Анатоль Аляксандравіч Сабчак

Анато́ль Алякса́ндравіч Сабча́к (руск.: Анато́лий Алекса́ндрович Собча́к) — (10 жніўня 1937, Чыта — 20 лютага 2000, Светлагорск, Калінінградская вобласць) — савецкі і расійскі вучоны-правазнаўца, палітычны дзеяч, сааўтар Канстытуцыі Расійскай Федэрацыі, першы мэр Санкт-Пецярбурга.

Анатоль Аляксандравіч Сабчак
руск.: Анатолий Александрович Собчак
1990 год
1-ы Мэр Санкт-Пецярбурга 12 чэрвеня 1991 — 3 ліпеня 1996
Папярэднік	Пасада заснавана
Пераемнік	Пасада скасавана; Уладзімір Анатолевіч Якаўлеў як губернатар Санкт-Пецярбурга
Старшыня Ленінградскага гарадскога савета народных дэпутатаў 23 мая 1990 — 1991
Пераемнік	Аляксандр Мікалаевіч Бяляеў
Нараджэнне	10 жніўня 1937(1937-08-10)[1][2][…] Чыта, Усходне-Сібірская вобласць[d], РСФСР, СССР
Смерць	19 лютага 2000(2000-02-19)[3] (62 гады) Светлагорск, гарадское паселішча Светлагорск[d], Светлагорскі раён[d], Калінінградская вобласць, Расія
Месца пахавання	Мікольскія могілкі Аляксандра-Неўскай лаўры[d]
Бацька	Аляксандр Антонавіч Сабчак
Маці	Надзея Андрэеўна Літвінава
Жонка	1) Нона Сцяпанаўна Сабчак 2) Людміла Барысаўна Нарусава
Дзеці	1) Марыя 2) Ксенія
Веравызнанне	праваслаўе
Партыя	КПСС (1990) Рух дэмакратычных рэформ[d] Наш дом — Расія[d]
Член у	Савет Федэрацыі
Адукацыя	юрыдычны факультэт СПбДУ Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар юрыдычных навук
Дзейнасць	правазнаўства і палітыка
Месца працы	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Узнагароды	Юбілейны медаль «300 гадоў Расійскаму флоту» Сярэбраны Алімпійскі ордэн Ордэн святога дабравернага князя Данііла Маскоўскага I ступені
Сайт	sobchak.org
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Дзед па бацьку — Антон Сямёнавіч Сабчак — паляк, бабуля — Ганна Іванаўна — чэшка; па маці — дзед рускі, бабуля украінка. Бацька, Аляксандр Антонавіч Сабчак — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны (1909 г.н .; у РККА з лістапада 1944 гады, член ВКП(б), на фронце з лютага 1945 году, загадам па 8 пмбр № 29 ад 1945/05/18 года малодшы лейтэнант Сабчак узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі за падрыхтоўку асабістага складу да фарсіравання заліва Фріш Гат). Пасля вайны працаваў чыгуначным інжынерам, маці Надзея Андрэеўна Літвінава па прафесіі бухгалтар.

Дзяцінства правёў ва Ўзбекістане (Каканд, Ташкент). У 1956 годзе паступіў на юрыдычны факультэт Ленінградскага дзяржаўнага універсітэта.

З 1959 года, пасля заканчэння універсітэта, па размеркаванні працаваў адвакатам у Стаўрапольскай краёвай калегіі адвакатаў, затым загадчыкам юрыдычнай кансультацыі ў Стаўрапольскім краі.

У 1962 годзе ён вярнуўся ў Ленінград. Скончыў аспірантуру Ленінградскага дзяржаўнага універсітэта. У 1964 абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «Грамадзянска-прававая адказнасць за прычыненне шкоды дзеяннем крыніцы падвышанай небяспекі». З 1965 года па 1968 год выкладаў у Ленінградскай спецыяльнай школе міліцыі МУС СССР. У 1968—1973 гадах — дацэнт Ленінградскага тэхналагічнага інстытута цэлюлозна-папяровай прамысловасці. У 1973 годзе падрыхтаваў да абароны доктарскую дысертацыю «Прававыя праблемы гаспадарчага разліку ў прамысловасці СССР». З 1973 па 1981 год — дацэнт юрыдычнага факультэта ЛДУ, з 1982 года — доктар юрыдычных навук і прафесар таго ж факультэта, дзе з 1985 года займаў пасаду загадчыка кафедры гаспадарчага права^[4]. Праф. А. І. Лук’янаў, які быў у свой час членам ВАК, успамінаў, што яму было даручана даць рэцэнзію на кандыдацкую дысертацыю Сабчака: «там было столькі спасылак на Леніна і на іншых начальнікаў, што мы ў ВАКу вырашылі вярнуць дысертацыю аўтару, каб ён яе перапісаў»

Палітычная дзейнасць

Член КПСС з 1988 года^[5], выйшаў з КПСС у 1990 годзе.

У 1989 годзе, згодна кнізе М. К. Сванідзэ^[6], малады аспірант, будучы прэзідэнт Расіі, Дз. А. Мядзведзеў і некалькі яго таварышаў былі ягонымі даверанымі асобамі, расклейвалі афішы і агітавалі за Сабчака перад выбарамі народных дэпутатаў СССР. Анатоль Сабчак таксама быў навуковым кіраўніком кандыдацкай дысертацыі Дз. А. Мядзведзева. У сваім інтэрв’ю тэлеканалу Расія-1 Мядзведзеў пацвярджае, што асабіста расклейваў фатаграфіі кандыдата ў народныя дэпутаты СССР Сабчака на вуліцах Ленінграда. Пазней Сабчак запрасіў яго на працу ў Ленсавет. У 1990 годзе ў каманду Сабчака увайшоў у той час малавядомы памочнік рэктара Ленінградскага дзяржаўнага універсітэта падпалкоўнік 1-га ўпраўлення КДБ У. У. Пуцін^[7].

У 1989 годзе абраны народным дэпутатам СССР. На першым з’ездзе ўвайшоў у склад Вярхоўнага Савета СССР. Быў старшынёй падкамітэта ВС СССР па гаспадарчым заканадаўству Камітэта па заканадаўстве, законнасці і правапарадку. У чэрвені 1989 увайшоў у склад Міжрэгіянальнай дэпутацкай групы.

Уваходзіў у камісію па раследаванні тбіліскіх падзей у красавіку 1989 года. Сцвярджаў, што пры разгоне мітынгу сіламі Савецкай арміі выкарыстоўваліся сапёрнай лапаткі. Пазней стаў ганаровым грамадзянінам горада Тбілісі і Грузіі.

У красавіку 1990 гады абраны дэпутатам Ленсавета. 23 мая 1990 года абраны старшынёй Ленсавета.

Пасаду старшыні Ленсавета меркавала залежнасць старшыні ад меркавання савета. Сабчака як старшыні Ленсавета ў любую секунду маглі зняць тыя ж дэпутаты. Таму дэпутатаў пераканалі ўвесці ў Ленінградзе пасаду мэра, як у Маскве. Рашэнне аб увядзенні пасады было прынята з перавагай у адзін голас.

12 чэрвеня 1991 году А. А. Сабчак абраны мэрам Ленінграда на выбарах, якія праходзілі адначасова з выбарамі прэзідэнта Расіі. Адначасова на рэферэндуме прынята рашэнне аб вяртанні Ленінграду назвы Санкт-Пецярбург. Сабчак адыграў вырашальную ролю ў вяртанні Санкт-Пецярбургу яго гістарычнай назвы і пасля лічыў гэта сваім самым значным палітычным дасягненнем. Ён з аптымізмам ацэньваў магчымасць пераносу сталіцы новай Расіі ў Санкт-Пецярбург і адкрыта дэманстраваў свае манархічныя сімпатыі. А ў лістападзе 1991 гады Анатолем Аляксандравічам быў арганізаваны прыезд у Расію вялікага князя Уладзіміра Кірылавіча^[8].

У ліпені 1991 году выступіў адным са стваральнікаў Руху дэмакратычных рэформаў.

Актыўна выступаў супраць дзеянняў ДКНС у жніўні 1991 года і фактычна ўзначаліў супраціў путчыстам ў Ленінградзе (па сцвярджэнні Марыны Салье, ён падтрымаў ДКНС). Ужо раніцай 19 жніўня на дачы Б. М. Ельцына ў Архангельску А. А. Сабчак ўдзельнічаў у складанні адозвы «Да грамадзян Расіі» і ўказа «Аб незаконнасці дзеянняў ДКНС», падпісаных Б. М. Ельцыным, затым у той жа дзень ён прыбыў у Ленінград, правёў перамовы з генералам В. Н. Самсонавым, утрымаць апошняга ад актыўных дзеянняў у падтрымку ДКНС, выступіў на надзвычайнай сесіі Ленсавета, а затым па ленінградскаму тэлебачанні з заявай аб незаконнасці дзеянняў ДКНС і заклікам да гараджан прыйсці на мітынг 20 жніўня на Палацавай плошчы, собраўш ім сотні тысяч маніфестантаў. Дзякуючы гэтым мерам ўказы ДКНС на тэрыторыі Ленінграда не дзейнічалі. Дэпутат Ленсавета Галіна Спіца выказала сумнеў, што менавіта Сабчак спыніў танкі, якія ішлі на горад падчас путчу ДКНС:

Я не верю в такие совпадения: якобы он договорился, чтобы танки развернули, именно в тот момент, когда мы, депутаты Ленсовета, встретились с руководителями колонны военной техники и поговорили с ними^[9].

Постсавецкі перыяд

Становішча Сабчака ў якасці «першай асобы» горада зусім не было бясспрэчным. Шчырая прыхільнасць да дэмакратыі спалучалася ў ім з цягай да аўтарытарных метадаў кіраўніцтва, што прыводзіла да бясконцых канфліктаў з мясцовай заканадаўчай уладай. Сабчак быў вялікім аматарам красамоўнічаць і прадстаўніцтваваць^[8].

У 1992 годзе Марына Салье выконвала абавязкі пастаяннага прадстаўніка Санкт-Пецярбургскага гарсавета пры Вярхоўным Савеце Расіі і была кіраўніком дэпутацкай групы па пытанні рэалізацыі камітэтам знешніх сувязяў пры мэры Санкт-Пецярбурга квот на сыравіну і матэрыялы пад бартэрныя пастаўкі прадуктаў харчавання ў горад у студзені-лютым 1992 гады, якія праводзяцца пад кіраўніцтвам старшыні камітэта па знешніх сувязях мэрыі Санкт-Пецярбурга Уладзіміра Пуціна. Згодна з вынікамі расследавання, тады гарадскому бюджэту быў нанесены ўрон больш чым на 100 мільёнаў даляраў. Дэпутацкая група Гарадскога Савета Санкт-Пецярбурга запатрабавала звальнення Пуціна з займаемай пасады з узбуджэннем крымінальнай справы. Выніковы справаздачу групы на чале з Марынай Салье быў ухвалены і падтрыманы рашэннем Малога Савета Петрасавета на чале з Аляксандрам Бяляевым. Марына Салье звярнулася таксама па садзейнічанне да начальніка кантрольнага кіравання адміністрацыі прэзідэнта РФ Юрыю Болдырава, які зацікавіўся матэрыяламі, але неўзабаве быў звольнены. Мэр Санкт-Пецярбурга Анатоль Сабчак выканаць рэкамендацыі камісіі Петрасавета адмовіўся. Усе справы былі спыненыя, і доўгі час пра іх не ўспаміналі^[10].

А. А. Сабчак актыўна ўдзельнічаў у працэсе стварэння новай Канстытуцыі Расіі. Па рашэнні палітрады Расійскага руху дэмакратычных рэформаў ён кіраваў напісаннем аднаго з яе альтэрнатыўных варыянтаў, які ён прадставіў сумесна з С. С. Аляксеевым ў 1992 годзе. Яго дачка К. А. Сабчак і некаторыя палітыкі (В. Л. Шейнис, В. І. Мацвіенка) называлі яго адным з асноўных аўтараў праекта дзеючай Канстытуцыі РФ^[11][12].

У кастрычніку 1993 году ўзначаліў агульнафедэральныя спіс кандыдатаў у Дзяржаўную Думу ад Расійскага руху дэмакратычных рэформаў. На выбарах 12 снежня 1993 года блок не набраў неабходнай для праходжання ў Дзярждуму колькасці галасоў. Антон Антонаў-Аўсеенка ў рэцэнзіі на кнігу «бітла перабудовы» адзначаў^[13]:

Анатолий Александрович жаловался на своего пресс-секретаря Муравьёву, которая находилась в подчинении и получала зарплату у него как у губернатора, но на всех углах его же и ругала.

Па сведчанні палітолага і грамадскага дзеяча Б. Л. Вішнеўскага, менавіта Сабчак дамогся таго, што быў разагнаны Ленсавета 21-га склікання. Ён быў абраны 1990 годзе і распушчаны 21 снежня 1993 года ўказам № 2252 Б. М. Ельцына пасля таго як выступіў супраць указу Прэзідэнта РФ № 1400 (аб спыненні дзейнасці З’езду народных дэпутатаў і Вярхоўнага Савета РФ).

З 1994 года Анатоль Сабчак быў старшынёй урада Санкт-Пецярбурга.

Сяргей Станкевіч пераконваў Сабчака вылучыцца на пасаду прэзідэнта Расіі на выбарах 1996 года, аднак «бліжэй да снежня 1995 гады ён (Сабчак) канчаткова адмовіўся ад гэтай ідэі, пра што паведаміў цалкам катэгарычна … ў іх была на гэтую тэму асабістая гутарка з Ельцыным, у ходзе якой Сабчак зразумеў: Ельцын пойдзе на другі тэрмін, нягледзячы ні на што». Менавіта праз гэта, сцвярджае Станкевіч, «у пачатку 1996 году супраць Сабчака была развязана беспрэцэдэнтная па маштабах і выдатках траўля з боку тых сілаў».

У лютым 1996 года ўступіў у Пецярбургскае аддзяленне руху «Наш дом — Расія». 16 чэрвеня 1996 года прайграў выбары губернатара Санкт-Пецярбурга свайму намесніку Уладзіміру Якаўлеву. Афіцыйна кіраўніком перадвыбарчага штаба Сабчака быў У. У. Пуцін, хоць фактычна выбарчай кампаніяй кіравалі розныя людзі.

3 кастрычніка 1997 года быў прыцягнуты Генеральнай пракуратурай у якасьці сьведкі па справе аб карупцыі ў органах улады Санкт-Пецярбурга. У 1997 годзе быў абвінавачаны ў злоўжываннях на пасадзе мэра Санкт-Пецярбурга. 7 лістапада 1997 года вылецеў у Францыю для лячэння ў амерыканскім шпіталі ў Парыжы. 13 верасня 1998 года Генеральная пракуратура Расеі ўзбудзіла крымінальную справу супраць Анатоля Сабчака па артыкулах «Хабар» і «Злоўжыванне службовымі паўнамоцтвамі». Пражываў у Парыжы да 12 ліпеня 1999 года. Чытаў лекцыі ў Сарбоне і іншых французскіх універсітэтах. 10 лістапада 1999 года крымінальная справа супраць Сабчака было спынена за адсутнасцю складу злачынства. Сабчак прыняў рашэнне вярнуцца на палітычную сцэну і паставіў сабе задачу перамагчы на наступных губернатарскіх выбарах.

21 снежня 1999 года прайграў выбары ў дэпутаты Дзярждумы кандыдату ад «Яблака» Пятру Шэлішчу і абвясціў, што прыняў рашэнне ўдзельнічаць у выбарах губернатара Санкт-Пецярбурга.

14 лютага 2000 года быў прызначаны даверанай асобай кандыдата ў прэзідэнты Расійскай Федэрацыі У. У. Пуціна і ўзначаліў Палітычны кансультатыўны савет дэмакратычных партый і рухаў Пецярбурга. Памёр падчас паездкі ў Калінінградскую вобласць, зробленай у рамках перадвыбарнай кампаніі.

Быў членам першага складу апякунскага савета ЕУСПб.

Смерць

Пахаванне. Пуціны (злева), удава Л. Нарусова і дачка К. Собчак (справа)

Памёр у ноч з 19 на 20 лютага 2000 года ў гасцініцы «Русь» у Светлагорску, у выніку, як паведамлялася ў афіцыйным заключэнні, вострай сардэчнай недастатковасці. Неадкладна з’явіліся чуткі пра забойства з прычыны таго, што Сабчак «занадта шмат ведаў», і версіі аб атручэнні алкаголем і уздзеянні віягры. У выніку 6 мая пракуратурай Калінінградскай вобласці была ўзбуджаная крымінальная справа па факце забойства (атручвання). Аднак выкрыццё ў Санкт-Пецярбургу канстатавала адсутнасць як алкаголю, так і атручэнні. 4 жніўня Калінінградская пракуратура спыніла справу^[14][15].

Сям’я

• Бацька — Аляксандр Антановіч Сабчак, працаваў чыгуначным інжынерам.
• Маці — Надзея Андрэеўна Літвінава, працавала бухгалтарам.
• Першая жонка (1959—1980) — Нона Сцяпанаўна Гандзюк (нар. 1935 года).
• Дачка — Марыя Сабчак (нар. 1965) — юрыст.
• Унук — Глеб Сабчак (нар. 1983) — скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага дзяржаўнага універсітэта, юрыст ^[16][17].
• Другая жонка (з 1980 года) — Людміла Нарусава.
• Дачка — Ксенія Сабчак (нар. 1981) — тэлевядучая, грамадскі дзеяч, актрыса, палітык. У 2018 годзе вылучана Усерасійскай палітычнай партыяй «Грамадзянская ініцыятыва» кандыдатам на пасаду Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі.
• Унук — Платон Вітарган (нар. 2016).

Зноскі

1. http://www.wsws.org/en/articles/2000/03/sobc-m10.html
2. http://russiaprofile.org/bg_people/resources_whoiswho_alphabet_s_sobchak.html
3. http://www.sptimes.ru/archive/pdf/748.pdf
4. Аб кафедры камерцыйнага права Архівавана 27 сакавіка 2011.
5. Афіцыйны сайт Анатоля Сабчака (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 1 студзеня 2014. Праверана 11 сакавіка 2018.
6. Мядзведзеў/Мікалай Сванідзэ, Марына Сванідзэ. — СПб.: Амфора. ТИД Амфора, 2008. — 329 с. — (Серия «Действующие лица») (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2012. Праверана 11 сакавіка 2018.
7. Сергей Кочеров. Владимир Путин (часть первая) Архівавана 11 студзеня 2012. // Незалежны аналітычны агляд, 01.03.2004
8. Алена Хеллберг-Хірн. ПЯЧАТКА ІМПЕРЫІ. постсавецкі Пецярбург. Пераклад з ангельскай на рускую Д. Д. Невельскай. Выдавецтва «Еўрапейскі Дом» — 2008—414 с., выяв. ISBN 978-5-8015-0232-8, С. 146—147
9. Анджей Беловранин (2010-05-17). "Ленсовет снова против Собчака". Новая Газета. Праверана 2015-02-19.
10. Памерла Марына Салье, чыя камісія некалі знайшла ў працы Пуціна махінацыі на 100 млн долараў
11. Сямідзесяцігоддзе Анатоля Сабчака // Эхо Москвы, праграма «Проверка слуха», эфір ад 11.08.2007 г.
12. Мы зноў адчуваем горыч страты Архівавана 23 ліпеня 2012. // Невское время, 20 лютага 2010
13. «The Взгляд. Битлы перестройки», «Частный Корреспондент». Архівавана 11 мая 2013.
14. Валерий Лебедев. Собчак и Исаев: две смерти — причина одна?
15. Анатоль Сабчак быў забіты // СМИ.ru
16. / З Анатоля Сабчака робяць абраз|Granitim — Погляд знутры(недаступная спасылка)
17. Анатоль Сабчак (афіцыйны сайт). Біяграфія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2012. Праверана 11 сакавіка 2018.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Анатоль Аляксандравіч Сабчак
• Сайт Анатоля Сабчака Архівавана 15 лютага 2012.
• Гутарка з Анатолем Сабчаком на «Радыё Свабода», 20.02.1997
• Чаму Марына Салье маўчала пра Пуціна 10 гадоў? Архівавана 21 жніўня 2011. Радыё «Свабода», 2 сакавіка 2010
• Супернік Ельцына, «хросны бацька» Пуціна і Мядзведзева? (Пра ролю Анатоля Сабчака ў «найбуйнейшай геапалітычнай катастрофы XX стагоддзя» і стварэнні новай Расіі — палітыкі Міхаіл Бачароў, Генадзь Бурбулис, Сяргей Станкевіч) у «Грані Часу» на Радыё «Свабода», 10 жнівеня 2017