From Wikipedia, the free encyclopedia
Лічыльнікі — простая механічная прылада (падліковая дошка з косткамі) для выканання арыфметычных разлікаў, паводле адной версіі паходзяць ад кітайскай падліковай прылады суань-пань, паводле іншай маюць рускае паходжанне.
Уяўляюць сабою раму, якая мае некалькі пруткоў (звычайна адзінаццаць); з нанізанымі косткамі. Лічыльнікі з’яўляюцца аднымі з ранніх падліковых прылад і ажно да канца XX стагоддзя масава выкарыстоўваліся ў гандлі і бухгалтарскай справе, пакуль іх не замянілі калькулятары.
Лічыльнікі маюць выгляд чатырохвугольнай рамкі з папярочнымі металічнымі пруткамі і нанізанымі на кожным з іх дзесяццю косткамі. Пруток, на якім знаходзяцца 4 косткі, выкарыстоўваўся для падлікаў, дзе кожная костка мела кошт 1/4 капейкі. Адпаведна, чатыры косткі складалі адну капейку. Гэты пруток аддзяляе цэлую частку набранага на лічыльніках, ад колькасці яго дробавай часткі, і ў падліках не выкарыстоўваецца.
З дапамогай лічыльнікаў, у межах іх разраднасці, можна выконваць усе базавыя арыфметычныя аперацыі: складанне, адніманне, множанне, дзяленне. Аднак на практыцы зручна і хутка можна толькі складаць і аднімаць: аперацыя множання на адвольны лік досыць складаная, а дзяленне ў агульным выглядзе зойме больш часу, чым выкананне той жа аперацыі на паперы — з дапамогай «дзялення слупком». Зрэшты, ёсць досыць вялікая колькасць спецыяльных выпадкаў, калі лічыльнікі цалкам дастасавальныя для множання і дзялення.
Акрамя таго, трэба ўлічваць наступныя моманты:
Прадстаўленне лікаў на лічыльніках і парадак набору апісаны вышэй. Неабходна толькі адзначыць, што правіла размяшчэння разрадаў колькасці на прутках (гэта значыць размяшчэнне адзінкавага разраду абавязкова перад прутком з чатырма косткамі) у практычных разліках часта бывае неабавязкова выконваць. Больш за тое, у працэсе разлікаў бывае зручна часам замест перанабора колькасці проста ў думках перанесці падзельнік цэлай і дробавай часткі на іншае месца.
У некаторых кіраўніцтвах па вылічэннях на лічыльніках рэкамендуецца наступнае ўдасканаленне: прасвідраваць у раме лічыльнікаў злева шэраг невялікіх адтулін, размешчаных насупраць прамежкаў паміж пруткамі. Пры разліках якая-небудзь рэч — напрыклад, цвік ці разогнутая сашчэпка — змяшчаецца ў адтуліну, якая знаходзіцца насупраць прамежка, дзеля таго каб падзяліць лічыльнікі на адзінкі і дзесятыя долі. У любы момант становішча дзесятковага падзельніка відавочна адзначана і можа быць лёгка зменена.
Паводле аднаго з магчымых спосабаў, складанне на лічыльніках выконваецца «знізу ўверх» (ад малодшых разрадаў да старшых). На лічыльніках набіраецца першы складнік, пасля чаго паразрадна, ад малодшага разраду да старшага, вырабляюцца наступныя дзеянні:
Пасля таго, як будуць выкананы дзеянні з усімі разрадамі, набраны на лічыльніках лік і будзе вынікам складання.
Адніманне на рахунках выконваецца «зверху ўніз» , гэта значыць ад старшых разрадаў да малодшых. У якасці непрыстасаванасці лічыльнікаў для працы з адмоўнымі лікамі заўсёды трэба з большага дадатнага ліку адымаць меншы дадатны лік. Калі патрабуецца адняць з меншага большае, лік варта памяняць месцамі і пакінуць знак у розуме.
На лічыльніках набіраецца памяншаемае, пасля чаго паразрадна, ад старшага разраду да малодшага, робяцца наступныя дзеянні:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
