Альгалогія

Альгало́гія (лац.: alga — марская трава, водарасць і грэч. λογος — слова, вучэнне) — навука пра водарасці, раздзел батанікі.

Зараджэнне альгалогіі

Хоць назва alga была прапанавана яшчэ Плініем Старэйшым (23—70 гг), пачаткам альгалогіі можна лічыць 18 стагоддзе. Менавіта 1753 Карл Ліней у «Species plantarum» вылучыў парадак Algae у класе Cryptogamia. У яго разуменні туды трэба было адносіць губкі, лішайнікі, пячоначныя імхі і ўласна водарасці.

Фарміраванне альгалогіі, як апісальнай навукі, пачынаецца з работ бацькі  (руск.) і сына Агардаў і работ Кютцынга  (руск.) ў перыяд 1800—1875 гадоў. Былі ўсталяваныя новыя віды і роды водарасцяў, і першыя спробы іх класіфікацыі на аснове марфалагічных прыкмет. Таксама 1836 англійскі вучоны У. Харві  (руск.) выкарыстаў афарбоўку талама, як важную дыягнастычную прыкмету вялікіх таксонаў. Пачынаючы з сярэдзіны 19 стагоддзя побач з апісальнай альгалогіі пачынае актыўна развівацца новы напрамак, звязаны з вывучэннем клеткавай будовы з выкарыстаннем мікраскапічнай тэхнікі. У працах 1854—1870 гадоў Н. Прынгсхайма  (руск.) і Г. Цюрэ  (руск.) вывучаецца размнажэння і антагенез водарасцяў на прыкладзе родаў фукус (Fucus), вашэрыя (Vaucheria) і эдагоніум (Oedogonium). распачаты даследаванні па фізіялогіі водарасцяў, а таксама ўведзены ў шырокае ўжыванне метад чыстых культур.

Афармленне альгалогіі як навукі

Матэрыял, што было назапашаны даследчыкамі, фактычна даў штуршок да пачатку новага перыяду, які пачаўся ў 20 стагоддзі. У вобласці сістэматыкі было распрацавана вучэнне аб паходжанні водарасцей А. Пашэрам  (руск.), які аддзяліў жгуцікавыя водарасці ад іншых жгуціканосцаў, развіўшы ідэю Ф. Ольтманса  (англ.). Менавіта апошні быў аўтарам першага падручніка па альгалогіі, выдадзенага ў 1904 — «Morphologie und Biologie der Algen». Разам з развіццём метадаў даследаванняў і дасягненняў у галіне тэхнікі (электронная мікраскапія, малекулярныя даследаванні) у развіцці сістэматыкі водарасцей і іх месца ў сістэме арганічнага свету адбываюцца значныя перабудовы, якія працягваюцца і па гэты дзень. Сучасныя даследаванні працягваюцца менавіта ў галіне фізіялогіі і сістэматыкі водарасцей.

Вядомыя альголагі

Значны ўнёсак у развіццё альгалогіі зрабілі расійскія, украінскія і савецкія вучоныя — І. Г. Гмелін, І. М. Гаражанкін  (руск.), Л. І. Курсанаў, К. С. Меражкоўскі  (руск.), Л. С. Цанкоўскі, А. А. Яленкін  (руск.), М. М. Галербах  (руск.), М. М. Гайдукоў, М. М. Вараніхін  (руск.), К. І. Меер, Д. К. Зераў  (руск.), А. В. Тапачэўскі  (укр.), Н. П. Масюк  (укр.) і іншыя. Менавіта яны былі родапачынальнікамі так званых навуковых школ трох універсітэтаў, дзе ў Расійскай імперыі развівалася альгалогія, — Маскоўскага, Пецярбургскага і Харкаўскага, — істотнае значэнне мае харкаўская школа прафесара У. М. Арнольдзі  (руск.). Ён упершыню ў Расіі выдаў падручнік з водарасцямі (1908), а яго вучні ў савецкі час стварылі свае школы: А. А. Коршыкаў  (укр.) — у Харкаве, Д. А. Свірэнка  (руск.) — у Екацярынаславе і А. В. Тапачэўскі  (руск.) — стварыў альгалагічную школу ў Кіеве.

Роля А. В. Тапачэўскага несумнеўная, аднак не варта забываць Я. У. Рола  (руск.), Д. К. Зерава  (руск.) і А. М. Окснера  (руск.), якія прыклалі нямала намаганняў у выхаванні цэлай плеяды вучоных-альголагаў. Дарэчы, пачатак альгалагічных даследаванняў у Кіеўскім універсітэце былі закладзеныя І. Р. Баршчовым  (руск.), прафесарам гэтага універсітэта. Немагчыма не згадаць працы А. А. Коршыкава  (укр.) ў галіне вывучэння Volvocaceae і Chlorococcaceae, якія атрымалі сусветнае прызнанне.

Літаратура

• Українська радянська енциклопедія  (укр.). В 12-ти томах / За ред. М. Бажана. — 2-ге вид. — К.: Гол. редакція УРЕ, 1974-1985.
• Горбунова Н. П. Альгология: Учеб. пособие для вузов по спец. «Ботаника». — М.: Высш. шк., 1991. — 256 с.