From Wikipedia, the free encyclopedia
Абарона Вестэрплятэ — абарона ваенна-транзітнага дэпо гарнізонам Войска Польскага на паўвостраве Вестэрплятэ падчас вераснёўскай кампаніі 1-7 верасня 1939 года. Гэта была першая бітва Другой сусветнай вайны, але не першы акт агрэсіі (першым актам узброенай агрэсіі Германіі супраць Польшчы лічыцца бамбардзіроўка Велюня, якая адбылася некалькімі хвілінамі раней, супраць мірнага насельніцтва).
| Абарона Вестэрплятэ | |||
|---|---|---|---|
| Асноўны канфлікт: Польская абарончая вайна (1939), Другая сусветная вайна | |||
 Вестэрплятэ пасля бітвы | |||
| Дата | 1 - 7 верасня 1939 | ||
| Месца | Вестэрплятэ | ||
| Вынік | Перамога немцаў | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
У 1920 годзе на невялікім паўвостраве Вестэрплятэ ў Вольным горадзе Гданьску быў пабудаваны польскі ваенны склад.[1] У сакавіку 1924 г. Ліга Нацый пагадзілася цалкам перадаць паўвостраў Вестэрплятэ Польшчы. У кастрычніку 1925 года ўлады Гданьска аддалі паўвостраў палякам у бязвыплатную і бестэрміновую арэнду. У снежні таго ж года Рада Лігі Нацый дазволіла Польшчы трымаць на Вестэрплятэ толькі 88 салдат. Першы польскі аддзел аховы з 22 чалавек, у тым ліку двух афіцэраў, высадзіўся на Вестэрплятэ 18 студзеня 1926 года.[2] Пазней таемна гэтая колькасць павялічылася да 176 салдат і 6 афіцэраў.[1]
18 жніўня лінейны карабель «Шлезвіг-Гальштэйн» адбыў з Кіля. 23 жніўня (пасля кароткай стаянкі ў Свінауйсце) узяў курс на Гданьск. 25 жніўня з мэтай «візіту» (польск. «wizytą kurtuazyjną»)[3] стаў у порце за 150 м ад Вестэрплятэ[4]. У сувязі з пераносам пачатку Польскай кампаніі з 26 жніўня на 1 верасня[3] (праз падпісанне 25 жніўня 1939 г. дамовы паміж Вялікабрытаніяй i Польшчай, а таксама таму, што Гітлеру стала вядома, што Італія пазбягае выконваць свае абавязацельствы па Стальному пакту, што аслабляла пазіцыі Германіі ў будучай вайне[4]), браняносец быў вымушаны заставацца там яшчэ шэсць дзён, пасля чаго быў аддадзены загад «Фіске» (план захопу Гданьска)[3].
26 жніўня камандзір Густаў Клейкамп змяніў дыслакацыю «Шлезвіг-Гальштэйна» ўверх па канале паміж Гданьскам і Вестэрплятэ. Маёр Генрык Сухарскі прывёў свой гарнізон у павышаную гатоўнасць.
У ноч з 31 жніўня на 1 верасня на Вестэрплятэ варту несла ⅓ гарнізона. Астатнія, нягледзячы на адпачынак, былі гатовыя да дзеянняў, што пацвярджаецца хуткай рэакцыяй жаўнераў і хуткай падрыхтоўкай гарнізона да абароны. Тым часам прыкладна за 400 м ад польскай заставы, у крэпасці Віславуйсце, пад покрывам ночы з палубы «Шлезвіг-Гальштэйна» высадзілася штурмавая рота Крыгсмарынэ. Магутныя гарматы лінкора былі нацэлены на Вестэрплятэ. Камандзір карабля камандор Клейкамп ведаў дату атакі — 1 верасня ў 4:45. Высаджаныя салдаты занялі зыходныя пазіцыі для атакі ля сцяны, якая атачала склад з паўднёвага ўсходу. Нямецкія сапёры заклалі ў некалькіх месцах выбухоўку, каб зрабіць праломы ў агароджы непасрэдна перад пачаткам атакі[5].
Каля 04:00 «Шлезвіг-Гальштэйн» зняўся з якара і перамясціўся да вусця ракі Вісла з мэтай заняцця лепшай агнявой пазіцыі. У 4:43 у бартавым журнале пазначана: «Карабель вядзе агонь па Вестэрплятэ»[5].
.jpg)
Да 1939 года ў гарнізон Вестэрплятэ ўваходзілі 2 афіцэры, 20 унтэр-афіцэраў і 66 салдат (было задзейнічана таксама каля 20 грамадзянскіх служачых, у тым ліку рабочыя з электрастанцыі, чыгуначнага і партовага збудаванняў і складоў). Вясной і летам 1939 года гарнізон быў павялічаны[6]. У верасні 1939 года дэпо ахоўвалі 182 салдаты, у тым ліку 5 афіцэраў і лекар[1] (па іншых звестках 205—210 салдат[7], у тым ліку больш за 70 унтэр-афіцэраў). Багуслаў Кубіш агучвае іншую колькасць польскіх жаўнераў на Вестэрплятэ 31 жніўня 1939 г.: 205—225 чалавек, у тым ліку 6 афіцэраў і 30 кантрактнікаў (у асноўным мабілізаваныя былыя вайскоўцы)[6]. Экіпаж заставы меў цяжкае ўзбраенне: 4 81-мм мінамёты, 2 37-мм супрацьтанкавыя гарматы і 1 75-мм пяхотная гармата. Абаронцы таксама мелі на ўзбраенні 18 буйнакаліберных (цяжкіх) кулямётаў, 17 ручных кулямётаў і 8 лёгкіх кулямётаў. Салдаты мелі каля 160 вінтовак, 40 пісталетаў і каля тысячы гранат[1][6]. Запасаў правіянта хапала на месяц. Па даваеннаму плану, Вестэрплятэ павінна было абараняцца дванаццаць гадзін, але на справе яно абаранялася ажно сем дзён[6].
Аб’ект складаўся з бетонных умацаванняў, умацаваных пунктаў, прыстасаваных для абароны, і ўмацаваных казармаў. У жніўні, ва ўмовах нямецкіх правакацый і пагрозы пачатку вайны, на Вестэрплятэ былі пабудаваны драўляна-земляныя палявыя ўмацаванні, якія складалі знешні абарончы пояс. Таксама былі зроблены супрацьтанкавая загарода, шэрагі загарод і высечаны некаторыя дрэвы і кусты, каб забяспечыць лепшы агляд і поле агню. Каб схаваць работы ад вачэй нямецкіх назіральнікаў, яны праводзіліся ноччу[1][6].
Абстрэл Вестэрплятэ пачалі сілы Крыгсмарынэ: «Шлезвіг-Гальштэйн» (камандзір Густаў Клейкамп), тарпедны катар Т-196 і тральшчык «Фон дэр Гронен» (былы М-107)[8].
У склад нямецкіх сухапутных сіл уваходзілі: 3-я рота «Штоструп» (ням. 3. Marine-Stoßtrupp-Kompanie) пад камандаваннем лейтэнанта Вільгельма Хенінгсена (229 салдат[6], пазней пераназваная ў 531-ю), Марскі артылерыйскі батальён (ням. Marine-Artillerie-Abteilung 531), інжынерны ўзвод з Дэсаў-Рослаў, асобны мінамётны батальён (ням. Haubitzen-Abteilung), атрад берагавой абароны паліцыі Гданьска (ням. Küstenschutz der Danziger Polizei), адзін полк паліцыі і мясцовыя атрады апалчэння СС (ням. SS-«Heimwehr Danzig»), якія складаліся з 1500 салдат пад камандаваннем генерал-лейтэнанта Фрыдрыха Эберхардта, у тым ліку атрад СС «Эйман» (ням. Wachsturmbann «Eimann», пазней у складзе 3-й танкавай дывізіі СС «Тотэнкопф»). У штурме Вестэрплятэ ўдзельнічалі і іншыя меншыя нямецкія часткі. Усё камандаванне знаходзілася ў руках камандзіра «Шлезвіг-Гальштэйна» Густава Клейкампа.
Нямецкія сухапутныя войскі таксама мелі на ўзбраенні вялікую колькасць цяжкіх бронеаўтамабіляў ADGZ, 65 артылерыйскіх гармат (20-мм зенітныя гарматы FlaK 30, 37-мм супрацьтанкавыя гарматы PaK 36, 105-мм лёгкія палявыя гаўбіцы Feldhaubitze 18 і 211-мм цяжкія гаўбіцы Mörser 18), больш за 100 кулямётаў і невядомую колькасць агнямётаў і мінамётаў.
Нямецкія сухапутныя і марскія сілы ў штурме Вестэрплятэ таксама падтрымлівалі дзве эскадрыллі Люфтвафэ: (ням.) StG 2 «Immelmann» і 4. (St)/TrGr 186, якія мелі ад 40 да 60 пікіруючых бамбавікоў Ju 87 Stuka і 7 самалётаў іншых тыпаў (Heinkel He 51 і Junkers Ju 52).
1 верасня (пятніца) у 4:45 «Шлезвіг-Гальштэйн» адкрыў агонь з 280-мм гарматы па месцы дыслакацыі польскага гарнізона. 330-кілаграмовымі снарадамі было пашкоджана дэпо[9]. Пасля абстрэлу польскія пазіцыі атакавала рота СС «Геймвер Данцыг» і штурмавы аддзел марской пяхоты (3-я рота «Stoßtrupp»)[1]. Падчас першай атакі на Вестэрплятэ немцы сканцэнтравалі ўдар па заставе «Пром», але потым палякі выкацілі на пазіцыю каля электрастанцыі 75-мм гармату і знішчылі ёй некалькі нямецкіх кулямётных гнёздаў, адбілі атаку на заставу «Пром» і знішчылі пост гданьскай паліцыі. Немцы пасля кароткага бою (90 хвілін) адступілі[10]. У 4:50 раніцы маёр Генрык Сухарскі, камандзір ваеннага транзітнага дэпо на Вестэрплятэ ў Вольным горадзе Данцыг, далажыў камандаванню флоту:
Браняносец «Шлезвіг-Гальштэйн» адкрыў агонь у 4:45 па Вестэрплятэ. Бамбаванне працягваецца[1][10].
.jpg)
Пасля правалу першай атакі немцы рыхтаваліся да другой атакі. Аднак на гэты раз агнявая падтрымка «Шлезвіг-Гальштэйна» была больш працяглай. Увага немцаў была накіравана на заставу «Пром», дзе пры першай атацы немцы панеслі вялікія страты. Падчас другой атакі знясіленую штурмавую роту Крыгсмарыне падтрымліваў узвод фармавання СС «Хаймвер Данцыг», які наносіў удар з берага. Пакуль немцы набліжаліся да «Прома», лейтэнант Лявон Паёнк загадаў адкрыць агонь з мінамётаў, размешчаных каля казарм. Іх трапны агонь рассеяў і адкінуў нападаючых. У той жа час «Шлезвіг-Гальштэйн» зноў адкрыў агонь, адзін з аскепкаў яго снарада цяжка параніў лейтэнанта Паёнка, які перадаў камандаванне харунжаму Яну Грычману. Агнём «Шлезвіг-Гальштэйна» была пашкоджана польская 75-мм гармата. З гэтага моманту нямецкія кулямёты атрымалі магчымасць весці агонь па Вестэрплятэ з супрацьлеглага берага партовага канала[10].
Не вытрымаўшы новую атаку, харунжы Грычман загадаў сваім людзям адступіць да вартоўні № 1. Немцы падышлі і да гэтага рэдута, але пад трапным агнём польскіх кулямётаў адышлі. Акрамя № 1, па іх стралялі яшчэ з вартоўняў № 2 і 5. У той жа час персанал заставы «Форт» адбіў атакі эсэсаўцаў. Каля 12:30 другі штурм канчаткова праваліўся[10].
Немцы, здзіўленыя жорсткім супрацівам палякаў, на час адмовіліся ад нападаў на Вестэрплятэ, але яны працягвалі абстрэл польскіх пазіцый. Да канца дня па іх вёў агонь «Шлезвіг-Гальштэйн», вёўся абстрэл з артылерыйскіх і мінамётных батарэй, а таксама кулямётаў. Нямецкія патрулі спрабавалі знайсці слабыя месцы польскай абароны, што вымусіла гарнізоны асобных каравульных пастоў (вартоўняў) і аванпосты пастаянна быць пільнымі і гатовымі да новых нападаў[11].
Страты немцаў у гэты дзень склалі 20 забітых і 140 параненых салдат. З польскага боку чатыры загінулых і 10 параненых, трое з іх цяжка[10].
Гітлер і мясцовы гаўляйтэр Форстэр імкнуліся як мага хутчэй захапіць Вестэрплятэ, каб не сапсаваць урачыстасці з нагоды ўключэння Данцыга ў склад Рэйху. Па гэтай прычыне нямецкае камандаванне ставіла задачу па злому маральнага духу палякаў[11].
.JPG)
З 2 верасня немцы абмежаваліся правядзеннем выведкі боем, накіраванай на выяўленне слабых месцаў у польскай абароне[1]. У той жа дзень каля 18:00 пачалася бамбардзіроўка пікіруючымі бамбавікіамі Ju 87 Stuka (усяго ў налёце ўдзельнічала каля 60 самалётаў гэтага тыпу). Была разбомблена вартоўня № 5, пад якой загінула не менш за шэсць абаронцаў. Моцна пацярпелі і казармы, дзе бомбамі былі знішчаны кухня і радыёстанцыя, знішчаны ўсе мінамёты і перарвана тэлефонная сувязь. Агулам рэйд нямецкай авіяцыі працягваўся 40 хвілін[11].
Нягледзячы на цяжкое становішча і дэфіцыт людскіх рэсурсаў, палякі трымалі абарону, адбіваючы нямецкія атакі і вытрымліваючы артылерыйскі агонь. Маральны дух гарнізона ненадоўга палепшыла вестка аб аб’яўленні вайны Вялікабрытаніяй і Францыяй Трэцяму Рэйху. Аднак дапамога, як з боку краін Заходняй Еўропы, так і ад «Паморскай» арміі, не прыходзіла, і надзея, што яна ўвогуле прыйдзе, згасала[11].
Тым часам немцы рыхтаваліся да генеральнага штурму. 4 верасня два тарпедныя катары Крыгсмарынэ (Т-196 і Т-963) пачалі абстрэл Вестэрплятэ. Немцы таксама кінулі ў бой інжынерную роту, экіпіраваную агнямётамі, пры падтрымцы агню 211-мм мінамётаў[11].
.jpg)
6 верасня немцы двойчы спрабавалі падпаліць лес Вестэрплятэ з дапамогай цыстэрнаў, напоўненых нафтай, закаціўшы іх у дэпо па чыгуначных пуцях. Першая спроба была няўдалай і была спынена агнём з кулямёта і 37-мм супрацьтанкавай гарматы, якія знішчылі цыстэрну, а пад час другой спробы агонь не распаўсюдзіўся[1][12]. У тыя ж дні (2—6 верасня) Вестэрплятэ неаднаразова падвяргаўся абстрэлу з цяжкіх гармат і бамбардзіроўцы эскадрылляў нямецкіх Ju 87[1].
Раніцай 7 верасня нямецкая артылерыя пачала масіўную кананаду[13]. У той жа дзень на поле бою прыбыло нямецкае падмацаванне: сапёрны батальён і падраздзяленне паліцыі[1]. Пасля абстрэлу, які доўжыўся каля 1 гадзіны, ў атаку пайшлі сапёры, якія з агнямётаў падпалілі лес. За сапёрамі ішла ў бой пяхота. Мінамётныя снарады сур’ёзна пашкодзілі вартоўню № 2, але польскія кулямёты зноў спынілі нападнікаў[13].
Атака агнямётчыкаў была апошняй спробай сілавога ўзяцця Вестэрплятэ. Каля 10:15 маёр Генрых Сухарскі, які ўжо патрабаваў капітуляцыі ў папярэднія дні, аддаў загад капітуляваць, аргументуючы гэта стратамі (загінула не менш за 20 салдат), безнадзейным становішчам, знясіленнем салдат, жахлівым станам войскаў, колькасцю параненых[13] і колькаснай перавагай праціўніка (немцы на той момант мелі амаль дваццаціразовую колькасную перавагу над сіламі абаронцаў), а таксама выкананнем загаду аб абароне фарпоста на працягу сутак[1]. Частка абаронцаў хацела змагацца далей, але загад уступіў у сілу. Гарнізон сабраўся ў казармах, і маёр Сухарскі з двума салдатамі пайшоў да немцаў. Камандуючы нямецкімі войскамі ген. Фрыдрых Эберхарт у знак прызнання адвагі палякаў дазволіў маёру пераапрануцца ў парадную форму і пакінуць шаблю[13].
Абарона Вестэрплятэ мела, пра што рэдка згадваецца ў гістарыяграфіі, моманты салдацкай драмы. Маёр Сухарскі пасля адбіцця першых атак хацеў скончыць няроўны бой з-за адсутнасці якіх-небудзь надзей на паратунак[1]. У маёра Сухарскага быў нервовы зрыў, калі Люфтвафэ 2 верасня ажыццявіла рэйд на Вестэрплятэ, падарваўшы баявы дух палякаў[1][11]. Некаторыя салдаты пакінулі свае пасты і ўцяклі, схаваўшыся ў казармах. Узрушаны маёр Сухарскі загадаў у знак капітуляцыі падняць белы сцяг. Гэта прадухіліў яго энергічны намеснік кап. Францішак Дамброўскі[11] — прыхільнік працягвання абароны да вычарпання ўсіх магчымасцей супраціўлення[1]. Ён загадаў зняць сцяг і ізаляваць маёра Сухарскага да выздараўлення. Дамброўскі ўзяў на сябе камандаванне абаронай, хоць, каб пазбегнуць непатрэбнага браджэння ў шэрагах, гэта трымалася ў сакрэце. Існуе меракаванне аб спробе дэзертырства некаторых салдат і прысуду вышэйшай меры пакарання ваеннага часу (расстрэл). Пасля капітуляцыі немцы знайшлі магілы невядомых абаронцаў. Аднак немцы не скарысталіся гэтым момантам і не пачалі атаку адразу пасля рэйду авіяцыі, што магло скончыцца ліквідацыяй польскага анклава на Вестэрплятэ[11].
Нямецкія страты ў бітве пры Вестэрплятэ, паводле першапачатковых польскіх ацэнак, складалі каля 300 забітымі і 700—1000 параненымі[14], аднак, паводле больш позніх дадзеных, яны складаюць каля 30-50 забітымі і не менш за 120 параненымі. Польскі бок страціў 15 забітых і каля 50 параненых[1]. Кшыштаф Камароўскі дае ацэнку ў 50 забітых і 150 параненых з нямецкага боку[15].
Абаронцы Вестэрплятэ, якія выстаялі да 7 верасня, адбіўшы 13 атак, заваявалі не толькі вядомасць сваёй рашучасцю, але выклікалі ўзаемную павагу да праціўніка, што было непаўторным ва ўсёй польскай кампаніі. Немцы нават называлі Вестэрплятэ «маленькім Вердэнам», што павінна было ілюстраваць лютасць атакі іх салдат на польскія пазіцыі[1].
Паводле тэзісаў фільма і кнігі «Таямніца Вестэрплятэ» Паўла Хохлева, заснаванай на тэзісах даследчыкаў Яцэка Жэброўскага, Марыюша Баровяка (аўтара кнігі «Вестэрплятэ: У абарону праўды»), матэрыялаў з прыватных калекцый, на другі дзень абароны Вестэрплятэ адбыўся мяцеж некаторых афіцэраў, які скончыўся расстрэлам некалькіх мяцежнікаў іншымі польскімі салдатамі і прыняццем камандавання капітанам Францішкам Дамброўскім. Ён адхіліў ад камандавання маёра Генрыха Сухарскага, які быў пазбаўлены надзеі на перамогу над немцамі.
Акрамя таго, 31 жніўня 1939 г. маёр Генрых Сухарскі, верагодна, даведаўся ад падпалкоўніка Вінцэнта Сабоцінскага наступнае:
Генрых, не разлічвай на дапамогу, у цябе тут няма шанцаў. Гданьск адрэзаны. Асцярожна, заўтра раніцай немцы ўдараць, не здзіўляся. Ты загадваеш, ты і вырашаеш. Калі ты вырашыш, што ў супраціву няма шанцаў, ты ведаеш, што рабіць. Толькі не здзіўляйся.
Верагодна, афіцэры з Вестэрплятэ даведаліся пра гэтую размову толькі пасля вайны.
Тэзісы, вылучаныя даследчыкамі:
З іншага боку, Томаш Судола з Інстытута нацыянальнай памяці, які рэцэнзаваў «Таямніцу Вестэрплятэ», звяртае ўвагу на адсутнасць пацверджання некаторых тэзісаў фільма. Па яго словах:
У ходзе баёў загінулі не менш за 16 абаронцаў, адзін з іх (сяржант Казімір Расіньскі) быў забіты ў палоне гестапа за адмову раскрыць радыёшыфры[18].
Паводле запісаў з баявога журнала браняносца «Шлезвіг-Гальштэйн», палякі адразу пасля капітуляцыі агучылі свае страты: 15-20 чалавек забітымі. Паручнік Паянк у сваёй справаздачы за 1945 г. адзначаў, што з польскага боку загінуў 21 жаўнер. Харунжы Грычман у сваім апісанні назваў польскія страты 20 забітымі.
Невядомы лёс сямі польскіх салдат. Немагчыма сцвярджаць, што гэта тыя невядомыя салдаты, знойдзеныя на Вестэрплятэ.
У 2021 годзе выйшаў дакументальны фільм пад назвай «Ідэнтыфікацыя абаронцаў Вестэрплятэ».
4 лістапада 2022 года дзевяць гераічных абаронцаў Вестэрплятэ былі пахаваны разам з іх камандзірам маёрам Генрыкам Сухарскім на новых Могілках жаўнераў Войска Польскага на Вестэрплятэ. Пахаваны: маёр Генрык Сухарскі, камандзір узвода Адольф Петцэльт, капрал Браніслаў Перуцкі, капрал Ян Гембура, старшы стралок Уладзіслаў Акраса (Акрашэўскі), легіянер Юзэф Кіта, старэйшы легіянер Ігнацы Заторскі, старэйшы легіянер Зыгмунт Земба і двое неапазнаных абаронцаў Вестэрплятэ.
Абаронцы ацанілі страты немцаў прыкладна ў 400 чалавек забітымі. Насамрэч іх, вядома, было значна менш. Згодна з пазіцыяй нямецкага боку, мяркуецца, што падчас баёў загінулі каля 50 салдат і афіцэраў. Ніжэй прыведзены верагодныя страты асобных частак, якія ўдзельнічалі ў баі.
У нямецкіх крыніцах няма звестак аб стратах у падраздзяленнях Гвардыі Данцыга (СС), паліцыі Вольнага горада Данцыг і членаў экіпажаў караблей. Магчымыя страты прынята лічыць параўнальнымі са стратамі падраздзялення СС «Эйман».
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
