Царква Сурб Хач (Растоў-на-Доне)

Царква Сурб Хач (арм.: Սուրբ Խաչ [suɾpʰ χɑtʃʰ], руск.: Церковь Святого Креста) — армянская царква ў Растове-на-Доне. Адна з захаваных пабудоў раней існавалага манастыра. Пабудавана ў канцы XVIII стагоддзя армянскімі перасяленцамі з Крыма ў памяць пра аднайменным манастыры ў Крыме. Найстарэйшы з будынкаў, што захаваліся ў сучасных межах Растова-на-Доне^[1].

Армянская царква
Царква Святога Крыжа
арм.: Սուրբ Խաչ
47°17′25,50″ пн. ш. 39°43′19″ у. д.HGЯO
Краіна	Расія
Горад	Растоў-на-Доне
Канфесія	Армянская Апостальская Царква
Епархія	Нова-Нахічэванская і Расійская епархія
Тып будынка	Царква
Дата заснавання	1786
Будаўніцтва	1786—1792 гады
Статус	Аб’ект культурнай спадчыны РФ № 6110005006№ 6110005006
Стан	адрэстаўравана
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Апісанне

Храм аточаны жылымі мікрараёнамі, што ўтвараюць Паўночны жылы масіў. Храм з атачальным яго паркам, абнесеным загараддзю, размешчаны на высокім правым беразе верхняга з двух паўночных вадасховішчаў у балцы Цемернік, да якой ён звернуты добрым бокам (на поўдзень). Да ўсходу ад каменных усходаў з-пад узгорка, на якім стаіць храм, б'е крыніца. Каля крыніцы ўладкавана купальня і зона адпачынку. Купальня манастыра з'яўляецца адным з традыцыйных месцаў Растова для калядных купанняў.

Царква пабудавана ў стылі класіцызму. Важнымі элементамі ў кампазіцыі будынка з'яўляюцца порцікі, тым часам як плоскасці сцен, у прыватнасці, барабана, дзеляцца пілястрамі і карнізамі. Царква прамавугольная ў плане, з невялікімі рызалітамі ў сярэдняй частцы і з выступаючай на ўсходзе апсідай^[2].

Ад царквы да ракі Цемернік спускаюцца каменныя ўсходы, якія раней праз два масты вялі да парка, што знаходзіўся ў лукавіне ракі. Да ўсходу ад царквы знаходзіцца збудаванае ў 1862 годзе збудаванне над крыніцай «Чохах».

Галоўная рэліквія царквы — хачкар (крыж-камень) VI стагоддзя, паводле падання, вывезены са старажытнай сталіцы Арменіі — горада Ані, і прывезены ў XVIII на данскую зямлю армянскімі перасяленцамі з Крыма.

У сцен цэрквы пахаваны армянскія паэты і пісьменнікі Аруцюн Манукавіч Аламдаран, Мікаэл Лазаравіч Налбандзян і Рафаэл Габрыэлавіч Патканян.

Гісторыя

Царква манастыра Сурб Хач была закладзена ў 1783 годзе, а будаванне пачалося ў 1786 годзе і доўжылася 6 гадоў. 27 лістапада 1792 года царква была асвячона.

У 1862 годзе недалёка ад заходняга фасада царквы была пабудавана двух'ярусная, з высокім чатырохкантовым шатром званіца. Да ўсходу ад царквы знаходзілася двухпавярховая архірэйская хата. У ім месцілася заснаваная ў 1791 годзе агульнаадукацыйная школа, пазней рэарганізаваная ў семінарыю з пансіянатам. Пры семінарыі была ўладкавана бібліятэка, у 1883 годзе перавезеная ў Нахічэвань. Таксама ў будынку знаходзилася першая на поўдні Расіі друкарня, што дзейнічала з 1790 па 1796 год. Больш 20 кніг было надрукавана ў друкарні за гэтыя 6 гадоў^[2]. Званіца і архірэйскі дом былі згублены ў XX стагоддзі.

У дарэвалюцыйны перыяд манастыру прыналежалі каля 50 га землі, якія здаваліся ў арэнду пад раллю і гароды. У 1862 годзе тут пабываў архібіскуп Армянскай апостальскай царквы Габрыэл Айвазоўскі (родны брат мастака І. К. Айвазоўскага). З падачы іерарха быў запушчаны збор сродкаў на рэстаўрацыю манастыра.

Манастыр дзеяў да 1931 года, калі набажэнствы былі спынены, а пабудовы перададзены мясцоваму саўгасу пад збожжасховішча^[3].

У 1968—1972 гадах у манастыры праводзіліся аднаўленчыя працы па праекце мясцовага выхадца Марка Грыгарана. Па сканчэнні рэстаўрацыі (14.11.1972) у будынку храма быў адкрыты Растоўскі музей руска-армянскага сяброўства, які налічвае больш 10 тыс. экспанатаў. Набажэнствы аднавіліся ў 2000 годзе^[1][4].

Зноскі

1. Монастырь Сурб-Хач в Ростове-на-Дону возвращён Армянской Церкви (руск.). Патриархия.ru (26 марта 2007 г.). — По материалам пресс-конференции в ИА «Росбалт-Юг» заместителя главы Ново-Нахичеванской и Российской епархии Армянской Апостольской Церкви архимандрита Вртанеса. Праверана 16 ліпеня 2009.
2. В.П. Грудев, Ю.Н. Солнышкин, А.В. Тарасов, М.А. Честнов. Проект реставрации б. церкви монастыря Сурб Хач. — Ростов-на-Дону, 1988.
3. Вячеслав Грантович Вартанян. Саркис Суренович Казаров. История Армянской апостольской церкви на Дону (XVIII-XX вв.). — Изд-во Таганрог. ин-та упр., 2008. — 120 с.
4. Музей русско-армянской дружбы. Музей русско-армянской дружбы (руск.). Российская сеть культурного наследия (20 августа 2002 г.). — Краткая официальная информация о музее. Архівавана з першакрыніцы 1 красавіка 2012. Праверана 16 ліпеня 2009.