From Wikipedia, the free encyclopedia
Першая сусветная вайна (28 ліпеня 1914 — 11 лістапада 1918) — адзін з найбуйнейшых узброеных канфліктаў у гісторыі чалавецтва, які ахапіў большасць краін Еўропы, а таксама многія іншыя рэгіёны свету. Вайна ўключала вядомыя франты і тэатры ваенных дзеянняў, такія як Заходні і Усходні франты, Італьянскі і Балканскі франты, а таксама баі ў Афрыцы і Азіі. Першая сусветная вайна стала першай сапраўды глабальнай вайной, якая прынесла велізарныя разбурэнні і трагедыі, змяніла хаду гісторыі і паўплывала на сучаснае жыццё.
Увага! Наступны тэкст заснаваны на артыкуле Першая сусветная вайна і перапрацоўваецца з дапамогай адмысловай мадэлі Chat-GPT Pro. Перад публікацыяй артыкул будзе вычытвацца і правярацца. Мадэль мае доступ да рознай адмысловай літаратуры па беларускай мове, тэрміналогіі, слоўнікаў і рэкамендацый па Вікіпедыі і беларускай мове. Мадэль атрымала для апрацоўкі актуальныя на 28 чэрвеня 2024 года версіі артыкулаў пра Першую сусветную вайну на беларускай, англійскай, нямецкай, партугальскай, італьянскай і рускай мовах, а таксама беларускі артыкул пра ўсходні фронт. |
Першая сусветная вайна | |||
---|---|---|---|
Дата | 28 ліпеня 1914 — 11 лістапада 1918 | ||
Месца | Еўропа, Афрыка і Блізкі Усход (нядоўга ў Кітаі і астравах Ціхага акіяна) | ||
Вынік | Перамога Антанты. Лютаўская і Кастрычніцкая рэвалюцыі ў Расіі і Лістападаўская рэвалюцыя ў Германіі. Распад Германскай імперыі, Расійскай імперыі, Асманскай імперыі, і Аўстра-Венгрыі. Выплата Веймарскай рэспублікай рэпарацый. ЗША становяцца звышдзяржавай. Другая сусветная вайна. | ||
Праціўнікі | |||
|
|||
Камандуючыя | |||
|
|||
Сілы бакоў | |||
|
|||
Страты | |||
|
|||
Вайна пачалася пасля забойства астра-венгерскага эрцгерцага Франца Фердынанда ў Сараева 28 чэрвеня 1914 года. Гэта падзея стала трыгерам для разбурэння дыпламатычных адносін паміж галоўнымі еўрапейскімі дзяржавамі, якія ўтварылі два варожыя блокі: Траісты саюз (Германія, Аўстра-Венгрыя, Італія) і Антанта (Францыя, Расійская імперыя, Вялікабрытанія):citation[oaicite:2]{index=2}.
Першая сусветная вайна адрознівалася ад папярэдніх канфліктаў не толькі велізарным маштабам і колькасцю ўдзельнікаў, але і выкарыстаннем новых тэхналогій і зброі, уключаючы танкі, хімічную зброю і самалёты. Гэта прывяло да жахлівых наступстваў, уключаючы мільёны загінулых і параненых, велізарныя разбурэнні гарадоў і вёсак, а таксама значныя сацыяльныя і палітычныя змены ў многіх краінах:citation[oaicite:1]{index=1}.
Скончылася вайна падпісаннем Версальскага дагавора 28 чэрвеня 1919 года, які ўстанавіў новыя межы і ўмовы міру, але заклаў падмурак для будучых канфліктаў, уключаючы Другую сусветную вайну. Першая сусветная вайна значна паўплывала на міжнародныя адносіны, прывяла да падзення імперый і ўзнікнення новых дзяржаваў, а таксама пакінула глыбокі след у культурнай спадчыне многіх народаў:citation[oaicite:0]{index=0}.
Назва Першая сусветная вайна (англ. World War I, ням. Erster Weltkrieg) ўмацавалася ў гістарыяграфіі толькі пасля пачатку Другой сусветнай вайны ў 1939 годзе. У міжваенны перыяд часцей ужываліся назвы «Вялікая вайна» (англ. the Great War, фр. La Grande Guerre), «Сусветная вайна» (ням. der Weltkrieg), а ў Расійскай імперыі яе называлі «Другой Айчыннай вайной». Пазней у СССР яна атрымала назву «імперыялістычная вайна» ў кантэксце савецкай ідэалогіі, якая надавала ўвагу антыімперыялістычнай барацьбе.
Апісанне павышэння ўзбраення і гонкі ўзбраенняў сярод вялікіх дзяржаў.
Апісанне фарміравання і ролі ваенных саюзаў.
Аналіз імперыялістычных амбіцый еўрапейскіх дзяржаў.
Разгляд уплыву нацыяналістычных рухаў.
Падрабязны апісанне падзеі, якая стала непасрэдным штуршком да пачатку вайны.
Апісанне падзей, якія прывялі да пачатку вайны, уключаючы забойства эрцгерцага Франца Фердынанда і паслядоўнасць падзей, якія прывялі да аб'яўлення вайны.
На сербскім фронце справы для аўстрыйцаў ішлі няўдала. Нягледзячы на вялікую колькасную перавагу, ім удалося заняць памежны Белград толькі 2 снежня, але 15 снежня сербы адбілі горад і пагналі аўстрыйцаў са сваёй тэрыторыі. Хоць патрабаванні Аўстра-Венгрыі да Сербіі і былі непасрэднай прычынай пачатку вайны, менавіта ў Сербіі ваенныя дзеянні 1914 года шлі досыць млява.
Да восені на Балканах не назіралася ніякай актыўнасці. Пасля завяршэння ўдалай кампаніі па выцісканню рускіх войскаў з Галіцыі і Букавіны, аўстра-венгры і германцы змаглі перакінуць на Балканы вялікую колькасць войскаў. У той жа час меркавалася, што Балгарыя пад уражаннем поспехаў Цэнтральных дзяржаў далучыцца да вайны на іх баку. У такім выпадку маланаселеная Сербія з невялікай арміяй трапіла б у акружэнне з двух франтоў. Англа-французская дапамога падыйшла з вялікім спазненнем — толькі 5 кастрычніка войскі сталі сыходзіць на бераг ў Салоніках. Расія, усваю чаргу, не здолела дапамагчы: нейтральная Румынія адмовілася прапусціць рускія войскі. 5 кастрычніка пачалося наступленне Аўстра-Венгрыі, а 14 кастрычніка Балгарыя абвясціла вайну краінам Антанты і пачала ваенныя дзеянні супраць Сербіі. Войска сербаў, англічан і французаў колькасна саступала сілам праціўніка больш чым у 2 разы і не мела шанцаў на поспех.
Да канца снежня сербскія войскі пакінулі тэрыторыю Сербіі, адступіўшы ў Албанію, адкуль у студзені 1916 г. іх рэшткі былі эвакуаваны на востраў Корфу і ў Бізерту. Англа-французскія войскі ў снежні адышлі на тэрыторыю Грэцыі, дзе змаглі замацавацца, утварыўшы Саланікійскі фронт па мяжы Грэцыі з Балгарыяй і Сербіяй. Войскі Сербскай арміі (150 000 чал.) былі захаваны і вясной 1916 ўзмацнілі Саланікійскі фронт. Уступленне Балгарыі ў вайну і падзенне Сербіі адкрыла для Цэнтральных дзяржаў прамыя зносіны па сушы з Турцыяй.
Аўстра-Венгрыя
Германская імперыя
Асманская імперыя
Балгарыя (з 1915)
Італія (удзельнічала ў вайне на баку Антанты з 1915 года, нягледзячы на тое, што была членам Траістага саюза)
Саюзнікі (Антанта):
Францыя
Брытанская імперыя
Расійская імперыя
Італія (з 1915)
ЗША (з 1917)
Японія (з 1917)
Сербія (з 1917)
Члены Антанты (падтрымалі Антанту ў вайне): Чарнагорыя, Бельгія, Грэцыя, Бразілія, Кітай, Афганістан, Куба, Нікарагуа, Сіям, Гаіці, Ліберыя, Панама, Гандурас, Коста-Рыка
вялікі князь Мікалай Мікалаевіч
Мікалай II
Міхаіл Васільевіч Аляксееў †
Аляксей Аляксеевіч Брусілаў
Лаўр Георгіевіч Карнілаў †
Аляксандр Фёдаравіч Керанскі
Мікалай Мікалаевіч Духонін †
Мікалай Васільевіч Крыленка
Раймон Пуанкарэ
Жорж Бенжамэн Клемансо
Жазэф Жак Сезар Жофр
Фердынанд Фош
Рабер Жорж Нівель
Анры Філіп Петэн
Георг V
Герберт Генры Эсквіт
Дэвід Лойд Джордж
Дуглас Хейг
Джон Рашуорт Джэліка
Гарацыа Герберт Кітчэнер
Віктар Эмануіл III
Луіджы Кадорна
Арманда Дыяз
прынц і герцаг Луіджы Амедэа
Томас Вудра Вільсан
Джон Джозаф Першынг
Франц Іосіф I †
Карл I
Франц Конрад фон Гётцэндорф
Артур Арц фон Штраўсенбург
Вільгельм II
Эрых фон Фалькенгайн
Паўль фон Гіндэнбург
Хельмут Іаган Людвіг фон Мальтке (Малодшы) †
Райнгард Шэер
Эрых Фрыдрых Вільгельм Людэндорф
кронпрынц Рупрэхт
Мехмед V †
Мехмед VI
Энвер-паша
Мустафа Кемаль Атацюрк
Фердынанд I
Уладзімір Вазаў
Нікола Жэкаў
Георг Стаянаў-Тодараў
Згодна з распрацаванымі планамі ваенных дзеянняў Германія разлічвала спачатку разбіць Францыю, а затым Расію. Уварваўшыся праз тэрыторыю нейтральнай Бельгіі ў межы Францыі, немцы стварылі рэальную пагрозу для Парыжа. Расія планавала нанесці галоўны ўдар па Аўстра-Венгрыі ў напрамку Галіцыі, што давала магчымасць пранікнуць на Балканы і да праліваў Басфор і Дарданэлы.
З пачатку 1915 г. асноўныя сілы Германіі знаходзіліся на Усходнім фронце. У выніку нямецкага наступлення расійскія войскі ў чэрвені 1915 г. пакінулі Галіцыю, страціўшы каля 600 000 палоннымі, забітымі і параненымі. Захапіўшы Галіцыю, Германія сканцэнтравала галоўныя сілы на польскім тэатры ваенных дзеянняў.
Расійскія войскі, церпячы паражэнне за паражэннем у Польшчы, у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У жніўні 1915 г. пачалося нямецкае наступленне ў напрамку Коўна-Вільня-Менск. У пачатку верасня 1915 г. расійская армія пакінула Вільню, Гродна, Ліду, Брэст і іншыя гарады Заходняй Беларусі. Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага перасунулася з Баранавіч у Магілёў. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск-Паставы-Баранавічы-Пінск. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад германскай акупацыяй. Напярэдадні і ў першыя дні вайны заходнія, у тым ліку беларускія, губерні былі аб’яўлены на ваенным становішчы. Забараняліся забастоўкі, сходы, шэсці, маніфестацыі, уводзілася ваенная цэнзура.
У сувязі з наступленнем германскіх войск на ўсход рушыў вялікі паток бежанцаў з Польшчы, Літвы і заходніх паветаў Беларусі (больш за 1320,5 тыс. чалавек). На захопленай Германіяй тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасці. На абаронныя працы (капанне акопаў, будаўніцтва мастоў, рамонт дарог, ахову ваенных аб’ектаў і г.д.) прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя рэквізіцыі жывёлы, харчавання і фуражу. У Віцебскай губерні з 1 чэрвеня 1914 г. да 1 чэрвеня 1915 г. было рэквізавана 120 000 галоў буйной рагатай жывёлы, у выніку яе пагалоўе скарацілася на 21,5 %.
Рэквізіцыі і прымусовыя работы на патрэбу фронту праводзілі і германскія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялян коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзенне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасці.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.