Прэзідэнцкі палац (літ.: Prezidento rūmai) у Вільнюсе — афіцыйная рэзідэнцыя Прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі; былы генерал-губернатарскі палац, помнік гісторыі і культуры, адна са славутасцей сталіцы Літвы. Знаходзіцца ў Старым горадзе побач з ансамблем Віленскага ўніверсітэта па адрасе плошча С. Даўкантаса 3 (S. Daukanto a. 3).
| Славутасць | |
| Прэзідэнцкі палац | |
|---|---|
 | |
| 54°40′59″ пн. ш. 25°17′09″ у. д.HGЯO | |
| Краіна | |
| Месцазнаходжанне | |
| Архітэктурны стыль | класіцызм |
| Архітэктар | Васіль Пятровіч Стасаў і Лаўрын Гуцэвіч |
| Дата заснавання | XIV стагоддзе |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біскупскі палац
У сувязі з хрышчэннем Літвы вялікі князь літоўскі Ягайла прывілеем ад 17 лютага 1387 года заснаваў Віленскае біскупства і дараваў яму дзялянку на тэрыторыі сучаснага палацавага ансамбля («каля горада Вільні, у саду Гаштоўта»). Палац Гаштольда (Гаштоўта), які знаходзіўся ў гэтым месцы, перайшоў ва ўладанне каталіцкіх біскупаў. Пасля пажару 1530 года, які знішчыў біскупскі дом каля званіцы Кафедральнага сабора, біскупы сталі жыць у будынку на месцы цяперашняга прэзідэнцкага палаца; па іншых звестках, віленскі біскуп заняў былы палац Гаштольда ў 1543 годзе [2]. Біскупскі палац з часам неаднаразова перабудоўваўся і пашыраўся. У XVI стагоддзі вакол яго быў разбіты вялікі сад.
У XVII—XVIII стст. палац неаднаразова гарэў, падвяргаўся рабаванням і нанова адбудоўваўся. Апошнім біскупам, які жыў у палацы, быў Ігнацы Якуб Масальскі, пакараны смерцю ў Варшаве ў 1794 годзе. Пры ім чарговую перабудову палаца здзейсніў Лаўрын Гуцэвіч у 1792 годзе.
Генерал-губернатарскі палац
Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, калі Вялікае Княства Літоўскае і яго сталіца апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, палац з 1795 года стаў афіцыйнай рэзідэнцыяй генерал-губернатара Паўночна-Заходняга края, месцам яго жыхарства і службовай дзейнасці. Разам з тым ён станавіўся месцам часовага знаходжання падчас прыпынкаў цароў і іншых высокапастаўленых асоб пры працяглых прыпынках у Вільні: у палацы ў 1797 годзе жыў імператар Павел I і яго сыны вялікія князі Аляксандр і Канстанцін; у тым жа годзе тут спыняўся польскі кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, у 1804 годзе — будучы кароль Францыі Людовік XVIII, у 1812 годзе — прускі кароль Фрыдрых Вільгельм III з сынам Вільгельмам.
У палацы жыл М. І. Кутузаў, які двойчы займаў пасада літоўскага генерал-губернатара (1800—1801, 1809—1811). З красавіка 1812 года тут жыў расійскі імператар Аляксандр I са сваёй світай, затым Напалеон. У канцы 1812 года ў палац вярнуўся Кутузаў, ужо на пасадзе галоўнакамандуючага рускай арміі; перад палацам адбылася ўрачыстая сустрэча Аляксандра I. Падчас святкавання перамогі над Напалеонам у палацы Кутузаву быў уручаны ордэн Святога Георгія першай ступені. Імператар Аляксандр I у палацы спыняўся таксама ў лістападзе 1815 і верасні 1819 гадоў, Мікалай I — у кастрычніку і снежні 1821, у красавіку 1822, жніўні 1837 і маі 1850 года, Аляксандр II — у ліпені 1849, маі 1850, верасні 1858, кастрычніку 1860, ліпені 1864 і чэрвені 1867 года, Аляксандр III разам са спадчыннікам (будучым Мікалаем II) — у жніўні 1884 года.
У 1804 годзе палац быў перабудаваны і пашыраны па праекце віленскага губернскага архітэктара К. А. Шыльдгаўза. У 1819 годзе Аляксандр I даручыў перабудаваць і павялічыць палац прыдворнаму архітэктару В. П. Стасаву. Перабудова па праекце вядомага пецярбургскага архітэктара (дэталёвая распрацоўка праекта належыць Жазефу Пусье) пачалася ў сакавіку 1824 года пад кіраўніцтвам архітэктара Караля Падчашынскага. Для рэалізацыі праекта, прывязанага да недакладнага плана мясцовасці, прыйшлося знесці некалькі ўніверсітэцкіх будынкаў, каб не перагароджваць вуліцу.
Трухлявая заходняя частка ранейшага будынка былога біскупскага палаца была разабраная да падмуркаў і ўключана ў склад новага палаца, усходняя частка збудавана нанова. Будаўнічыя працы завяршыліся ў 1827 годзе, працы над інтэр'ерам працягваліся да 1832 года. У гэты час палац набыў свой сучасны выгляд.
Адрэзаная ад палацавага саду яго частка была адведзена пад плошчу перад палацам. На плошчы ў 1832 годзе быў створаны фантан. Пры будаўніцтве на плошчы помніка Міхаілу Мураўёву (адкрыты ў 1898 годзе, у 1915 годзе эвакуіраваны) фантан быў зняты. Пры капітальным рамонце і рэканструкцыі ў 1903 годзе над брамай з боку вуліцы Палацавай (цяпер Універсітэцкай) надбудаваны пераход з палаца ў суседні адміністрацыйны будынак (цяпер Канцылярыя Прэзідэнта); тады ж у будынак была праведзена электрычнасць.
Палацавая царква
З 1819 года ў палацы дзейнічала дамавая царква Святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага. Яна перабудоўвалася разам з усім астатнім палацам Стасавым і пазней, пры рэканструкцыі ў 1903 годзе. Іканастас у царкве быў разборным; гэты паходны іканастас служыў імператару Аляксандру I падчас вайны 1812 года і быў ім ахвяраваны палацавай дамавой царквы.
У абодвух клірасаў стаялі дубовыя ківоты майстэрскай працы з іконамі Святога Аляксандра Неўскага і Покрыва Святой Багародзіцы — дар чыноўнікаў генерал-губернатарскага ўпраўлення ў памяць збавення Аляксандра I ад замаху на яго ў Парыжы (здзейсненага А. Беразоўскім; 1867) і выратавання царскай сям'і пры крушэнні імператарскага цягніка ў Борках (1888). Дзве іконы ў пазалочаных рызах Святога Архістратыга Міхаіла і Святога Аляксандра Неўскага ахвяраваны чыноўнікамі генерал-губернатарскай канцылярыі ў памяць аб кіраванні краем Мураўёвым. Сярод начыння меліся літургічныя пасудзіны XVIII стагоддзя, падораныя Аляксандрам II чатыры сярэбраныя лампады і евангелле 1618 года. Службы праводзіліся па нядзельных і святочных днях[3].
Музей графа М. М. Мураўёва
У 1901—1915 гадах у аднапавярховым будынку кардэгардыі размяшчаўся Музей графа М. М. Мураўёва. Штуршком да яго стварэння стала прысвечаная Мураўёву выстаўка ў Віленскай публічнай бібліятэцы, прымеркаваная да адкрыцця помніка Мураўёву на плошчы перад палацам (1898). Па дакладзе памочніка апекуна Віленскай навучальнай акругі А. В. Бялецкага генерал-губернатар В. Н. Троцкі атрымаў дазвол імператара на адкрыццё Мураўёўскага музея. Музеем кіравала камісія пад старшынствам Бялецкага, у якую ўваходзілі кіраўнік канцылярыяй віленскага генерал-губернатара А. М. Харузін, палкоўнік А. У. Жыркевіч, протаіерэй праваслаўнага Кафедральнага сабора Іаан Катовіч, Ю. Ф. Крачкоўскі і іншыя. Кіраўніком музея быў У. Г. Нікольскі, членам-супрацоўнікам — рэдактар «Маскоўскіх ведамасцей» У. А. Грынгмут.
У музеі былі сабраны розныя прадметы, якія тычыліся Мураўёва і яго эпохі ў гісторыі Паўночна-Заходняга края: асабістыя рэчы (пісьмовы стол, два крэслы, кій, шандал, пячатка і іншыя), дакументы, фатаграфіі асоб і груп, выявы храмаў і іншых будынкаў, сцэнак з жыцця края ў часы кіравання Мураўёва, ускладзеныя да помніка вянкі (з іх пяць сярэбраных, адзін фарфоравы). Для наведвання публікай музей быў адкрыты двойчы ў тыдзень, па аўторках і пятніцах.[4]
XX стагоддзе
Пасля Першай сусветнай вайны ў1920 годзе ў палацы кароткі час размяшчаліся міністэрства замежных спраў Літоўскай Рэспублікі і Літоўскае тэлеграфнае агенцтва (ELTA).
Пасля ўключэння Вільні і Віленскага края ў склад польскай дзяржавы будынак быў ператвораны ў Рэпрэзентатыўны палац Рэчы Паспалітай. Некаторы час у палацы жыў Юзаф Пілсудскі; палац займаў фактычны глава Сярэдняй Літвы генерал Люцыян Жалігоўскі, тут жа спыняліся прэзідэнты Польшчы Станіслаў Вайцяхоўскі і Ігнацы Масціцкі. На першым паверсе знаходзілася кватэра віленскага ваяводы, у залах на другім паверсе ладзіліся ўрачыстыя прыёмы. У 1939 годзе, калі горад быў перададзены Літве, планавалася размясціць у палацы рэзідэнцыю прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі.
Пасля Другой сусветнай вайны палац стаў Домам афіцэраў Савецкай Арміі. Тут дзейнічаў кінатэатр, у парку — умяшчальны летні тэатр; у Доме афіцэраў праводзіліся заняткі народнага ўніверсітэта культуры, канцэрты, карнавалы, гастрольныя выступленні тэатральных і музычных калектываў, у Белай зале — танцавальныя вечарыны.[5]
У 1980-х гадах будынак выкарыстоўваўся як Палац працаўнікоў мастацтваў з чатырма заламі (Вялікай, Белай, Чырвонай, Зялёнай), гасцінай і фае. Тут праводзіліся выстаўкі, канцэрты, літаратурна-музычныя вечарыны. У 1975 годзе была праведзена рэстаўрацыя палаца (галоўны архітэктар праекта Р. Казлаўскас).
Пасля аднаўлення незалежнасці Літвы частку памяшканняў палаца некаторы час займала пасольства Францыі.
У канцы 1995 гады пачаліся рэстаўрацыйныя працы, па завяршэнні якіх у 1997 годзе палац стаў афіцыйнай рэзідэнцыяй Прэзідэнта Літвы; першым главой дзяржавы, якія заняў яе, стаў Альгірдас Бразаўскас.
Падчас прац па перабудове рэзідэнцыі прэзідэнта Літвы ў памяшканнях, у якіх захаваліся элементы дэкору або мелася інфармацыя пра характар гэтых элементаў, аднаўляўся гістарычны інтэр'ер. У памяшканнях першага паверху ранейшы дэкор не захаваўся; новая мэбля і абсталяванне падбіраліся і вырабляліся з арыентацыяй на матэрыялы і формы, уласцівыя позняму класіцызму. Знішчаныя пры ранейшых перабудовах інтэр'еры заходняй часткі другога паверху былі спраектаваны нанова. Пры пераабсталяванні палаца ў прэзідэнцкую рэзідэнцыю галоўны фасад упрыгожыў герб Літвы. Над парапетам з гербам падняты сцяг прэзідэнта, калі прэзідэнт знаходзіцца ў палацы і наогул у Вільнюсе.
У Калоннай зале прэзідэнцкага палаца, дзе 29 чэрвеня — 1 ліпеня 2010 года знаходзілася труна з целам Альгірдаса Бразаўскаса, праходзіла цырымонія развітання з экс-прэзідэнтам кіраўнікоў краіны, дыпламатаў, замежных глаў дзяржаў, асобных грамадзян.[6]
Комплекс будынкаў прэзідэнцкага палаца, унутранага двара і вялікага парку ўтвараюць адзіны замкнёны палацавы ансамбль. Ён складаецца з уласна двухпавярховага палаца, параднага ўнутранага двара падковападобнай формы з каланадамі, які прылягае да двара парку, калоннай залы ў будынку ранейшай кардэгардыі і гаспадарчых і адміністрацыйных пабудоў.
Палац пабудаваны ў стылі позняга класіцызму (нярэдка архітэктуру палаца адносяць да ампіру) з уласцівымі яму рэгулярнасцю планіроўкі і выразнасцю аб'ёмнай формы, сіметрычна-восевай кампазіцыяй, стрыманасцю дэкаратыўнага ўбрання, манументальнасцю калон.
Будынак у плане прамавугольнай формы з трыма рызалітамі. Галоўны фасад, які выходзіць на плошчу, і фасад, які выходзіць у ва двор, раўнацэнныя і аднолькава ўрачыстыя, але вырашаны па-рознаму. На фасадзе з боку плошчы рызаліты злучаюцца дзвюма дарычнымі каланадамі ў адзін прамы шэраг. Цэнтральны рызаліт завяршаецца парапетам, рызаліты па краях будынка — нізкімі трохвугольнымі франтонамі. Сярэдні рызаліт дваровага фасада акцэнтуецца іанічнай каланадай з васьмі калон з балконам — галерэяй другога паверху; бакавыя рызаліты высунуты наперад.
Першы паверх мае калідорную сістэму, на другім паверсе захавалася характэрная для палацаў такога тыпу анфіладная сістэма памяшканняў. У архітэктурным плане найбольшая цікавасць уяўляюць залы другога паверху, дэкараваныя ў XIX стагоддзі, з ляпнымі кампазіцыямі на столях.
Насупраць палаца стаіць аднапавярховы будынак кардэгардыі з дарычным парталам.
- GeoNames — 2005. Праверана 6 красавіка 2015.
- Venclova, Tomas. Wilno. Przewodnik / Tłumaczenie Beata Piasecka. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 2006. — С. 111. — 216 с. — ISBN 9986-830-47-8.
- Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. Со многими рисунками и новейшим планом, составленным по Высочайше конфирмованному. В 2-х частях. — Второе издание. — Вильна: Типография Штаба Виленского военного округа, 1908. — С. 102.
- Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. Со многими рисунками и новейшим планом, составленным по Высочайше конфирмованному. В 2-х частях. — Второе издание. — Вильна: Типография Штаба Виленского военного округа, 1908. — С. 209—211.
- Maceika, J., Gudynas, P. Vilnius: Vadovas po miestą. — Vilnius: Politinės ir grožinės literatūros leidykla, 1960. — С. 147. — 387 с. — 15 000 экз. (літ.)
- Труна з целам Бразаўскаса выставяць у прэзідэнцкім палацы ў аўторак. ru.delfi.lt. Delfi (28 июня 2010 г.). Архівавана з першакрыніцы 4 ліпеня 2012. Праверана 12 лістапада 2010.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
