Тэадор Кітэльсен

Тэадор Северын Кі́тэльсен (нарв.: Theodor Severin Kittelsen, 27 красавіка 1857 – 21 студзеня 1914) — нарвежскі мастак, графік і ілюстратар, знакаміты сваімі пейзажамі і малюнкамі на міфалагічныя сюжэты, у першую чаргу выявамі троляў.

Тэадор Северын Кітэльсен
Theodor Severin Kittelsen
Партрэт Тэадора Кітэльсена працы Крысціяна Крога (1892).
Дата нараджэння	27 красавіка 1857(1857-04-27)
Месца нараджэння	Крагерэ[d], Тэлемарк, Нарвегія
Дата смерці	21 студзеня 1914(1914-01-21) (56 гадоў)
Месца смерці	Jeløya[d], Мос[d], Эстфал, Нарвегія[1]
Грамадзянства	Нарвегія
Дзеці	Ingrid Kittelsen Treider[d]
Род дзейнасці	мастак, ілюстратар, cartoonist
Вучоба	Мюнхенская акадэмія мастацтваў
Узнагароды	Кавалер Вялікага крыжа ордэна Святога Олафа
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Тэадор нарадзіўся ў маленькім гарадку Крагерэ^[no] (Kragerø) у сям'і купца Ёханеса Кітэльсена і яго жонкі Гурыянэ, другім з васьмі дзяцей. З дзіцячага ўзросту ён пачаў маляваць. Паколькі бацька рана памёр, Кітэльсен з ранняга ўзросту быў вымушаны працаваць. У тым ліку ён на кароткі час ездзіў у сталіцу Нарвегіі Крысціянію працаваць вучнем маляра.

Калі Кітэльсен працаваў вучнем гадзіншчыка, яго гаспадар пазнаёміў Кітэльсена з заможным мецэнатам і аматарам мастацтва Дыдэрыхам Марыем Олам^[no] (Diderich Maria Aall), які дапамог яму паступіць у школу мастацтваў у Крысціяніі і аплаціў навучанне. Кітэльсен вучыўся ў Крысціяніі два гады, пасля чаго адправіўся ў Мюнхен, каб працягнуць навучанне, ізноў за кошт Ола.

Праз тры гады ў Кітэльсена пачаліся фінансавыя цяжкасці, з-за таго, што Ол больш не мог яго забяспечваць. Карціны прыносілі мала грошай. У выніку ён вымушаны быў вярнуцца ў Нарвегію. Тады ж Кітэльсен адслужыў у арміі. Пасля арміі дзякуючы стыпендыі ён на кароткі час змог паехаць у Парыж, а затым ізноў у Мюнхен. У 1883 годзе Кітэльсен разам з нарвежскімі мастакамі Эрыкам Верэншолем і Ота Людвігам Сіндынгам^[ru] атрымаў заказ на ілюстрацыі да трохтамовага выдання нарвежскіх народных казак.

Паколькі Кітэльсен вельмі сумаваў па радзіме, у 1887 годзе ён вярнуўся ў Нарвегію і больш яе не пакідаў. Ён атрымаў працу наглядчыка маяка^[en] на востраве Скомвер (Skomvær, Лафатэнскія астравы). Мясцовая прырода натхніла яго на стварэнне некалькіх серый малюнкаў, якія былі выдадзены асобнымі кнігамі (тэксты напісаў таксама Кітэльсен): «Жыццё ў цяжкіх абставінах» (Fra Livet i de smaa Forholde, 1890), «З Лафатэнскіх астравоў» (Fra Lofoten, 1890-1891) і «Вядзьмарства» (Troldskab, 1892).

У 1889 годзе Кітэльсен пазнаёміўся з дзяўчынай па імі Інга Крысцінэ Даль (Inga Kristine Dahl), якая была на дзесяць гадоў маладзейшай за яго. Вельмі хутка яны ажаніліся.

У сярэдзіне 1890-х гадоў Кітэльсен стварыў сваю самую знакамітую кнігу — «Чорная смерць» (нарв.: Svartedauen). Кніга была прысвечана эпідэміі чумы, якая прайшла па ўсёй Еўропе ў сярэдзіне XIV стагоддзя і стала прычынай смерці мільёнаў чалавек, у тым ліку спустошыўшы Нарвегію.

Увосень 1907 года Кітэльсен здзесніў паездку ў гарады Нутадэн і Р'юкан для агляду выдатных прамысловых і энергетычных новабудоўляў кампаніі «Норск Гідра», пасля якой на працягу канца 1907-га і пачатку 1908 года піша серыю карцін «Казкі вадаспаду» — пяць вялікіх акварэляў, якія ў казачнай форме распавядаюць гісторыю гэтага будаўніцтва.

У 1908 годзе Кітэльсен быў узнагароджаны Ордэнам Святога Олафа — найвышэйшай узнагародай Нарвегіі. У 1911 годзе ён напісаў аўтабіяграфію «Людзі і тролі, успаміны і мроі. Аўтабіяграфія» (Folk og Trold, minder og drømme. Selvbiografi).

У сучаснай культуры

Шматлікія нарвежскія блэк-метал гурты (напрыклад Burzum і Carpathian Forest) выкарыстоўвалі некаторыя карціны Кітэльсена для афармлення вокладак сваіх альбомаў.

Галерэя

• 
  Nøkken, 1887-92 (Вадзянік)
• 
  Sjøtrollet, 1887 (Марскі троль)
• 
  Røst, 1890 (З вострава Рост)
• 
  Det rusler og tusler rasler og tasler, 1900 (Страшны, жудасны, шапаткі, шумны)
• 
  Kornstaur i måneskinn, ca. 1900 (Снапы пшаніцы ў месяцавым святле)
• 
  Skogtroll, 1906 (Лясны троль)
• 
  Hakkespett, 1912 (Дзяцел)

Ілюстрацыі з кнігі «Чорная смерць» (Svartedauen)

• 
  Fattigmannen, 1894-95 (Жабрак)
• 
  Pesta i trappen, 1896 (Чума на прыступках)
• 
  Mor, der kommer en kjerring, 1894-95 (Мама, да нас ідзе старая)
• 
  Musstad, 1896 (Мышыны горад)

Бібліяграфія

Кнігі, выдадзеныя Кітэльсенам:

• Жыццё ў цяжкіх абставінах. У 2-х частках. Крысціянія, [1889 і 1890 гг.] (Fra Livet i de smaa Forholde I-II. Chr.a [1889-1890])
• З Лафатэнскіх астравоў. У 2-х частках. Крысціянія, 1890 і 1891 гг. (Fra Lofoten I-II. Kr.a 1890-1891)
• Вядзьмарства. Крысціянія, [1892] (Troldskab. Kr.a [1892])
• Кніга забыцця. Крысціянія-Капенгаген, 1892 (Glemmebogen. Kr.a og Kbh. 1892)
• Ці ёсць душа ў жывёл? Капенгаген, [1894] (Har dyrene Sjæl? Kbh. [1894])
• Kludesamleren. Берген, 1894 (Kludesamleren. Bergen 1894)
• У жывёльным царстве. Берлін-Лейпцыг, [1896] (Im Thierstaate. Berlin-Leipzig [1896])
• Выслоўі. Берген, [1898] (Ordsprog. Bergen [1898])
• Чорная смерць. Крысціянія, 1900 (Svartedauen. Kr.a 1900)
• Выявы і словы. [Крысціянія, 1901] (Billeder og Ord. [Kr.a 1901])
• Людзі і тролі, успаміны і мроі. Крысціянія-Капенгаген, 1911 (Folk og trold. Minder og drømme. Kr.a og Kbh. 1911)
• Замак Сорыя-Морыя. Крысціянія, 1911 (Soria Moria slot. Kr.a 1911)
• Løgn og forbandet digt. Крысціянія-Капенгаген, 1912 (Løgn og forbandet digt. Kr.a og Kbh. 1912)
• Кола Зямное. Крысціянія, [1914] (Heimskringla. Kr.a [1914])

Кнігі, ілюстраваныя Кітэльсенам:

• П.Кр.Асб'ёрнсен і Ёрген Му. Кніга казак для дзяцей. У 3-х тт. Капенгаген, 1883, 1884 і 1887 гг. (P.Chr.Asbjørnsen og Jørgen Moe: Eventyrbog for Børn I-III. Kbh. 1883, 1884 og 1887)

Зноскі

1. Deutsche Biographie — München BSB, Historische Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, 2001. Праверана 3 ліпеня 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1202222'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1419226'></a>

Спасылкі

• Музей Кітэльсена Архівавана 7 кастрычніка 2007.