Герб Малдаўскага княства
From Wikipedia, the free encyclopedia
Герб Малдаўскага княства — геральдычны сімвал Малдаўскага княства, разам з дзяржаўным сцягам адзін з галоўных сімвалаў княства. За сваю гісторыю зведаў шматлікія змены.
| Герб Малдаўскага княства | |
|---|---|
 |
|
| Дэталі | |
| Суб’ект | Малдаўскае княства |
| Зацверджаны | 1377 |
| Заснаванне | 1377 |
| Раннія версіі |
 |
| Выкарыстанне | ад 1377 года |
Гіпотэзы ўзнікнення
Цэнтральная геральдычная фігура герба — галава тура (зубра). Калі, дзе і ў каго ўзнікла ўяўленне пра галаву тура як сімвал суверэннай тэрыторыі, даследчыкі пакуль не маюць пэўнага адказу. Некаторыя з іх спрабавалі разглядаць паходжанне сімвала праз прызму старажытнага паляўнічага культу, які бытаваў у паўночных Карпаты і ўключаў ахвярапрынашэннем тура (зубра) праз яго забой на беразе ракі, што, у прыватнасці, можа патлумачыць і паданне пра заснаванне Малдовы, і геральдычную выяву толькі галавы, а не ўсёй жывёлы. Паводле версіі ананімнага летапісца[1]:
Аднойчы Драгаш са сваімі спадарожнікамі адправіўся на паляванне на дзікіх звяроў. У высокіх гарах ён напаў на след тура і, у пераследзе яго, перасек горы і выйшаў да цудоўнай раўніны. Ён нагнаў і забіў тура каля ракі пад вярбой, там жа ён зладзіў пір. Драгаш са спадарожнікамі па волі Бога вырашылі пасяліцца ў гэтай краіне. Яны вярнуліся і расказалі сваім таварышам пра цудоўную краіну з рэкамі і крыніцамі. Тыя таксама вырашылі пайсці ў гэтую краіну і выбраць сабе зямлю, бо яна не была населена, і на мяжы татарскія качэўнікі пасвілі свае статкі. Яны папрасілі вугорскага князя Уладзіслава адпусціць іх, і той з вялікім шкадаваннем дазволіў ім перасяліцца. І яны пайшлі з Марамурэша разам з таварышамі, іх жонкамі і дзецьмі, праз горы і лясы да месца, дзе Драгаш забіў тура, і пасяліліся там, бо ім спадабалася тая мясцовасць. Яны выбралі Драгаша князем і ваяводам, як самага мудрага. Так па волі Божай была заснавана Малдавія. І ваявода Драгаш першым пасяліўся на рацэ Малдове, і засяліў Баю і іншыя землі, і пастанавіў, каб княжацкім гербам для ўсёй краіны была галава тура. Уладарыў ён на працягу двух гадоў[2].
І. Н. Мэнеску, на аснове легенды пра Драгаша, мяркуе, што гэты старажытны культ — забойства звера — з’яўляецца сімвалам заваявання і ліквідацыі мясцовага дынаста, які валодаў родавым знакам у выглядзе галавы тура. Р. Гасаўэр выяўляе шэраг геральдычных малюнкаў у выглядзе галавы тура (зубра) у гербах розных краін і правінцый (Мекленбург-Шверын, Мекленбург-Стрэліц, Сігет-Марамурэш), у родавых гербах венгерскага арыстакрата Баласа, шведа Аксенштэрна, у польскіх гербах (Глова Бавола, Вянява), а таксама ў гербах гарадоў Каліц і Познань. Ён жа прапанаваў гіпотэзу, што адзін з мясцовых дынастаў у 1-й палове XIV ст., магчыма, атрымаў у свой герб выяву галавы тура (зубра) ад Уладзіслава Лакатка з нагоды пераможнага паходу супраць Брандэнбург (1325) з удзелам малдаўскіх воінаў. Пазней род дынаста або згас, або быў падпарадкаваны кімсьці, а герб стаў сімвалам малдаўскай зямлі.
У сваіх даследаваннях Г. Брэтяну меркаваў, што трансільванскі ваявода Мікалай Сірока, які задумаў крыжовы паход супраць татараў у 1343 годзе ад імя свайго сюзерэна караля Людовіка, мог надзяліць геральдычным знакам у выглядзе галавы тура аднаго з малдаўскіх ваяводаў, якія вызначыўся ў бітвах.
Г. Балш спаслаўся на выяву каранаванай галавы зубра на гербе польскай правінцыі Каліц і схільны бачыць польскі ўплыў на паходжанне герба Малдовы.
Р. Вуя сцвярджае аўтарства Драгаша ў стварэнні свайго фамільнага герба, магчыма, бо яго радзіма Сігет (Трансільванія), у гербе якога геральдычная выява галавы тура, а можа ў памяць пра сваё легендарнае паляванне. М. Берза і Д. Чарнавадзяну лічаць, што дзяржаўны герб звязаны з імем Багдана I. К. Кірыцэску звязвае з’яўлення герба Малдовы з імем Пятра I Мушата.
Цэнтральная геральдычная фігура (галава тура) дапоўнена спадарожнымі элементамі. Адзін з іх зорка, размешчаная паміж рагамі. Па левы і правы бок галавы, сімвал сонца — ружа (разетка) і паўмесяц. Паўмесяц вядомы ў польскай, нямецкай і венгерскай геральдыцы з XII ст., дзе ён заўсёды спалучаўся з сімвалам сонца.
Адзінае княства
Першая вядомая выява герба[3] Малдовы — галава тура (зубра) з зоркай паміж рагамі, з ружай і паўмесяцам па баках — пячатка Пятра Мушата ад 1377 года. На пячатцы змяшчаецца легенда: «Petrus voivoda Moldaviensis». Герб быў і на манетах чаканкі Пятра Мушата[4]. На аверсе манет, такіх як грошы, выяўляўся дынастычны герб дома Анжу — шчыт з трыма бэлькамі ў першым полі і лілеямі ў другім; на адваротным баку галава тура з лірападобна-выгнутымі рагамі, паміж якімі змешчана пяціканцовая зорка, а па баках разетка і паўмесяц — дынастычная эмблема Мушацінаў[5]. На гаспадарскіх пячатках заўсёды выяўлялі галаву тура і звычайна легенду на славянскай мове. Як напрыклад: «Печать ИО Романа воевода Земле Молдавской» на пячатцы да дакумента ад 30 сакавіка 1392 года. Галава быка на працягу XIV ст. выкарыстоўвалася як дынастычная эмблема дома Мушацінаў, і толькі паступова, пачынаючы з канца праўлення Аляксандра I Добрага і да Стэфана III Вялікага стала дзяржаўным сімвалам[6].
На пячатцы да граматы, падпісанай Аляксандрам Добрым легенда «Печать Олександра воеводы, господарь Земли Молдавской». На пячатках 2-й паловы XV ст. — Стэфана Вялікага герб Малдовы суправаджае легенда па-славянску: «Печать ИO Стефана воевода господар Земли Молдавской». Да XVII ст. да герба Малдовы сталі дадаваць рэгаліі гаспадара: буздыган (булаву) і меч.
Герб Малдовы апеў у вершах вялікі малдоўскі кніжнік мітрапаліт Дасафцей:
«Галава тура, знатнага звера,
Азначае выдатную сілу краіны…».
З пачатку XVIII ст. пачынаецца адраджэнне малдаўскай сімволікі — з’яўляюцца пячаткі з якаснымі выявамі герба дзяржавы на манер польскіх і расійскіх пячатак — акружаннымі гербамі тэрыторый.
Пячатка Пятра I Мушата, 1387
Герб Аляксандра I Добрага, 1400—1432
Пячатка Аляксандра Добрага, 1400—1432
Пячатка Стэфана III Вялікага, 1457—1504
Прамалёўка герба з пячаткі Стэфана III Вялікага
Герб Малдовы, 1479
Герб Малдовы, 1481
Герб Малдовы, 1559
Герб Дэспата Водэ, 1561
Герб з нямецкага гербоўніка, каля 1586
Герб Арона Тырана
Фамільны герб Міхая Храбрага, каля 1600
Пячатка Васіля Лупу, 1641
Герб Малдовы, 1641
Герб Малдовы пры Васіле Лупу, 1643
Герб Малдовы пры Васіле Лупу, 1646
Герб Малдавіі, XVII стагоддзе
Герб з «Стэматаграфіі» П. Р. Вітэзавіча, 1702
Герб Малдавіі пры ўладарстве Міхая Ракавіцэ, 1716
Герб Малдовы, 1775
Герб Малдовы часоў Аляксандра Мурузі, 1806—1807. Поле шчыта — блакіт.
Пячатка дывана Малдавіі, 1807. Поле шчыта — золата.
Герб Малдовы пры Скарлатэ Калімакі, каля 1812. Поле шчыта — золата.
_-_crop.png)
.png)
Заходняя частка княства
Пасля 1812 года ўсходняя частка княства (міжрэчча Днястра і Прута) далучана да Расійскай імперыі і ствараецца Бесарабская вобласць, у 1873 годзе ператвораная ў губерню. Канчаткова тэрыторыя губерні сфарміравалася ў 1878 годзе.
Заходняя частка княства засталася васалам Асманскай імперыі. З 1812 года поле герба княства — сіняе. Пасля 1821 года, калі Дабруджа ўвайшла ў склад княства і з’явіўся выхад да мора, да герба як пахолкаў дадалі дэльфінаў.
Са студзеня 1832 года кіраўніком рускай адміністрацыі Паўлам Дзмітрыевічам Кісялёвым быў уведзены Арганічны рэгламент[7]. Ён прадугледжваў нацыянальную сімволіку. Неўзабаве пры Міхаіле Стурдза з’яўляюцца каляровыя выявы герба і ваенных сцягоў, дзе на сінім фоне залатая галава тура з зоркай паміж рог. Затым над гербам з’яўляецца княжацкая карона, і ўвесь герб па еўрапейскай традыцыі размяшчаецца на княжацкай мантыі. На пашпартах княства 1855 года поле герба намалявана чырвона-сінім, аналагічна сцягу.
Герб Міхаіла Стурдза
Малы герб. Прарысоўка са сцяга батальёна княства, 1849
Герб 1851 года з малдаўскім тэкстам валаха-малдаўскай азбукай
Герб з пашпарта Малдаўскага княства. 1855
Вялікі герб. Прарысоўка з пашпарта, 1855.
Малдаўскі герб у складзе праекта герба Аб'яднаных княстваў Валахіі і Малдавіі, 1860
- Змяненні колераў герба ў XIX ст.
1806—1807 гады пры Аляксандры Морузі
1812—1819 гады пры Скарлаце Калімакі
1834 пры Міхаіле Стурдза
1849 пры Рыгоры Гіку
1849—1855 гады пры Рыгоры Гіку
1855 пры Рыгоры Гіку
Бесарабія
Руска-турэцкія вайны спрыялі вызваленню зямель паміж Прутам і Днястром ад асманскага ўладарства. Паводле Бухарэсцкага мірнага дагавора 16 мая 1812 года яны былі далучаны да Расійскай імперыі. Пасля далучэння[8], усходняя частка Малдаўскага княства і Буджак атрымалі назву Бесарабская вобласць, а з 1873 года губерня. З гэтага моманту Бесарабіяй сталі называць Бесарабскую губерню.
У архіве Кішынёва захаваўся герб Бесарабскай вобласці. Герб Бесарабскай вобласці зацверджаны Мікалаем I 2 красавіка 1826 года: «шчыт перасечаны; у верхнім барвовым полі расійскі двухгаловы арол з сэрцападобным маскоўскім шчытком на грудзях, вянком і паходняй у лапах; у ніжнім залатым полі галава тура (зубра)».
Новы варыянт герба прыняты Аляксандрам II 5 ліпеня 1878 года. Выглядаў ён наступным чынам: «у блакітным шчыце залатая галава тура (зубра), з барвовымі вачыма, языком і рагамі, якая суправаджаецца, паміж рагамі, залатой з пяццю прамянямі зоркай і па баках направа, срэбнай ружай з пяццю прамянямі і налева такім самым паўмесяцам, звернутым налева. Аблямоўка з колераў імперыі. Шчыт увянчаны Імператарскай каронай і акружаны залатым дубовым лісцем, злучаным Андрэеўскай стужкай».
Герб Бесарабскай вобласці, 1815
Герб Бесарабскай вобласці. Зацверджаны 2 красавіка 1826 года
Афіцыйнае апісанне ў гербоўніку МУС Расійскай імперыі, 1880
Герб губерні, 1878
Малдоўскі сімвал у іншых краін
Польскае каралеўства
У XVI ст. многія пытанні дзяржаўнага ладу Малдаўскага княства не вырашаліся без удзелу польскага боку. У гэты перыяд Польшча нават лічыла Малдову сваёй тэрыторыяй і выяўляла малдаўскі герб у сваіх дакументах разам з гербамі польскіх ваяводстваў.
Герб Малдовы на пячатцы Аляксандра Ягелончыка да 1506 года
Герб «Валошскага ваяводства» з польскага статута Яна Ласкага, 1506
З польскага гербоўніка 1562 года
Герб «Валошскага ваяводства» з кнігі Б. Папроцкага «Herby rycerstwa polskiego», 1858
Герб «Валошскага ваяводства» з гербоўніка XIX стагоддзя.
.png)
Расійская імперыя
У 1768 годзе была дасягнута дамоўленасць з прарасійскі настроенымі баярамі Валахіі пра сумесныя дзеяннях расійскіх войскаў і валахаў. Пасля таго, як расійскія войскі ў верасні 1769 года ўступілі ў Ясы і былі ўрачыста сустрэтыя мітрапалітам Гаўрыілам з баярствам, у Валахіі ўспыхнула паўстанне, якое завяршылася заняццем Бухарэста, арыштам гаспадара Рыгора Гікі і пераходам улады да Пырву Кантакузіна. Насельніцтва Малдавіі і Валахіі з энтузіязмам прынялі ўдзел у вайне на баку расійскіх войскаў. Дзякуючы Кючук-Кайнарджыйскаму міру 1774 года, а таксама Яскаму дагавору 1791 года Малдова і Валахія атрымалі цэлы шэраг правоў аўтаноміі. Расія набывала права заступніцтва над княствамі. Расійска-турэцкія войны значна палегчылі становішча Дунайскіх княстваў[9].
Пры Кацярыне II у 1776 годзе ў сувязі са скасаваннем Запарожскай Сечы, для абароны паўднёвых межаў з «малдаўскіх выхадцаў» Наварасійскай губерні складзены Малдаўскі гусарскі (паселены) полк. У 1776 годзе зацверджаны герб Малдаўскага гусарскага палка: «падобны да папярэдняга [гэта значыць, у верхнім полі двухгаловы арол, які быццам выходзіць з-за ніжняга поля], толькі ніжняя частка ўся чырвоная, з выявай залатой валовай галавы». Малдаўскія гусары насілі менцікі і ківеры асноўных геральдычных колераў Малдаўскага княства — чырвонага і сіняга. Гэтыя ж колеру выкарыстоўваліся і пры распрацоўцы палкавых сцягоў.
У час расійска-турэцкай вайны расійскія войскі займалі тэрыторыю Малдавіі і Валахіі. У сувязі з вялікім недахопам меднай разменнай манеты на акупаванай тэрыторыі ў 1771—1774 гадах[10] была арганізавана чаканка адмысловых медных манет. 24 лютага 1771 года выйшаў указ «прывілей, дадзены барону Гартэнбергу, на выраб 1.000.000 руб. малдаўскай меднай манеты». Курс малдова-валахскіх грошай да расійскімі быў наступны — 1 пара была роўная 3 дзяньгам, 2 пары — 3 капейкам. 5 капеек атрымаліся вялікі прыгожай манетай. На адным баку намаляваны двухгаловы арол, пад лапамі якога знаходзяцца авальныя шчыты з гербамі Малдавіі (галава быка з рагамі) і Валахіі (паўсталая на зямлі птушка з крыжам у дзюбе).
Рэверс з расійскай манеты 1 пара 3 дзяньгі. 1772
Герб Малдаўскага гусарскага палка у 1776-1783 гадах
Герб Расіі з кнігі Нямецкай лаўры, 1809
.jpg)
Аўстра-Венгрыя
Падчас расійска-турэцкай вайны 1768—1774 гадоў рэгіён занялі расійскія войскі і ў 1775 годзе Асманская імперыя падпісала дагавор паводле якога Букавіна адыходзіла да Аўстрыйскай імперыі. Аўстрыйцы ў 1786 годзе ўключылі край як Чарнавіцкую акругу ў склад Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі. У студзені 1849 года пасля рэвалюцый, якія ахапілі Аўстрыйскую імперыю, Франц Іосіф I даў Букавіне статус асобнага кароннага краю, і ўтварыў Герцагства Букавіна у персанальнай уніі з Каралём Галіцыі. Яго адміністрацыйным цэнтрам сталі Чарнаўцы[11]. 29 верасня 1850 года імператар зацвердзіў часовую канстытуцыю краю. У ёй пацвярджалася, што Букавіна — асобная каронная зямля імперыі, і як герцагства атрымлівае свой герб.
Малы герб
Вялікі герб
Зала сходаў у Палацы правасуддзя, Вена
Гл. таксама
Заўвага
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.