Штурвал (нідэрл.: stuurwiel, ад stuur — руль і wiel — кола) — прылада кіравання рухам плаўсродка або лятальнага апарата па курсе.
 | Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Класічны штурвал судна ўяўляе сабой кола з рукаяткамі, злучанае прывадамі розных канструкцый з суднавым рулём[1]. Кручэнне штурвала выклікае паварот пяра руля (перакладку) на адпаведны вугал, чым дасягаецца паварот судна[2].
Першы штурвал з'явіўся ў 1595 годзе (па некаторых крыніцах, у 1605 годзе), калі са стапелі горада Хорн сышоў першы флейт[3]. Аб нідэрландскім паходжанні штурвала таксама кажа само назва рулявога колы: «stuur» перакладаецца з галандскага як «руль», а «wiel» - «кола»[4]. Да гэтага для кіравання рулём на буйных суднах выкарыстоўваўся асаблівы доўгі рычаг, які сыходзіў пад палубу і зваўся колдэршток[5], а на малых суднах абыходзіліся толькі румпелем[6]. З ростам памераў ветразевых суднаў і павелічэннем сілы, неабходнай для перакладкі руля, пачалі ўсталёўваць спараныя і строеныя штурвалы, прызначаныя для працы некалькіх матросаў-рулявых.
У XIX стагоддзі для перадачы кручэння ад штурвала да руля пачалі выкарыстоўваць рулявыя машыны, і дыяметр штурвала рэзка зменшыўся.
У XX стагоддзі з пачаткам прымянення ў караблебудаванні гідраўлічных і электрычных прывадаў кіравання рулём штурвальнае кола пачало часткова выцясняцца кнопачнымі прыладамі перакладкі руля і джойсцікамі.
Штурвал — орган кіравання самалётам па восях нахілу і тангажу:
- паваротамі штурвала адхіляюцца крыллявыя элероны, і самалёт кіруецца па нахіле
- адхіленне штурвала пілотам ад сябе/на сябе прыводзіць у дзеянне рулі вышыні альбо элевоны і змяняе кут тангажу самалёта
Заўвага: строга кажучы, пад паняццем «адхіленне штурвала» маецца на ўвазе нахіл «абаранкі штурвала» або «рагоў штурвала» для кіравання самалётам па нахіле. Для кіравання па тангажу выконваецца перамяшчэнне наперад-назад «калонкі штурвала» або «штурвальнай калонкі».
Перадача ад штурвала на элероны і рулі вышыні можа быць механічнай (на лёгкіх і маласкарасных самалётах), гідраўлічнай або электрадыстанцыйнай (на цяжкіх самалётах). Штурвал усталёўваецца (як правіла, хоць і не заўсёды) на шматматорных і адносна цяжкіх самалётах. Выбар авіяканструктара паміж штурвалам і ручкай кіравання самалётам (РУС) залежыць ад шэрагу фактараў, і нярэдка можна назіраць штурвал ў кабіне лёгкага аднаматорнага самалёта (напрыклад, Cessna 172, Cessna 182). У той жа час замест традыцыйнага для цяжкіх самалётаў штурвала на стратэгічным бамбавіку Ту-160 ўстаноўлена цэнтральная РУС, а бакавая ручка — сайдстык (← англ.: sidesticksidestick) — прымяняецца на рэактыўных пасажырскіх лайнерах Airbus А320, Airbus А380, Sukhoi Superjet 100.
На штурвале могуць размяшчацца і дадатковыя пераключальнікі, і органы кіравання: клавішы кіравання радыёсувяззю, кіраванне трымерам, і г. д.; такое іх размяшчэнне забяспечвае зручнасць для пілота, т. к. ён можа кіраваць гэтымі сістэмамі, не здымаючы рук з штурвала. Таксама могуць размяшчацца і табліцы з важнай даведачнай інфармацыяй для пілота (крытычныя хуткасці самалёта, рэгістрацыйны нумар і г. д.).
Штурвалы звышгукавога лайнера "Канкорд".
Штурвалы ў кабіне лёгкага самалёта Cessna 152 .
Штурвал ледакола «Ангара» у музеі на яго борце.
- Колдэршток
- Румпель
- Ручка кіравання рухавіком (у авіяцыі)
- Ручка кіравання самалётам — альтэрнатыва авія-штурвале
- Штурвал // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Руль // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- О. Х.Хенке "Люди, корабли. океаны. 6000-летняя авантюра мореплавания", перевод с немецкого к.т.н. Л.Ф.Маковкин, Издательство "Судостроение", Ленинград, 1976 год, глава «Пятнадцать человек на сундук мертвеца », страница 108 . Военно-морской словарь, главный редактор Главнокомандующий ФМФ СССР В.Н.Чернавин, г. Москва, Военное издательство, 1990 год, страница 452 "флейт", а также Малая энциклопедия "Парусники", перевод со словацкого Ш.Гуляша, издательство "Лильт", Минск, 1996 год. страница 150.
- Корабельный штурвал – символ величайших открытий. proboating.ru. Праверана 30 кастрычніка 2016.
- О. Курти «Постройка моделей судов. Энциклопедия судомоделизма», перевод с итальянского А. А. Чебан, Издательство «Судостроение», Ленинград 1978 (первое издание) и 1988 (второе издание), ББК 75.717.96, К 93, удк 629.12.(086.5), Часть Вторая, Глава XIII «Якоря, малые плавучие средства и рули», раздел «Рули», страницы 339—400 (во втором издании)
Orazi Curti «Modeli navali. - О. Курти «Постройка моделей судов. Энциклопедия судомоделизма», перевод с итальянского А. А. Чебан, Издательство «Судостроение», Ленинград 1978 (первое издание) и 1988 (второе издание), ББК 75.717.96, К 93, удк 629.12.(086.5), Часть Вторая, Глава XIII «Якоря, малые плавучие средства и рули», раздел «Рули», страница 339 (во втором издании)
Orazi Curti «Modeli navali.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
