Земгалы, зямгалы (аг.-усх.-слав.: земигола, зимигола, лат. zemgaļi, літ. žiemgaliai, žemgaliai) — усходнябалцкае племя, якое жыло ў парэччы Ліелупе (цяпер сярэдняя частка Латвіі), блізкае мовай да латгалаў. Рака Ліелупе (з латышскай «Вялікая рака») у лацінскіх крыніцах называецца «зямгальскай ракой» (flumen Semigalliae).
Упершыню згаданы пад 870 годам у дацкай хроніцы «Annales Ryenses». Зямгалаў як «Seimgaler» пад ХІ ст. згадвае скандынаўская «Інгварава сага». Рунічны надпіс ХІ стагоддзя на камені ў паўднёвай Швецыі згадвае краіну «Sœimgala».
Паводле крыніц ХІІІ стагоддзя, краіна зямгалаў падзялялася на сем зямель, па-лацінску яны называліся Sillene, Sagera, Dobene, Sparnene, Thervetene, Dubelene, Upemolle, усе яны лакалізаваны на тэрыторыі Латвіі (найперш) і Літвы.
Вядомы зямгальскія правадыры Вестард (Westhardus, цяперашняя латышская форма Viesturs) і Намейша (Nameise)[1].
22 верасня 1236 года зямгальска-жамойцкае войска на чале з жамойцкім князем Вікінтам у бітве пры Саўле перамагло войска Ордэна мечаносцаў.
Асобная зямгальская мова, як лічаць, знікла ўжо да другой паловы XV стагоддзя[2].
Назва
Назва зямгалаў утвораная так жа сама, як і назва латгалаў, — бяссуфіксным чынам ад назвы зямлі, краю. Латгалы — ад Латгалія "Край народу латаў, латышоў", Зямгалія — "Паўночны край". У абедзвюх гэтых складанаўтвораных назвах другі складнік — ад літоўскага galas, латышскага gals "канец, край (> краіна, зямля)". На тэрыторыі Літвы з такім жа другім складнікам утвораныя назвы тыпу Майшагала, Арогала, але гэта ўжо адыменныя назвы (ад імёнаў тыпу Maišуs, Arys).
Першы складнік зямгальскай назвы звязаны з літоўскім žiemiai, латышскім ziemeļi «поўнач» (ад žiema, ziema «зіма»). Гэта пацвярджаюць формы «Seim-galer» і «Sœim-gala», а таксама «зимигола» старарускіх летапісаў. Таго ж паходжання назва мястэчка Жэймяліс (літ. Žeimеlis, Žeimys, адна з даўнейшых формаў Zemele) на тэрыторыі літоўскай часткі «Зямгаліі»[3].
Назва «Паўночны край», згодна з Ул. Тапаровым, можа сведчыць на карысць колішняга перасялення з тэрыторыі цяперашняй Літвы. Зямгалы, рухаючыся на поўнач, першымі мелі дайсці да латвійскага ўчастка Дзвіны і, магчыма, перасягнулі яе, зайшоўшы і на поўнач ад гэтай ракі[4]. К. Буга адзначаў перагук некалькіх тапонімаў каля Вільні (Spera, Kena) з назвамі ў зямгальскім краі (Speras, Cena), іх на поўнач мелі прынесці разам з сабой зямгалы[5].
Адзіная «зямгальская» назва на тэрыторыі цяперашняй Беларусі — назва былога хутара «Змігола» (польск. Żmigoła, рус. Змигола, ад *Зимгола) каля Шаркаўшчыны. Іншы падобны тапонім, Селігоры на Полаччыне, выводзяць ад назвы іншага балцкага племя селаў (ад Sēli-galā)[6]. «Латгальскіх» назваў на тэрыторыі цяперашняй Беларусі больш чым багата (Латыгаль і пад.)
Крыніцы
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
