From Wikipedia, the free encyclopedia
«Іскандэр-намэ[1]» (перс.: اسکندرنامه; таксама выкарыстоўваюцца назвы «Іскендэр-намэ»[2], «Іскандар-намэ»[3] і іншыя) — пятая па ліку паэма класіка персідскай паэзіі Нізамі Гянджэві з яго зборніка «Хамсэ», напісаная паміж 1194 і 1202 гадамі на персідскай мове. Назва творы перакладаецца як «кніга Аляксандра»; паэма з'яўляецца творчай перапрацоўкай Нізамі розных сюжэтаў і легенд аб Іскандэры — Аляксандры Македонскім[4].
Іскандэр-намэ | |
---|---|
перс.: اسکندرنامه | |
| |
Жанр | паэма |
Аўтар | Нізамі Гянджэві |
Мова арыгінала | персідская |
Дата напісання | паміж 1194 і 1202 |
Цыкл | Хамсэ |
Папярэдні | Сем прыгажунь |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Паэма складаецца з дзвюх фармальна незалежных частак, напісаных рыфмаванымі куплетамі маснаві (агульнай колькасцю іх каля 10 500[5]) і з выкарыстаннем метра «мотакарэб» (аруз), якім напісана паэма «Шах-намэ»: «Шараф-намэ» («Кніга славы») і«Ікбал-намэ» або інакш «Кераб-намэ» («Кніга лёсу»). «Шараф-намэ» апісвае (на аснове ўсходніх легенд) жыццё і подзвігі Іскандэра. «Ікбал-намэ» кампазіцыйна дзеліцца на два вялікія раздзелы, якія можна назваць як «Іскандэр-мудрэц» і «Іскандэр-прарок»[4]. У першай частцы паэмы Іскандэр заваёўвае свет, у другой — усведамляе марнасць свету[2].
Доўгі час выклікалі сумненні час стварэння паэмы і чарговасць яе размяшчэння ўнутры зборніка «Хамсэ». Аднак у пачатку «Шараф-намэ» Нізамі сказаў, што к часу напісання тых радкоў ужо ён стварыў «тры жамчужыны» перад тым, як пачаць «новы арнамент», што пацвердзіла час стварэння. Акрамя таго, Нізамі аплаквае смерць Шырваншаха Аксатана, якому ён прысвяціў паэму «Лейла і Маджнун», і адрасуе свае настаўленні яго пераемніку. К часу завяршэння паэмы ўлада дынастыі Шырваншахаў у Гянджы аслабла, таму Нізамі прысвяціў паэму малеку Ахара Носрат-аль-Дзін Біскін бін Махамаду, якога ён згадвае ва ўводзінах да «Шараф-намэ»[4].
Вобраз Іскандэра ў Нізамі адрозніваецца ад гістарычнага Аляксандра Македонскага; так, Іскандэр у Нізамі — ідэальны ўладар, палкаводзец і мысліцель. У той жа час Нізамі не маўчаў пра тое, што Іскандэр вёў крывавыя войны, спаганяў даніну і нёс пакуты заваяваным народам. У другой частцы паэмы Іскандэр паказаны ўжо як навуковец і прарок. Паказаны глыбокія пазнанні героя ў навуцы. Напрыклад, ён абмяркоўвае пытанні касмагоніі са знакамітымі грэчаскімі філосафамі[1]. Боскі веснік кажа Іскандэру, што той уганараваны санам прарока, і герой зноў адпраўляецца ў падарожжа, каб абвясціць ісціну ўсяму сусвету[3].
Асноўныя эпізоды легенды пра Аляксандра, якія вядомыя ў мусульманскай традыцыі, сабраныя ў «Шараф-намэ»: нараджэнне Аляксандра, атрыманне ім ў спадчыну македонскага трона, вайна супраць чарнаскурых, якія захапілі Егіпет, вайна з персамі, якая скончылася паражэннем і смерцю Дара (Дарыя III), шлюб Аляксандра з дачкой Дарыя і паломніцтва ў Мекку[6]. Далей Нізамі распавядае аб знаходжанні Аляксандра на Каўказе і яго візіце да царыцы Нусабе з Барды — горада, які размяшчаўся ў непасрэднай блізкасці ад роднага горада Нізамі Гянджы, і яе амазонках. Адтуль Аляксандр накіроўваецца ў Індыю і Кітай. У яго адсутнасць русы нападаюць на Каўказ, захопліваюць Барду (што яны фактычна зрабілі за дзвесце гадоў да Нізамі) і бяруць у палон Нусабу[7]. Даведаўшыся пра гэта, Аляксандр ваюе з русамі і атрымлівае перамогу. Шараф-намэ завяршаецца расповедам пра няўдалыя пошукі Аляксандрам вады вечнага жыцця[8].
У «Ікбал-намэ» Іскандэр дыскутуе з грэчаскімі і індыйскімі філосафамі, і значную частку тэксту складаюць гутаркі, у якіх сем грэчаскіх мудрацоў расказваюць пра свае ідэі аб стварэнні свету[9].
Далей апісваюцца чатыры падарожжы Іскандэра. У чацвёртым падарожжы Іскандэр трапляе ў краіну з ідэальнай грамадскай сістэмай, дзе няма ні ўлад, ні прыгнятальнікаў, ні багатых, ні бедных. Нізамі выказвае думку, што магчыма існаванне грамадства роўных, якія не маюць патрэбы ў кіраўніку[3]. Савецкі ўсходазнавец Я. Э. Бертэльс у артыкуле «Падрыхтоўка да юбілею Нізамі» прадставіў апісанне гэтай краіны прадбачаннем з'яўлення Савецкага Саюза[10].
Істотную частку паэмы складаюць прытчы, якія не маюць прамога дачынення да гісторыі Аляксандра. У завяршэнне Нізамі расказвае пра канец жыцця Аляксандра і акалічнасці смерці кожнага з сямі мудрацоў[11]. У некаторых рукапісах паэмы ёсць раздзел, прысвечаны смерці самога Нізамі; магчыма, гэта больш позняя ўстаўка[12][13].
It contains the didactic poem Maḵzan al-asrār in around 2,260 couplets in sari' meter; three epic romances: Ḵosrow o Širin (q.v.) in around 6,500 couplets in hazaj meter, Leyli o Majnun (q.v.) in around 4,600 couplets in hazaj meter, and Haft peykar (q.v.) in about 5130 couplets in ḵafif meter; and the Eskandar-nāma (qv), which can be regarded as an epic interlaced with didactic observations and consists of two formally separate parts, in all about 10,500 couplets in motaqāreb meter.
ESKANDAR-NĀMA OF NEŻĀMĪ ... The principal episodes of the legend of Alexander, as known to the Muslim tradition, are elaborated in the Šaraf-nāma: the birth of Alexander, his succession to the Macedonian throne, his war against the Negroes who had invaded Egypt, the war with the Persians, ending with the defeat and death of Dārā (see DARIUS III) and Alexander's marriage to Dārā's daughter, his pilgrimage to Mecca.
ESKANDAR-NĀMA OF NEŻĀMĪ ... Neẓāmī then dwells at some length on Alexander's stay in the Caucasus and his visit to Queen Nūšāba of Barda'a (qv; in the immediate neighborhood of Neẓāmī's home town, Ganja) and her court of Amazons ; this lady takes over the role of Candace in earlier versions of the Alexander saga. Alexander then goes to India and China. During his absence the Rūs (i.e., the Russian Vikings) invade the Caucasus and capture Barda'a (as they in fact did some two centuries before Neẓāmī's time) and take Nūšāba prisoner.
ESKANDAR-NĀMA OF NEŻĀMĪ ... Alexander's wars with the Rūs, which are depicted at considerable length, end with his victory and his magnanimous treatment of the defeated army. The Šaraf-nāma concludes with the account of Alexander's unsuccessful search for the water of immortal life.
ESKANDAR-NĀMA OF NEŻĀMĪ ... In the Eqbāl-nāma Alexander, the undisputed ruler of the world, is depicted no longer as a warrior, but as a sage and a prophet. He debates with Greek and Indian philosophers, and a sizeable part of the text is occupied by the discourses in which the seven Greek sages elaborate their ideas about the creation.
ESKANDAR-NĀMA OF NEŻĀMĪ ... But we find also a number of extended parables, of only tangential connection with the Alexander story but exceptionally well told. The poet then tells of Alexander's end and adds an account of the circumstances of the death of each of the seven sages.
Some but by no means all of the manuscripts also insert a chapter, printed as chap. 40, referring to the death of Neẓāmī at the age of sixty-three; it is really astonishing that quite a few modern scholars have considered this to be part of Neẓāmī's text.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.