Абазначэнне Баера — зорнае абазначэнне, пры якім канкрэтная зорка ідэнтыфікуецца грэчаскай або лацінскай літарай, якая суправаджаецца формай роднага склону лацінскага імя яе бацькоўскага сузор’я. Арыгінальны спіс абазначэнняў Баера ўтрымоўваў 1564 зоркі.[1]
 | Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Большасць яркіх зорак атрымалі свае першыя сістэматычныя назвы ад нямецкага астранома Іагана Баера ў 1603 годзе ў яго зорным атласе Уранаметрыя.[2][1]
Баер выкарыстаў грэчаскія літары для больш яркіх зорак, але грэчаскі алфавіт мае толькі дваццаць чатыры літары, у той час як адно сузор’е можа ўтрымліваць пяцьдзясят і больш зорак, бачных няўзброеным вокам. Калі грэчаскія літары скончыліся, Баер працягваў абазначэнне зорак лацінскімі літарамі: верхні рэгістр А, за ім ніжні рэгістр b — z (апускаючы j і v), у агульнай складанасці яшчэ 24 літары.[3] Баер ніколі не выходзіў за межы z, але потым астраномы дадалі больш абазначэнняў, выкарыстоўваючы лацінскія літары верхняга і ніжняга рэгістраў. Літары верхняга рэгістра ішлі за літарамі ніжняга рэгістра. Апошняя вялікая літара, якая выкарыстоўвалася такім чынам, была Q.
Баер аб’явіў толькі некалькі зорак занадта далёка на поўдзень, якія можна было бачыць з Германіі, але пазней астраномы (у прыватнасці, Лакайль і Гулд) дапоўнілі каталог Баера запісамі для паўднёвых сузор’яў.
У большасці сузор’яў Баер прысвойваў грэчаскія і лацінскія літары зоркам унутры сузор’я ў грубым парадку бачнай зорнай велічыні, ад яркіх да цьмяных. Паколькі самая яркая зорка ў большасці сузор’яў пазначаецца як α (альфа), многія людзі памылкова мяркуюць, што Баер упарадкаваў зоркі выключна па яркасці. У часы Баера, аднак, яркасць зорак не магла быць дакладна вымерана. Зоркі традыцыйна ставіліся да аднаго з шасці класаў зорнай велічыні (самая яркая — да першай, самая цьмяная — да шостай), і Баер звычайна парадкаваў зоркі ўнутры сузор’я па класах: усе зоркі першай велічыні, за імі ўсе зоркі другой велічыні і г. д. Унутры кожнага класа зорак Баер не рабіў спробаў размясціць зоркі па адноснай яркасці[4]. У выніку, самая яркая зорка ў кожным класе не заўсёды паказана першай у парадку Баера.
Але, акрамя таго, Баер не заўсёды ішоў класаваму правілу велічыні: ён часам прызначаў літары зоркам у адпаведнасці з іх месцазнаходжаннем у сузор’і або парадкам іх уздыму, або гістарычным або міфалагічным дэталяў. Часам парадак выглядае даволі адвольным.[3]
З 88 сучасных сузор’яў ёсць па меншай меры 30, у якіх альфа не з’яўляецца самай яркай зоркай, і 4 з іх увогуле не маюць α-зоркі. (Сузор’і без зоркі α: Ветразі і Карма — абодва раней былі часткай сузор’я Карабель Арго, чыя α-зорка — цяперашні Канопус у сузор’і Кіля.)
| Абазначэнне Баера | Бачная зорная велічыня | Уласнае імя |
|---|---|---|
| α Арыёна | 0,45 | Бетэльгейзэ |
| β Арыёна | 0,18 | Рыгель |
| γ Арыёна | 1,64 | Белатрыкс |
| δ Арыёна | 2,23 | Мінтак |
| ε Арыёна | 1,69 | Альнілам |
| ζ Арыёна | 1,70 | Альнітак |
Арыён — добры прыклад метаду Баера. Баер спачатку пазначыў Бетэльгейзе і Рыгель, дзве зоркі 1-й велічыні (з магнітудай 1,5 або менш), як альфа і бэта з поўначы на поўдзень, прычым Бетэльгейзе (плячо) апярэджвае Рыгель (нагу), хоць апошняя звычайна ярчэй. (Бетэльгейзе — пераменная зорка і можа пры сваім максімуме яркасці часам засланяць Рыгель.)[5] Затым Баер паўтарыў працэдуру для зорак 2-й велічыні (паміж велічынямі 1,51 і 2,5), пазначыўшы іх гама і дзэта па тым жа парадку: з поўначы на поўдзень.
Хаця Баер не выкарыстоўваў загалоўныя лацінскія літары (акрамя А) для абазначэння «нерухомых зорак», ён выкарыстаў іх для абазначэння іншых аб’ектаў, паказаных на яго картах, напрыклад: суседнія сузор’і, «часовыя зоркі», розныя астранамічныя аб’екты або апорныя лініі, такія як Тропік Рака.[6] Баер не меў намеру выкарыстоўваць такія пазнакі, як каталогавыя пазначэнні, але некаторыя з іх захаваліся для абазначэння астранамічных аб’ектаў. У дыяграмах сузор’яў, якія не вычарпалі грэчаскіх літар, Баер часам выкарыстоўваў пакінутыя грэчаскія літары для розных пазначэнняў.[6]
Пталемей вызначыў чатыры зоркі як «памежныя зоркі», кожная з якіх падзелена двума сузор’ямі: Альферац (зорку дзеляць Андрамеда і Пегас), Эльнат (зорку дзеляць Цялец і Вознік), Ню Валапаса (зорку дзеляць Валапас і Геркулес) і Фамальгаут (зорку дзеляць Паўднёвая Рыба і Вадаліў).[6] Першыя тры з гэтых зорак Баер прызначыў грэчаскую літару з абодвух сузор’яў: Альфа Андрамеды = Дэльта Пегаса, Бэта Цяльца = Гама Возніка і Ню Валапаса = Псі Геркулеса. Калі Міжнародны астранамічны саюз прызначыў пэўныя межы для сузор’яў у 1930 годзе, ён абвясціў, што зоркі і іншыя нябесныя аб’екты могуць належаць толькі аднаму сузор’ю. Такім чынам, залішняе другое абазначэнне ў кожнай пары выйшла з ужывання.
Баер памылкова прысвоіў двум зоркам дублюючыя імёны: Ксі Авена (дублюецца як Псі Кіта) і Капа Кіта (дублюецца як g Цяльца). Ён выправіў іх у наступным атласе, і дубляваныя імёны больш не выкарыстоўваліся.[6]
Іншыя выпадкі шматлікіх абазначэнняў Баера паўсталі, калі зоркі, названыя Баерам у адным сузор’і, былі пераведзены пазней астраномамі ў іншае сузор’е. Напрыклад, Гама і Омікрон Скарпіёна Баера былі пераведзены з сузор’я Скарпіёна ў сузор’е Шалі і атрымалі новыя імёны: Сігма і Іпсілон Шаляў.[6] (Зорка, якая зараз вядомая як Омікрон Скарпіёна, не была названая Баерам, але атрымала назву o Скарпіёна (лацінскі ніжні рэгістр «o») Лакайлем, які пазней астраномы няправільна вытлумачылі як омікрон.)[6]
Некалькі зорак больш не ляжаць (паводле сучасных межаў сузор’я) у межах сузор’я, для якога яны названыя. Уласны рух Ро Арла, напрыклад, перанёс зорку праз мяжу ў сузор’е Дэльфіна ў 1992 годзе.
Пазначэнні Байера часцей за ўсё пішуць як грэчаскую або лацінскую літару, пасля якой варта стандартная абрэвіятура сузор’я з 3 знакамі, або часам з поўным генетычным сузор’ем. Часам пішуцца таксама грэчаскія імёны: Альфа Вялікага Пса, Бэта Персея.
Лацінскія абазначэння не так часта ўжываюцца, як грэчаскія (асабліва ў сузор’ях з абазначэннямі Флемсціда), але ёсць некаторыя выключэнні, такія як h Персея (з’яўляецца зорным скопішчам) і P Лебедзі. Загалоўныя лацінскія абазначэння Баера ў сучасным выкарыстанні не выходзяць за рамкі Q: такія імёны, як R Зайца і W Вялікай Мядзведзіцы, з’яўляюцца зменнымі зорнымі пазначэннямі, а не пазначэннямі Баера.
Яшчэ адным ускладненнем з’яўляецца выкарыстанне лікавых надпісаў, каб адрозніць суседнія зоркі, якія Баер (або больш позні астраном) пазначыў звычайнай літарай. Звычайна гэта падвойныя зоркі (у асноўным аптычныя падвойныя, а не сапраўдныя падвойныя зоркі), але ёсць некаторыя выключэнні, такія як ланцуг зорак π1, π², π³, π4, π5 і π6 Арыёна.
Баер не маркіраваў «сталыя» зоркі вялікімі літарамі (за выключэннем A, якую ён выкарыстаў замест a). Тым не менш, шэраг зорак у паўднёвых сузор’ях маюць загалоўныя літарныя абазначэння, такія як B Цэнтаўра і G Скарпіёна. Гэтыя лісты былі прызначаныя больш познімі астраномамі, у прыватнасці Лакайлем у яго каталогу і Гулда ў сваёй працы «Uranometría Argentina». Лакайл рушыў услед за выкарыстаннем грэчаскіх літар Баера, але для многіх сузор’яў гэта было недастаткова. Спачатку ён выкарыстоўваў малыя літары, пачынаючы з а, а пры неабходнасці, загалоўныя літары, пачынаючы з А, некалькі адхіляючыся ад практыкі Байера. Лакайль тры разы выкарыстоўваў лацінскі алфавіт у вялікім сузор’і Карабель Арго, адзін раз для кожнай з трох абласцей, якія ў цяперашні час з’яўляюцца сузор’ямі Кіля, Кармы і Ветразяў. Гэтага было недастаткова для колькасці зорак, таму ён таксама выкарыстаў вялікія лацінскія літары, такія як N Ветразяў і Q Кармы. Лакайль прызначыў вялікія вялікія літары паміж R і Z у некалькіх сузор’ях, але яны або былі адкінуты, каб дазволіць прысваенне гэтых літар пераменным зоркам, або фактычна аказалася пераменнай.
- The letters of the Greek alphabet were used in antiquity as numerals, however in a different way.
- Bayer, Johann (1697). Uranometria.
- Ridpath, Ian (1989). "Bayer's Uranometria and Bayer letters". Star Tales. Lutterworth Press. ISBN 0718826957.
- Swerdlow, N. M. (August 1986). "A Star Catalogue Used by Johannes Bayer". Journal for the History of Astronomy. 17 (50): 189–197. Bibcode:1986JHA....17..189S. doi:10.1177/002182868601700304. See p. 192.
- Patrick Moore, Brilliant Stars, 1996.
- Wagman, Morton (2003). Lost Stars.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
