Галактыка
From Wikipedia, the free encyclopedia
Галактыка — масіўная, гравітацыйна звязаная сістэма, якая складаецца з зорак, зорных рэшткаў (руск.) (бел., міжзорнага асяроддзя, газу, пылу і цёмнай матэрыі (апошняя з’яўляецца важным, але не надта вывучаным кампанентам)[1][2]. Слова галактыка паходзіць ад грэчаскага galaxias (γαλαξίας), літаральна «малочны», гэта спасылка на Млечны Шлях. Галактыкі могуць быць ад карлікавых (руск.) (бел. з усяго толькі дзясяцьма мільёнамі (107) зорак[3] да гігантаў з (1014) зорак[4], дзе кожная абарочваецца вакол ўласнага цэнтра мас.
Галактыкі ўтрымліваюць розны лік планет, зорных сістэм, зорных скопішчаў і разных міжзорных аблокаў (англ.) (бел.. У прамежку паміж гэтымі аб’ектамі ёсць разрэджанае міжзорнае асяроддзе газу, пылу і касмічных прамянёў. Звышмасіўныя чорныя дзіркі знаходзяцца ў цэнтры большасці галактык. Яны лічацца асноўным фактарам, які вызначае актыўнасць галактычных ядраў. Галактыка Млечны Шлях, як вядома, мае па меншай меры адзін такі аб’ект[5].
Галактыкі былі гістарычна класіфікаваныя ў залежнасці ад іх відавочнай формы. Распаўсюджанай формай з’яўляецца эліптычная галактыка[6], якая мае светлавой профіль у форме эліпса. Спіральныя галактыкі дыскападобныя з запыленымі выгнутымі рукавамі. Галактыкі нерэгулярнай ці незвычайнай формы вядомыя як няправільныя галактыкі[7]. Яны, як правіла, паходзяць з парушэнняў ад прыцягнення суседніх галактык. Такія ўзаемадзеянні паміж суседнімі галактык, якія ў канчатковым выніку можа прывесці да зліцця, часам выклікаюць выпадкі зоркаўтварэння, якія вядуць да зоркаўтварэння галактык.
Ёсць, імаверна, больш за 170 млрд галактык ў назіраным Сусвеце[8]. Большасць з іх ад 1000 да 100000 парсек у дыяметры і звычайна падзеленыя адлегласцямі парадку мільёнаў парсек (або мегапарсек). Міжгалактычная прастора (прастора паміж галактыкамі) запоўненая разрэджаным газам сярэдняй шчыльнасці менш аднаго атама на кубічны метр. Большасць галактык сабраныя ў групы і скопішчы, якія, у сваю чаргу, сабраныя, больш буйныя звышскопішчы. На найбуйнейшым маштабе, гэтыя групы, як правіла, размешчаны ў лісты і ніткі, якія акружаны вялізнымі пустэчамі[9].