From Wikipedia, the free encyclopedia
Петрогліфы Арменіі — наскальныя надпісы і малюнкі ў Арменіі, высечаныя на камянях і скалах.
На сённяшні дзень існуе здагадка пра тое, што ў ліку найстаражытнейшых агменяў зараджэння астранамічных ведаў былі тэрыторыі Арменіі і Малой Азіі. Выбітныя гісторыкі астраноміі прыйшлі да высновы, што людзі, якія падзялілі неба на сузор'і, жылі паміж 36° і 42° паўночнай шыраты. На думку англійскага астранома Олката, людзі, якія прыдумалі старажытныя фігуры сузор'яў, жылі, меркавана, у вобласці каля гары Арарат, таксама ў даліне рэкі Еўфрат.
Здагадка асталёўваецца знаходкамі петрагліфаў на тэрыторыі Арменіі, калі ў 1966 годзе спачатку на Гегамскім нагор'і, а пасля, на Вардэніскім хрыбце і на схілах горы Арагац выявілася каля 30 000 наскальных малюнкаў. У 1967 годзе ў Вардэніскіх горах былі знойдзены яшчэ 3 старажытныя аб'екты, пра значэнне якіх думкі даследчыкаў, у прыватнасці доктара фізіка-матэматычных навук Б. Туманяна, звяліся да наступнага: гэта каменныя сведкі астранамічнай думкі нашых далёкіх продкаў.
Узнікненне і станаўленне астранамічнай навукі ў старажытнай Арменіі былі абумоўлены развіццём горна-металургічнай вытворчасці. Сярод краін Старажытнага Усходу Арменія вылучалася высокаразвітым, па тых часах, роўнем металургіі. Тут вытапляліся медзь, бронза, срэбра, волава, цынк, золата, і сталь (жалеза). Развіццё металургіі дало штуршок для многіх галін навукі, вытворчасці, культуры і мастацтва.
Петрагліфічная культура ў Старажытнай Арменіі паўстала і развівалася ў непарыўнай сувязі з культурай Старажытнага свету. Карты сузор'яў, месяцавыя календары і «маляўнічыя галерэі пад голым небам» ствараліся вельмі ўтворанымі людзьмі таго часу — навуковымі жрацамі, мастакамі і разбярамі па камені[1].
Найстаражытныя цэнтры астранамічнай навукі ў Арменіі бяруць пачатак у Зодскіх залатаносных рудняў і цягнуцца ад паўднёвага берага возера Севан да райцэнтра Мартуні, а потым, павярнуўшы на поўдзень, працягваюцца па заходніх схілах Вардэніскага хрыбта ад Мартуні да Салімскага перавалу. Па абодва бакі гэтай дарогі выяўлены найстаражытныя цэнтры астранамічнай навукі.
Першы і самы выбітны аб'ект на гэтым шляху — комплекс астранамічных петрагліфаў на схіле гары Сеўсар. Дамінантным тут з'яўляецца каменная пліта, памерам 3 м на 2 м, на якую металічным разцом выгравіраваны розныя знакі, шматлікія фігуры нябесных свяціл і сузор'яў. У ніжнім правым вугле каменнай пліты выбіта акружнасць дыяметрам 90 см, усярэдзіне якой знаходзяцца малая акружнасць і спіраль. Ад акружнасці адыходзяць шматлікія праменепадобныя западзіны. Паглыбленне ў цэнтры кола, меркавана, мела вызначанае прызначэнне: калі ў гэту адтуліну ўставіць вертыкальны стрыжань, тое цень ад стрыжня, слізгаючы па праменях акружнасці, можа фіксаваць час, такім чынам, гэты петрогліфы з'яўляецца сонечнымі гадзінамі, узрост якіх вылічаецца 40 стагоддзямі і больш. У непасрэднай блізкасці ад пліты захаваўся яшчэ дзясятак камянёў меншых памераў. Высечаныя на іх фігуры і знакі не пакідаюць сумневу ў тым, што ўвесь комплекс з'яўляецца аб'ектам астранамічнага прызначэння.
Каля дарагі, вядучай да Салімскага перавалу, знаходзяцца каменныя пліты, на паверхні якіх высечаны колы рознай велічыні. Згодна сённяшняй думцы, кружкамі пазначаны зоркі і планеты, адпаведна іх бачнай велічыні і яркасці. Па вызначэнні Б. Туманяна, на плітах намаляваны сузор'і.
Ранняе, на адлегласці 1 км ад «зорных карт» знаходзілася каменная камлыга з выявай месяцавай паверхні з яе шматлікімі кратарамі. Аднак, каменная камлыга з «партрэтам» Месяца згублена. Для вывучэння кратараў на паверхні Месяцы ў тыя далёкія часы, напэўна, скарысталі празрысты, ці так званы «залаты» абсідыян.
Пошукі ў Вардэніскіх горах далёка не завершаны, але ўжо цяпер не выклікае сумневу факт, што Вардэніскі хрыбет з'яўляўся адным з цэнтраў астранамічнай думкі ў старажытнай Арменіі. Гегамскія горы таксама маюць шмат дзіўнымі помнікамі астраноміі: тут і выявы зямнога шара, яго паўшар'яў, Сонца, Месяца і іншых нябесных цел.
Выява Землі ў выглядзе шара з людзьмі — антыподамі, высечана на скале ў Гегамскіх горах, і янп не адзіная ў гэтым родзе. У апошнія гады выяўлены новыя петрогліфы, што пацвярджаюць, што ў старажытных жыхароў Арменіі былі вельмі шырокія веды пра Зямлю, Месяц і Сусвет, блізкія да праўды. У розных наскальных кампазіцыях ясна вымалёўваецца геацэнтрычная сістэма ўспрымання Сусвету: Зямля размешчана ў цэнтры, вакол яе — нябесныя свяцілы.
Паводле легендаў петрогліфаў Гегамскага нагор'я, пры руху Таўраса адбываецца землятрус, у выніку якога рухаюцца ўсе нябесныя целы. Найстаражытнейшае паданне атрымала сваё вобразнае ўвасабленне: на адным з малюнкаў, у адрозненне ад іншых, зямны шар трымаецца на рагах Быка - Таўраса.
Першыя творцы ў Старажытнай Арменіі, што далі назвы сузор'ям, мяркуючы па петрогліфах Гегамскіх гор, валодалі багатай фантазіяй. Яны ўмелі параўноўваць і выяўляць падабенства паміж сузор'ямі і прадстаўнікамі жывёльнага свету.
Дзесяцігадовыя пошукі ў горах дапамаглі пракрасціся ў таямніцу многіх выяў. Знойдзеныя петрагліфы класіфікуюцца па метадзе нанясення малюнка на камень, па стылістычных асаблівасцях малюнка і кампазіцыі.
У адной з кампазіцый знайшлі адмысловае ўвасабленне сузор'і Цэфея, Дракона, Лебедзя. Дэльфіна, Пегаса, Вялікай Мядзведзіцы, Таўраса і іншых. Пры параўнанні гэтай кампазіцыі з кампазіцыяй фігур сузор'яў, дадзенай вядомым польскім астраномам XVII стагоддзя Янам Гевеліем, усталявана амаль поўнае супадзенне ў парадку размяшчэння дзесяці ідэнтычных фігур абедзвюх кампазіцый. Так стала рассейвацца заслона таямнічасці чатырохтысячагадовага петрогліфа.
На адным з петрогліфаў побач з Таўрасам (Цяльцом), намаляваны Хайк (Арыён). Улічваючы прыярытэт даўнасці (петрагліфы датуюцца больш III-тысячагоддзем да н.э.), варта адзначыць, што сузор'е Арыёна — позная інтэрпрэтацыя сузор'я Хайка. Хайк з'яўляецца адным з найстаражытнейшых богаў армян. Карані яго культу бяруць карані ў глыбінь завадовага грамадства. Гэтыя петрогліфы ўнікальныя, і па сваёй мастацкай выразнасці іх можна смела аднесці да шэдэўраў старажытнага петрагліфічнага мастацтва[2][3].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
