӯ	Ү	Ұ	Ҳ	Һ	Ҵ
Ӵ	Ҷ	Ӌ	Ҹ	Ӹ	Ҍ	Ӭ
Заўвага. Знакі у дужках не маюць статусу (самастойных) літар.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. P.

Асноўныя звесткі

У кірыліцы звычайна лічыцца 18-й па ліку і выглядае як ; у глаголіцы па ліку 19-я, мае выгляд .

У абедзвюх азбуках лікавае значэнне — 100.

Паходжанне кірылічнай літары — грэчаскае ро (Ρ, ρ), хоць, як адзначаў яшчэ І. В. Ягіч, «тлумачэнне гэтай літары даволі цяжкае, нягледзячы на ўяўную прастату малюнка».^[1]

У стараславянскай мове Р магло быць і цвёрдым, і мяккім. Асобай літары для мяккага Р не існавала. У некаторых выпадках Р з’яўлялася складаўтваральным: тръгъ, врьхъ. Складовы характар гуку р старажытныя пісцы перадавалі спалучэннямі ръ, рь. Пры чытанні стараславянскіх тэкстаў варта разумець, што вышэйзгаданыя спалучэнні вымаўляюцца як адзіны складовай гук р толькі ў тым выпадку, калі ў беларускай мове ім адпавядаюць спалучэнні -ор-, -ер- : торг, верх. У адваротным выпадку спалучэння ръ, лъ, пазначаюць гук р і адпаведны рэдукаваны галосны.

У беларускай літаратурнай мове зычыны [р] заўсёды цвёрды і не маюе адпаведнага мяккага.

Ужыванне

Малая літара р з’яўляецца скарачэннем для:

• грашовай адзінкі «рубель» (з кропкай);
• адзінкі вымярэння «рэнтген» (без кропкі);
• слова «рака» (з кропкай).

Табліца кодаў

Кадзіроўка	Рэгістр	Дзесятковы код	16-рычны код	Васьмярычны - код	Двайковы код
Юнікод	Вялікая	1056	0420	002040	00000100 00100000
	Маленькая	1088	0440	002100	00000100 01000000
ISO 8859-5	Вялікая	192	C0	300	11000000
	Маленькая	224	E0	340	11100000
KOI 8	Вялікая	242	F2	362	11110010
	Маленькая	210	D2	322	11010010
Windows 1251	Вялікая	208	D0	320	11010000
	Маленькая	240	F0	360	11110000

У HTML вялікую літару Р можна запісаць як Р ці Р, а маленькую р — як р ці р.

Зноскі

1. Ягичъ И. В. «Глаголическое письмо» // «Энциклопедія славянской филологіи». Вып. 3. СПб., 1911; стр. 199

Літаратура

• Булич С. К.,. Р // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Карский Е. Ф.,. Славянская кирилловская палеография / отв. ред. акад. В. И. Борковский. — 2-е изд., факсимильное. — Л., М.(факс.): Из-во АН СССР; из-во «Наука» (факс.), 1928, 1979 (факс.). — С. 198. — 494 с. — 2 700 экз.