Другі Ватыканскі сабор

Другі Ватыканскі сабор — XXI Сусветны сабор Каталіцкай Царквы, які быў адкрыты па ініцыятыве Папы Яна XXIII у 1962 годзе і працягваўся да 1965 года. На саборы быў прыняты шэраг важных дакументаў, якія адносяцца да царкоўнага жыцця — чатыры канстытуцыі, дзевяць дэкрэтаў і тры дэкларацыі.

Дата	1962—1965
Прызнаецца	Каталіцтва
Папярэдні Сабор	Першы Ватыканскі сабор
Скліканы	Ян XXIII
Пад старшынствам	Ян XXIII, Павел VI
Колькасць прысутных	да 2540
Абмеркаваныя тэмы	абнаўленне Царквы, літургічная рэформа, Царква ў сучасным свеце
Дакументы і заявы	4 канстытуцыі, 9 дэкрэтаў, 3 дэкларацыі
Храналагічны спіс Сусветных сабораў

Ватыкан у дзень адкрыцця Другога Ватыканскага сабора

Мэта сабора

Адкрываючы сабор 11 кастрычніка 1962 года, Ян XXIII заявіў, што мэтай сабора з'яўляецца аднаўленне Царквы і яе рацыянальная рэарганізацыя, каб Царква магла прадэманстраваць сваё разуменне развіцця свету і далучылася да гэтага пытання. Папа выказаў пажаданне, каб рэзультатам гэтага сабору стала Царква, адкрытая свету. Задачай сабора было не адвяргаць і асуджаць рэаліі сучаснага свету, а правесці даўно чаканыя рэформы. Прынятыя на саборы пераўтварэнні выклікалі аддзяленне найбольш кансерватыўнай часткі каталіцкай супольнасці, якая апынулася ў фактычным расколе з Царквой.

Падрыхтоўка

25 студзепя 1959 года, праз тры месяцы пасля свайго абрання на папскі пасад, Папа Ян XXIII аб'явіў пра намер сабраць сусветны сабор. 17 мая таго ж года была ўтворана перадпадрыхтоўчая камісія, на чале якой стаў дзяржаўны сакратар Ватыкана кардынал Даменіка Тардзіні^[1]. Папа заклікаў біскупаў, манаскія ордэны, універсітэты і іншыя структуры Каталіцкай царквы да шырокага абмеркавання будучага сабора і праблем, якія патрабуюць саборнага абмеркавання.

29 чэрвеня 1959 года Папа Ян XXIII выпусціў энцыкліку «Ad Petri Cathedram», у якой коратка вызначыў мэты будучага сабора: «развіццё каталіцкай веры, абнаўленне хрысціянскага жыцця, прыстасаванне царкоўнай дысцыпліны да патрэбаў і звычаяў нашага часу»^[2].

Айцы сабора ў Ватыкане ў дзень адкрыцця Другога Ватыканскага сабору

Да 30 мая 1960 года ў камісію прыйшло больш за 3 тысячы адказаў і прапановаў. 5 чэрвеня 1960 года ў motu proprio «Superno Dei nutu» перадпадрыхтоўчая камісія была ператворана ў Цэнтральную падрыхтоўчую камісію, працу якой узначальваў сам пантыфік або яго легат — дэкан Калегіі кардыналаў Эжэн Тысеран.

У буле «Humanae Salutis» (25 снежня 1961 года) Папа абгрунтаваў неабходнасць склікання сабора і аб'явіў 1962 год годам пачатку яго працы. Motu proprio «Conсilium» (2 лютага 1962 года) устанавіла дату яго пачатку — 11 кастрычніка 1962 года.

20 чэрвеня 1962 года завершылася праца Цэнтральнай камісіі, якая падрыхтавала 73 праекты дакументаў^[2]. Аднак большасць з іх яшчэ не была дапрацавана, а таму пакінута для дапрацоўкі самім саборам.

6 жніўня 1962 года ў motu proprio «Appropinquante Concilio» быў апублікаваны статут сабора, які ўсталёўваў правілы правядзення сабранняў, парадак галасавання, ступень удзелу назіральнікаў і г. д. Прадстаўнікі 28 хрысціянскіх цэркваў і дэнамінацый былі запрошаныя да ўдзелу ў якасці назіральнікаў.

Сэсіі

11 кастрычніка 1962 года адбылася ўрачыстае адкрыццё Другога Ватыканскага сабора, на якім прысутнічала 2540 удзельнікаў. У адкрыцці бралі ўдзел таксама назіральнікі ад іншых хрысціянскіх цэркваў: праваслаўныя, англікане, старакатолікі і іншыя. Каля трохсот запрошаных экспертаў не ўдзельнічалі ў агульных дэбатах айцоў сабора, але прымалі ўдзел у якасці кансультантаў і рэдактараў дакументаў^[1]. Праца першай сесіі доўжылася да 8 снежня. Былі абмеркаваныя праекты дакументаў аб Царкве, аб крыніцах Аб'яўлення, аб сродках масавай камунікацыі і шэраг іншых. Ніводзін дакумент не быў прыняты, было сфармулявана шмат прапановаў і выпраўленняў, накіраваных у саборныя камісіі, якія мусілі працягваць працу ў перыяд між сесіямі.

3 чэрвеня 1963 года памёр Папа Ян XXIII, а 21 чэрвеня быў абраны новы Папа Павел VI. Другую сесію Другога Ватыканскага сабора (29 верасня — 4 снежня 1963 года) адкрываў ужо ён. Найбольш гарачыя дыскусіі на другой сесіі выклікалі праекты дакументаў аб Царкве, аб экуменізме і рэлігійнай свабодзе. Дакументы па гэтых тэмах прынятыя на сесіі не былі. Першымі дакуменамі, якія былі ўхваленыя саборам, сталі канстытуцыя пра літургію «Sacrosanctum Concilium» і дэкрэт аб адносінах са СМІ «Inter Mirifica»^[1].

Сесія сабора

Трэцяя сесія праходзіла з 14 верасня па 21 лістапада 1964 года. 19 лістапада сесія прыняла адзін з самых важных дакументаў — дагматычную канстытуцыю пра Царкву под назвай «Lumen gentium» (2151 голас «за», 5 «супраць»). Тэкст гэтай канстытуцыі стаў вынікам шматлікіх кампрамісаў паміж інтэгрыстамі і прагрэсістамі^[2]. Акрамя гэтага, трэцяя сесія прыняла два дэкрэты — «Unitatis redintegratio» (пра каталіцкі экуменізм) і «Orientalium Ecclesiarum» (пра Усходнія цэрквы).

Чацвёртая і заключная сесія сабора прайшла з 14 верасня па 8 снежня 1965 года. На ёй былі прынятыя ўсе астатнія дакументы сабора. Найбольшыя спрэчкі выклікала дэкларацыя «Dignitatis humanae» аб рэлігійнай свабодзе. Яна рэзка крытыкавалася інтэгрыстамі за ліберальнае разуменне прынцыпа свабоды сумлення. Таксама спрэчкі ішлі адносна канстытуцыі пра Царкву ў сучасным свеце «Gaudium et spes»^[2]. Нягледзячы на тое, што яна была аформлена ў выглядзе пастырскай, а не дагматычнай канстытуцыі, што азначала яе дэкларатыўны, а не навучальны характар, праца сабора прадэманстравала яе стабільнае непрыняцце традыцыйнай меншасцю. Інтэгрысты крытыкавалі тэалагічную частку «Gaudium et spes», указваючы на антропацэнтрызм дакумента і празмерную канцэнтрацыю на сацыяльнай сутнасці чалавека. Канстытуцыя «Gaudium et spes» была прынята толькі на апошнім паседжанні 7 снежня (2307 галасоў «за», 7 галасоў «супраць») пасля адкрытага патрабавання Папы прыняць дакумент^[2]. Яшчэ адным важным дакументам, прынятым падчас апошняй сесіі, стала канстытуцыя аб Божым Аб'яўленні «Dei Verbum» (прынятая 18 лістапада, 2344 галасы «за», 6 галасоў «супраць»).

8 снежня 1965 года на плошчы перад базілікай святога Пятра адбылася цырымонія закрыцця Другога Ватыканскага сабора.

Выніковыя дакументы

На Другім Ватыканскім саборы было прынята 16 дакументаў (4 канстытуцыі, 9 дэкрэтаў і 3 дэкларацыі):

Канстытуцыі:

• «Sacrosanctum Concilium» — канстытуцыя пра святую літургію
• «Lumen gentium» — дагматычная канстытуцыя пра Царкву
• «Gaudium et Spes» — пастырская канстытуцыя пра Царкву ў сучасным свеце
• «Dei Verbum» — дагматычная канстытуцыя пра Божае Аб'яўленне

Дэкрэты:

• «Ad gentes» — дэкрэт пра місійную дзейнасць Царквы
• «Orientalium Ecclesiarum» — дэкрэт пра Усходнія каталіцкія цэрквы
• «Christus Dominus» — дэкрэт пра пастырскае служэнне біскупаў у Царкве
• «Presbyterorum ordinis» — дэкрэт пра служэнне і жыццё прэзбітэраў
• «Unitatis redintegratio» — дэкрэт пра экуменізм
• «Perfectae caritatis» — дэкрэт пра абнаўленне манаскага жыцця ў адпаведнасці з сучаснымі ўмовамі
• «Optatam totius» — дэкрэт пра падрыхтоўку да святарства
• «Inter mirifica» — дэкрэт пра сродкі масавай камунікацыі
• «Apostolicam actuositatem» — дэкрэт пра апостальства свецкіх

Дэкларацыі:

• «Dignitatis humanae» — дэкларацыя пра рэлігійную свабоду
• «Gravissimum educationis» — дэкларацыя пра хрысціянскае выхаванне
• «Nostra ætate» — дэкларацыя пра адносіны Царквы да нехрысціянскіх рэлігій

Тэалогія

Папа Павел VI на саборы

На працягу падрыхтоўкі і працы Другога Ватыканскага сабора сталі відавочныя разыходжанні паміж шэрагам кансерватыўных удзельнікаў, якія імкнуліся да максімальнага захавання традыцыйных элементаў тэалогіі і літургіі (так званыя інтэгрысты ад лац. integrum — цэласны) і прыхільнікамі сур'ёзных абнаўленняў у духу абвешчанага Папам Янам XXIII аджарнамэнта (так званыя прагрэсісты). Прагрэсісты складалі большасць сярод удзельнікаў сабора, але тэкст шэрагу выніковых дакуменаў уяўляў сабой кансэнсус двух партый^[1]. Неглядзячы на некалькі рэвалюцыйных зменаў у сферы літургіі, адносіны да служэння Царквы ў сучасным свеце і адносіны да іншых канфесій і рэлігій, сабор пазбегнуў новых дагматычных веравызначэнняў, пацвердзіў як агульнахрысціянскія, так і спецыфічныя для каталіцтва (беспамылковасць вучэння Папы ex cathedra, беззаганнае зачацце Дзевы Марыі, унебаўзяцце Дзевы Марыі).

Эклезіялагічная тэалогія сабора выразілася ў канстытуцыі «Lumen Gentium». Канстытуцыя вызначае, што Хрыстова Царква можа быць толькі адна і што яна прабывае ў Каталіцкай царкве, хоць і заўважаецца, што па-за складам Царквы знаходзяцца шматлікія пачаткі асвячэння і ісціны, якія, з'яўляючыся дарамі, характэрнымі для Хрыстовай Царквы, схіляюць да каталіцкага адзінства^[3]. Вялікая ўвага ў дакументах сабора нададзена ролі свецкіх у Царкве і паняццю «апостальства свецкіх»; гэтаму прысвечаны чацвёрты раздзел канстытуцыі «Lumen Gentium» і дэкрэт «Apostolicam Actuositatem».

Шматлікія дыскусіі сабора датычылі марыялогіі. У першапачатковай праграме сабора планавалася абмеркаванне пытанняў пра вучэнне аб пасрэдніцтве Дзевы Марыі ў справе адкуплення і аб унебаўзяцці. Многія нават чакалі ад сабора новага марыялагічнага дагмата. Аднак тэма пра пасрэдніцтва была ўвогуле знятая з праграмы, а наконт унебаўзяцця, сабор абмежаваўся толькі пацверджаннем ужо існуючага дагмата. Такім чынам, удзельнікі сабору адмовіліся стварыць асобны дакумент пра Марыю і абмежаваліся выкладам каталіцкага вучэння аб ёй у апошнім раздзеле «Lumen Gentium»^[2].

Удзельнікі пакідаюць Сабор святога Пятра

Адным з самых дыскусійных пытанняў сабора было пытанне пра рэлігійную свабоду, пасля доўгіх спрэчак сфармуляваны ў дэкларацыі «Dignitatis Humanae». Дакумент прызнае права асобы на рэлігійную свабоду, якое паходзіць з самой яе прыроды^[4]. Пацвярджаючы закон свабоды сумлення, сабор прызнаў за рэлігійнымі супольнасцямі права бесперашкодна навучаць сваёй веры і вызнаваць яе адкрыта, вусна і пісьмова^[5].

Сацыяльнае вучэнне было выкладзена саборам у пастырскай канстытуцыі пра Царкву ў сучасным свеце «Gaudium et spes», дэкларацыі пра рэлігійную свабоду «Dignitatis humanae», дэкрэце пра апостальства свецкіх «Apostolicam actuositatem» і дэкрэце пра сродкі масавай камунікацыі «Inter Mirifica». Найбольш важнымі сацыяльнымі пытаннямі, якім была ўдзелена ўвага ў выніковых дакументах, сталі пытанні сям'і, культуры, эканомікі, палітыкі і міжнародных адносінаў.

Адносіны Царквы да Бібліі і традыцыі адлюстраваныя ў дагматычнай канстытуцыі «Dei Verbum». Сабор кажа пра выключную ролю Бібліі ў царкоўным жыцці, асабліва падкрэсліваецца неабходнасць вывучэння Пісання для духоўных асобаў. Шматлікія багаслоўскія тэзісы гэтай канстытуцыі сталі адказам на найноўшыя даследванні біблеістаў.

Адносіны Каталіцкай царквы да экуменізму былі выкладзеныя ў дэкрэце «Unitatis Redintegratio». Згодна з ім, каталіцкі экуменізм не мае на ўвазе скасаванне міжканфесійных адрозненняў, дзякуючы прывядзенню дагматаў усіх цэркваў да адзінага кампраміснага варыянту. Такая трактоўка экуменізму непрымальная, бо каталіцкая дагматыка кажа, што ўся паўната ісціны прабывае ў Каталіцкай царкве. Каталіцкі экуменізм, паводже айцоў сабора, заключаецца ў павазе да ўсяго таго ў іншых канфесіях, што не супярэчыць каталіцкай веры. Дазваляецца і заахвочваецца братэрскі дыялог і сумесныя малітвы з прадстаўнікамі іншых хрысціянскіх канфесій.

Літургічная рэформа

Літургічная рэформа Другога Ватыканскага сабора выяўлена ў канстытуцыі «Sacrosanctum Concilium». Рэвалюцыйным для рымскага абраду стаў тэзіс пра дапушчальнасць нацыянальных моваў у літургіі, хоць і было сказана, што асноўнай мовай рымскага абраду павінна заставацца лаціна. Сярод галоўных прынцыпаў перагляду літургіі называюцца неабходнасць удзяляць больш увагі чытанню Бібліі, больш актыўна заахвочваць удзел вернікаў і адаптаваць цырымоніі да характару і традыцый розных народаў.

Сярод зменаў у парадку служэння імшы, якія прапісаны ў канстытуцыі, — павелічэнне колькасці чытанняў са Святога Пісання, пашырэнне правоў на канцэлебрацыю святароў, аднаўленне малітвы вернікаў, абавязковасць казання на нядзельных і святочных імшах, дазвол на камунію свецкіх пад дзвюма эўхарыстычнымі постацямі. Шэраг зменаў у парадку імшы, напрыклад, служэнне святара тварам да народу, не ўзгадваўся ў канстытуцыі, але быў ўведзены пасля сабора.

Таксама была дапушчана еднасць у сакрамэнтах з хрысціянамі-некатолікамі. Дэкрэт пра Усходнія цэрквы Orientalium Ecclesiarum прадпісаў магчымасць удзяляць сакрамэнты пакаяння, Эўхарыстыі і намашчэння хворых усходнім хрысціянам, калі яны самі аб гэтым папросяць. Таксама і католікам дазволена прасіць тых жа сакрамэнтаў у святароў-некатолікаў, у цэрквах якіх існуюць сапраўдныя сакрамэнты, кожны раз, калі будзе існаваць патрэба ці сапраўдная духоўная карысць, а доступ да каталіцкага святара будзе фізічна ці маральна немажлівы^[6].

Рэформы закранулі і пазалітургічнае жыццё: быў моцна зменены брэвіярый, уведзены абавязковы катэхуменат для дарослых, пераглежданы парадак цэлебрацыі некаторых іншых сакрамэнтаў і абрадаў. Таксама быў зменены літургічны каляндар, змены датычыліся нядзелі як галоўнага святочнага дня і надання цэнтральнай ролі святам Пана і Багародзіцы^[1].

Зноскі

1. «Ватиканский собор II» // Католическая энциклопедия. Т. 1. М.: Изд. францисканцев, 2002.
2. Калиниченко Е. В., Пономарёв В. П., Пучкин Д. Э., Тюшагин В. В. Православная энциклопедия. Второй Ватиканский Собор, т. 7, с. 268—303
3. Lumen Gentium. Раздел 1, пар. 8
4. Dignitatis Humanae. Раздзел 1, пар. 2
5. Dignitatis Humanae. Раздзел 1, пар. 4
6. Orientalium Ecclesiarum, пар. 27

Літаратура

• «Ватиканский собор II» // Католическая энциклопедия. Т. 1. — М.: Изд. францисканцев, 2002. (руск.)

Спасылкі

• Дакументы Другога Ватыканскага Сабору