Крысціян V

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з імем Крысціян.

Крысціян V (дацк.: Christian 5; 15 красавіка 1646, Фленсбург — 25 жніўня 1699, Капенгаген) — кароль Даніі і Нарвегіі з 9 лютага 1670 года. З дынастыі Ольдэнбургаў.

Крысціян V
Christian V
кароль Даніі і Нарвегіі 9 лютага 1670 — 25 жніўня 1699
Папярэднік	Фрэдэрык III
Пераемнік	Фрэдэрык IV
Нараджэнне	15 (25) красавіка 1646[1][2][…] Фленсбург, Шлезвіг, Данія, Каралеўства Данія
Смерць	25 жніўня (4 верасня) 1699[1][2][…] (53 гады) Капенгаген, Данія, Каралеўства Данія
Месца пахавання	Роскільскі сабор
Род	Ольдэнбургская дынастыя[d]
Бацька	Фрэдэрык III
Маці	Sophie Amalie of Brunswick-Lüneburg[d]
Жонка	Charlotte Amalie of Hesse-Kassel[d][3]
Дзеці	Фрэдэрык IV, Prince Christian of Denmark[d][4], Princess Sophia Hedwig of Denmark[d][4], Prince Charles of Denmark[d], Prince William of Denmark[d][4], Christiane Gyldenloeve[d], Christian Gyldenløve[d], Ulrik Christian Gyldenløve, Count of Samsø[d], Sophie Christiane Gyldenløve[d], Prince Christian William of Denmark[d][4], Christina Charlotte Oldenburg[d][4] і daughter Oldenburg[d][4]
Веравызнанне	лютэранства
Манаграма
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сын Фрыдэрыка III і Сафіі Амаліі Браўншвайг-Люнебургскай. 14 мая 1667 у горадзе Нюкебінг ажаніўся з Шарлотай Амаліяй Гесэн-Касельскай. Каранаваны 9 лютага 1670 года.

Біяграфія

Гады юнацкасці

Атрымаў адносна мізэрную адукацыю. У 15-гадовым узросце быў адпраўлены за мяжу і падчас знаходжання пры двары Людовіка XIV меў магчымасць назіраць самадзяржаўе ва ўсім яго бляску. Пакуль ён быў спадчыннікам прастола, яго не дапушчалі да ўдзелу ў справах кіравання, і толькі незадоўга да смерці бацькі ён стаў прысутнічаць на паседжаннях дзяржаўнага савета.

Унутраная палітыка

Узыйшоўшы на прастол у 1670 годзе, ён быў «перакананым самадзержцам», але па слабасці характару лёгка паддаваўся розным уплывам і, не адрозніваючыся вялікім розумам, дапушчаў буйныя памылкі. Прастата і ветлівасць абыходжання, відавочная цяга да «простых людзей» зрабілі Крысціяна народным улюбёнцам. Спрыяла гэтаму і тое, што ён з дзяцінства прывучаны быў размаўляць па-дацку і пісаў большай часткай на той жа мове.

Крысціян умацаваў рэжым абсалютызму ў Даніі, у процівагу арыстакратыі шырэй выкарыстоўваючы практыку свайго бацькі па прыцягненні на дзяржаўную службу гольштэйнскай знаці і прадстаўнікоў дацкага народа. Для гэтага ён заснаваў новыя дваранскія тытулы — графа і барона. Адным з самых знакамітых людзей, якія ўзвысіліся дзякуючы такой сістэме, быў Педэр Шумахер^[en], які атрымаў тытул графа Грыфенфельда ў 1670 годзе, у 1674 годзе стаў канцлерам^[5].

У перыяд яго кіравання быў складзены дацкі законнік, у падрыхтоўцы гэтага дакумента браў удзел Эрык Крабэ.

Знешняя палітыка

Партрэт Крысціяна V у царскім тытулярніку

Грыфенфельд апынуўся ў апале ў караля падчас Сконскай вайны (1676—1679) супраць Швецыі, якую Крысціян пачаў з мэтай вярнуць паўвостраў Сконэ, страчаны Даніяй пасля дацка-шведскай вайны 1657—1658. У 1676 годзе ён зрынуў Грыфенфельда і асудзіў яго на пажыццёвае зняволенне ў крэпасці.

Грыфенфельд ясна разумеў ненадзейнае становішча Даніі для нападу на Швецыю ў той час, калі яе саюзнікам была Францыя. Як ён і прадказваў, мацнейшая дзяржава Францыя дыктавала ўмовы міру Даніі з яе саюзнікам Галандыяй. Нягледзячы на перамогі датчан у бітвах супраць шведскага флоту каля вострава Эланд (1676) і ў заліве Кёгэ-Бугт (1677) (дацк.: Koge Bugt), дацкія надзеі змяніць межы на скандынаўскім паўвостраве на сваю карысць не апраўдаліся. Шведы выгналі датчан са Скандынаўскага паўвострава, у 1679 годзе Людовік XIV пад пагрозай уварвання вымусіў Данію заключыць мір. Вынікі вайны апынуліся палітычна і эканамічна несуцяшальным. Галоўная мэта вайны не была дасягнута, шкода ж для эканомікі Даніі была вельмі значнай.

Гады пасля вайны

У 1683 годзе быў прыняты дацкі кодэкс (дацк.: Danske Lov), які быў першым агульнадацкім зборам законаў. Падобны кодэкс быў прыняты ў 1687 годзе ў Нарвегіі (дацк.: Norske Lov). У 1688 годзе была ўведзена пазямельная кніга для ацэнкі каштоўнасці земляў і стварэння больш справядлівай сістэмы падаткаабкладання. Падчас яго валадарання ў краіне развівалася навука дзякуючы працам астранома Оле Ромера, хоць сам кароль навукай не цікавіўся.

Сямейныя адносіны

Жонка нарадзіла Крысціяну 8 дзяцей. Яшчэ 6 дзяцей у яго было ад палюбоўніцы Амеліі Мот (дацк.: Amelia Moth, 1654—1719), якую ён у 16-гадовым узросце прадставіў каралеўскаму двару. Яна была дачкой яго настаўніка і атрымала тытул графіні Самсё ў 1677 годзе.

Крысціян памёр ад няшчаснага выпадку на паляванні, пахаваны ў саборы горада Роскіле.

Дзеці

Ад жонкі Шарлоты Амаліі Гесэн-Касельскай:

• Фрэдэрык IV, кароль Даніі (1671—1730)
• прынц Крысціян Вільгельм (1 снежня 1672 — 25 студзеня 1673)
• прынц Крысціян (25 сакавіка 1675 — 27 чэрвеня 1695)
• прынцэса Сафія Гедвіга (1677—1735); не была замужам
• прынцэса Шарлота Крысціяна (18 студзеня 1679 — 24 жніўня 1689)
• прынц Карл (26 кастрычніка 1680 — 8 ліпеня 1729); не быў жанаты
• безназоўная дачка (нар. 17 ліпеня 1682)
• прынц Вільгельм (21 лютага 1687 — 24 лістапада 1705)

Ад палюбоўніцы Сафіі Амеліі Мот:

• графіня Крысціяна Гільдэнловэ (дацк.: Gyldenlove; 1672—1689)
• граф Крысціян Гільдэнловэ (1674—1703)
• графіня Сафія Крысціяна Гільдэнловэ (1675—1684); памерла ў дзяцінстве
• Ганна Крысціяна (1676—1689); памерла ў дзяцінстве
• граф Ульрык Крысціян Гільдэнловэ (1678—1719)

Зноскі

1. Christian V // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517'></a>
2. Christian V // Kunstindeks Danmark Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3362041'></a>
3. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
4. Lundy D. R. The Peerage

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a>
5. Шумахер, Педер // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Літаратура

• Христиан V // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.