«Тбіліскія падзеі» ці Трагедыя 9 красавіка (груз. 9 აპრილის ტრაგედია) — спецаперацыя па разгоне апазіцыйнага мітынга ў Дома ўрада Грузінскай ССР у Тбілісі, ажыццёўленая ў ноч на 9 красавіка 1989 года сіламі ўнутраных войскаў і Савецкай арміі, якая пацягнула чалавечыя ахвяры.
Тбіліскія падзеі адбыліся ў перыяд Перабудовы на фоне грузіна-абхазскага канфлікту. 18 сакавіка 1989 года ў сяле Лыхны адбыўся 30-тысячны абхазскі сход, які высунуў прапанову пра выхад Абхазскай АССР са складу Грузінскай ССР і аднаўленні яе ў статусе саюзнай рэспублікі[1], што выклікала абурэнне сярод грузін. Рэакцыя на лыхненскі сход выказалася ў несанкцыянаваных мітынгах, арганізаваных «нефармальнымі рухамі». 25 сакавіка адбыўся 12-тысячны мітынг у Галі, 1 красавіка ў Леселідзэ; мітынгі прайшлі таксама ў Сухумі і ў гарадах Грузіі[1].
4 красавіка пад кіраўніцтвам лідараў грузінскага нацыянальнага руху на чале з Звіяд Гамсахурдыя, Мерабам Кастава, Іракліем Цэрэтэлі і Георгіем Чантурыя ў Тбілісі пачаўся бестэрміновы мітынг[2]. Падчас падрыхтоўкі да мітынгу быў створаны так званы «Легіён грузінскіх сокалаў» і атрады з былых ваяроў-«афганцаў», спартсменаў і фізічна моцных мужчын, якія ўзброіліся металічнымі дубцамі, ланцугамі, камянямі і іншымі падручнымі сродкамі. Быў арганізаваны збор грошай для набыцця агнястрэльнай зброі[3]. 6 красавіка на плошчы з'явіліся лозунгі: «Далоў камуністычны рэжым!», «Далоў рускі імперыялізм!», «СССР — турма народаў!», «Далоў Савецкую ўладу!»[2]. На наступны дзень у 20 гадзін 35 хвілін 7 красавіка ў ЦК КПСС за подпісам першага сакратара ЦК Кампартыі Грузінскай ССР Джумбера Паціяшвілі была скіравана тэлеграма, падрыхтаваная другім сакратаром рэспубліканскага ЦК Барысам Нікольскім, з просьбай скіраваць у Тбілісі дадатковыя сілы МУС і Мінабароны[2]. Увечар нарада, скліканая па ініцыятыве В. М. Чэбрыкава і праходзілае пад старшынствам Я. К. Лігачова, рэкамендавала кіраўніцтву Грузінскай ССР звярнуцца да насельніцтва рэспублікі з тлумачэннем сваёй пазіцыі, а для стрымання масавых хваляванняў перакінуць у Тбілісі ваярскія часткі (у тым ліку з Арменіі)[4]. Позна вечарам у аэрапорце «Унукава» адбылася гутарка з Міхалам Гарбачовым, які вярнуўся з замежнага падарожжа, пра тое, што адбываецца ў Тбілісі. Ён прыняў рашэнне скіраваць у Тбілісі надзвычайных эмісараў Цэнтра — члена палітбюро Эдуарда Шэварднадзэ і сакратара ЦК Георгія Разумоўскага[2]. У інтэрв'ю Радыё Свабода былы член Палітбюро ЦК КПСС, патужнік Міхаіла Гарбачова, Вадзім Мядзведзеў расказаў наступнае:
 |
Першы сакратар ЦК Кампартыі Грузіі Джумбер Паціяшвілі засвядчаў, што сітуацыя ў Тбілісі складаная, але ён з ёй дасць рады. Напачатку красавіка мы, члены Палітбюро, некалькі разоў збіраліся, каб абмеркаваць сітуацыю. Міхаіл Гарбачоў, нагадаю, быў тады ў ад'ездзе. Некаторыя ўдзельнікі гэтых абмеркаванняў прапанавалі выклікаць кіраўнікоў Грузіі і Абхазіі ў Маскву і правесці з імі дыскусію, каб зняць назапашаныя пытанні. Але большасць з тых, хто збіраліся, прыйшлі да высновы: гэтага рабіць не варта, хай грузінскае кіраўніцтва з абхазскім кіраўніцтвам разбіраюцца самі.
У нейкі момант стала ясна, што мітынгоўцы ад абхазскага пытання перайшлі да агульных праблем, злучаным з нацыянальным самавызначэннем Грузіі. У Тбілісі, як паведамлялі нам, фіксаваліся антыграмадскія і нават хуліганскія праявы. У сувязі з гэтым было вырашана ўзяць пад ахову асноўныя дзяржаўныя аб'екты. Але на плошчы, дзе адбываўся мітынг, ніякіх ваярскіх частак, падраздзяленняў не з'яўлялася[5]. |
 |
Пачынаючы з 0:00 8 красавіка ў Тбілісі былі перакінуты 4-ы мотастралковы полк дывізіі Дзяржынскага (650 чалавек), які знаходзіўся ў той момант на ліквідацыі наступстваў землетрасення ў Спітаку, 345-ы полк ПДВ з Кіравабада (440 чалавек), ваяры Пермскага і Варонежскага АМАПаў (160 чалавек) і 450 курсантаў Горкаўскай вышэйшай школы МУС СССР[2]. Апроч таго, да ўдзелу ў спецаперацыі быў прыцягнуты 8-ы мотастралковы полк, дыслакаваны ў Тбілісі (650 чалавек). Па сведчанні мінімум аднаго з удзельнікаў падзей, АМАП у разгоне дэманстрацыі не браў удзел, бо мясцовыя кіроўцы адмовіліся даставіць аўтобусы з амапаўцамі да месца падзей, а самі яны гэтага не зрабілі[6]. Грузінская міліцыя ў разгоне мітынгу не брала ўдзел, а наадварот, спрабавала абараніць яго ўдзельнікаў і вывесці іх з небяспечнага месца[2]. 8 красавіка часткай мітынгоўцаў былі распачаты дзеянні па захопе тэхнікі для блакавання вуліц і напады на супрацоўнікаў міліцыі і вайскоўцаў, у выніку чаго былі збіты 7 вайскоўцаў і 5 міліцыянераў. Была таксама распачата спроба захопу Рустаўскага металургічнага завода, перарваная аховай камбіната[3].
Па афіцыйнай версіі, рашэнне разагнаць мітынг было прынята 8 красавіка на нарадзе грузінскіх партыйных кіраўнікоў і сілавікоў пры ўдзеле камандуючага Закаўказскай ваеннай акругай Ігара Радзівонава і які прыляцеў з Масквы намесніка міністра абароны Канстанціна Кочатава, а ўвечар таго ж дня старшыня Савета Міністраў Грузінскай ССР Зураб Чхеідзэ выдаў наказ рэспубліканскаму МУС «з прыцягненнем вайскоўцаў унутраных войскаў і Савецкай Арміі зрабіць захады па выдаленні мітынгоўцаў з тэрыторыі, што прылягае да Дома ўрада»[2].
У звязку з прыбыццём па просьбе кіраўніцтва рэспублікі ў Тбілісі ўнутраных войскаў МУС СССР для падтрымання грамадскага парадку Гамсахурдзія, Кастава, Цэрэтэлі адклалі выезд атрадаў баевікоў у Сухумі «для вырашэння абхазскага пытання». Яны выехалі туды пасля 9 красавіка, дзе ў выніку справакаваных міжнацыянальных канфліктаў былі забіты 25, паранены 665 чалавек і выкрадзены 4900 адзінак агнястрэльнай зброі[7].
Па цверджанні генерала Радзівонава, калі б не разгон мітынгу сіламі арміі, нацыяналістамі «пачаўся б штурм будынка» ЦК Кампартыі Грузіі, якое ўжо было падрыхтавана да абароны і таму «Страшна падумаць, колькі б тады было забітых і параненых»[8].
У ноч з 8 на 9 красавіка мітынг быў ачэплены войскамі і міліцыяй. Да ночы на мітынг памкнулася каля 10 тысяч чалавек. Мітынгоўцы пабудавалі на прылеглых вуліцах барыкады, скарыстаючы для гэтага 29 грузавікоў і тралейбусаў[2]. У 2 гадзіны 50 хвілін да мітынгоўцаў праз мегафон звярнуўся начальнік УУС горада Тбілісі Гвенцадзэ з заклікам разысціся, потым у 3:45 хвілін з аналагічным заклікам звярнуўся каталікос-патрыярх усёй Грузіі Ілія II[9]. У 4 гадзіны раніцы 9 красавіка генерал Ігар Радзівонаў загадаў пачаць выцясненне мітынгоўцаў з плошчы[9]. Паводле дадзеных камісіі Сабчака выцясненне пачалося ў 04:05 і завяршылася ў 04:21[2]. Мітынгоўцы пачалі пакідаць плошчу, але амаль усе выхады з плошчы былі перакрыты аўтатранспартам, то бок шляхі эвакуацыі былі рэзка абмежаваны, у выніку чаго паўстала паніка і масавая цісканіна[9].
Супраць удзельнікаў мітынгу салдатамі былі ўжыты 73-сантымятровыя гумовыя палкі, выкарыстоўваліся слезацечны газ «чаромха» (факт ужывання атрутных рэчываў улады афіцыйна прызналі толькі 13 красавіка)[2], малыя пяхотныя лапаткі і ў адным выпадку (па заключэнні судова-медычнай экспертызы) агнястрэльная зброя[2][9]. Як было ўсталявана падчас расследавання, выконваючы абавязкі камандзіра 4-го мотастралковага палка падпалкоўнік Бакланаў А.М. самастойна дазволіў падначаленым выкарыстаць чатыры гранаты з мацнейшым газам «Сі-эс»[2]. У сваю чаргу, па меры ўзрастання супраціўлення ўдзельнікі мітынгу скарысталі супраць «сіл выцяснення» падручныя прадметы[9]. 64 удзельніка мітынгу заявілі, што пацярпелі падчас паўсталай цісканіны не ад дзеянняў вайскоўцаў, а ад кінутых у натоўп нявызначанымі асобамі прадметаў і іншым спосабам[10].
Падчас выцяснення дэманстрантаў 16 удзельнікаў мітынгу загінулі на месцы здарэння, а трое неўзабаве сканалі ў лякарні. Як усталявала судова-медычная камісія, прычынай смерці ўсіх, апроч аднаго, загінулых з'яўлялася асфіксія ў выніку здушванні грудной клеткі ў натоўпе[10]. На думку медыкаў, удушшы ад здушвання грудной клеткі ў многіх выпадках пагоршыліся ўплывам атрутных газаў[2]. Падчас аперацыі па выцясненні і цягам некалькіх гадзін пасля яе ў лякарні Тбілісі паступіў 251 чалавек, 183 з якіх былі шпіталяваны[9]. Па дадзеных следчай камісіі Вярхоўнага Савета Грузінскай ССР, цягам месяца за медычнай дапамогай звярнуліся 4035 чалавек[2].
- АЛЕКСЕЙ ЗВЕРЕВ. "Этнические конфликты на Кавказе, 1988—1994 г."(руск.). VUB University Press. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 23 красавіка 2017. Праверана 13 лістапада 2016.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 красавіка 2017. Праверана 13 лістапада 2016.
- Артем Кречетников (07 апреля 2009 г.). "Тбилиси-89: "Ночь саперных лопаток""(руск.). Русская служба Би-би-си.
{{cite news}}: Праверце значэнне даты ў:|date=(даведка) - Информационное письмо Генерального прокурора СССР Н. С. Трубина «О результатах расследованиях тбилисских событий 9 апреля 1989 г.»
- Лигачев Е. К. Кто предал СССР? М., Эксмо, 2010
- Людмила Телень (09.04.2009). "За кровь надо отвечать"(руск.). Радио Свобода. Архівавана з арыгінала 14 красавіка 2009. Праверана 13 лістапада 2016.
{{cite news}}: Праверце значэнне даты ў:|date=(даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2009. Праверана 13 лістапада 2016.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2009. Праверана 13 лістапада 2016. - Кошмар на проспекте Руставели. Воспоминания участника событий. 13.03.2007 г.
- Михаил Жирохов. Семена распада: войны и конфликты на территории бывшего СССР / Под ред. Е. Кондуковой. — СПб.: БХВ-Петербург, 2012. — С. 316. — 688 с. — ISBN 978-5-9775-0817-9.
- ИГОРЬ РОДИОНОВ: “ПРИ ЕЛЬЦИНЕ СТРАНОЙ УПРАВЛЯЛИ ИЗ АМЕРИКИ” Архівавана 8 студзеня 2014.
- "Подавление митинга в Тбилиси 9 апреля 1989 года. Справка"(руск.). РИА Новости. 09/04/2009.
{{cite news}}: Праверце значэнне даты ў:|date=(даведка) - Информационное письмо Генерального прокурора СССР о результатах расследования тбилисских событий 9 апреля 1989 г.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
