Рэспубліка Сэрбская

Рэспубліка Сэрбская (па-сэрбску (кірыліцай): Република Српска, па-сэрбску: Republika Srpska,  вымаўляецца  repǔblika sr̩̂pskaː) — дзяржаўнае ўтварэньне на тэрыторыі Босьніі і Герцагавіны, якое было створана паводле Дэйтанскіх пагадненьняў. Фактычная сталіца — Баня Лука, дзе разьмешчаныя парлямэнт і ўрад.

Ня варта блытаць з Рэспублікай Сэрбіяй.

Рэспубліка Сэрбская Република Српска
Сьцяг Герб
Дзяржаўны гімн: «Моја Република»
Рэспубліка Сэрбская (аранжавым) і акруга Брчко (акруга) (зялёным) на мапе Босьніі і Герцагавіны[а]
Афіцыйная мова	Сэрбская, басьнійская і харвацкая[б]
Сталіца	Сараева (de jure)[1] Баня-Лука (de facto)
Найбуйнейшы горад	Баня Лука
Форма кіраваньня Прэзыдэнт Прэм’ер-міністар	Парлямэнтарызм Міларад Додзік Радаван Вішкавіч
Плошча  • агульная	24 857 км²
Насельніцтва  • агульнае (2013)  • шчыльнасьць	1 326 991 [в][2] 53,3/км²
Валюта	Канвэртаваная марка (BAM)
Часавы пас	UTC+1 (UTC+2)
Незалежнасьць Абвешчаная Прызнаная як частка Босьніі і Герцагавіны	9 студзеня 1992 14 сьнежня 1995
Дамэн верхняга ўзроўню	.rs.ba .rs.sr
Тэлефонны код	+387
[а]Хоць акруга Брчко фармальна знаходзіцца ў кандамініюме абедзьвюмя дзяржаўнымі ўтварэньнямі, de facto гэта асобная адзінка, паколькі мае такія самыя паўнамоцтвы і знаходзіцца ў сувэрэнітэце ад БіГ. [б]Канстытуцыя Рэспублікі Сэрбскай пазьбягае назваў моваў, замест гэтага называючы іх «мова сэрбскага народу, мова басьнійскага народу і мова харвацкага народу» (паколькі няма кансэнсусу, адна гэта ці тры асобныя мовы).[3] [в]За выняткам 48% акругі Брчко.

У прынятай 22 лютага 2008 рэзалюцыі парлямэнту Рэспублікі Сэрбскай гаворыцца, што басьнійскія сэрбы могуць выйсьці з складу Босьніі і Герцагавіны, калі большасьць краінаў-сябраў ААН і дзяржаваў Эўразьвязу прызнае незалежнасьць Косава.

Гаспадарка

На 2021 год дзейнічала «Банялуцкая біржа».

Геаграфія

Плошча Рэспублікі Сэрбскай складае 24 857 км². Тэрыторыя яе складаецца зь дзьвюх частак, названых па памежных рэках: Пасавіна на поўначы і Падрыньне на ўсходзе. Дзьве часткі з аднаго боку злучаныя раёнам Брчко, што знаходзіцца пад кіраваньнем ААН (паводле дамоваў у Дэйтане гэты раён падзелены прыкладна пароўну паміж Рэспублікай Сэрбскай (паўночная частка) і Мусульмана-харвацкай фэдэрацыяй).

Вялікая частка рэспублікі ляжыць у межах гістарычнай вобласьці Босьнія, меншая — у Герцагавіне. Мяжа паміж двума дзяржаўнымі ўтварэньнямі(en) ўсталяваная Дэйтанскімі пагадненьнямі і складае 1080 км даўжынёй. Тэрыторыя Рэспублікі Сэрбскай падзеленая на 63 муніцыпалітэты.

Мінуўшчына

9 студзеня 1992 року Нацыянальны сход Рэспублікі Сэрбскай абвясьціў Рэспубліку сэрбскага народу Босьніі і Герцагавіны (сэрб. Republika srpskog naroda Bosne i Hercegovine) тады яшчэ ў складзе Югаславіі^[4]. 28 лютага была прынятая канстытуцыя цяпер ужо Сэрбскай рэспублікі Босьніі і Герцагавіны, якая мела ўключаць усе тэрыторыі зь пераважным сэрбскім насельніцтвам, а таксама тэрыторыі, дзе сэрбы сталі меншасьцю з-за этнічных чыстак у часе Другой сусьветнай вайны(en).

7 красавіка 1992 року, пасьля таго, як сталі вядомыя вынікі рэфэрэндуму аб незалежнасьці Босьніі і Герцагавіны, Нацыянальны сход у Баня-Луцы абвясьціў разрыў стасункаў Рэспублікі Сэрбскай з Босьніяй і Герцагавінай^[5]. 12 жніўня 1992 назва краіны была зьмененая на Рэспубліка Сэрбская^[6].

Унутрыдзяржаўны канфлікт выліўся ў крывавую грамадзянскую вайну, якая доўжылася да восені 1995 року і скончылася дасягненьнем мірнага пагадненьня на вайсковай базе пад Дэйтанам. Адным з пунктаў пагадненьня стала канстытуцыя Босьніі і Герцагавіны, паводле якой Рэспубліка Сэрбская была прызнаная адным з двух галоўных дзяржаўных утварэньняў на тэрыторыі дзяржавы. Кіраўнікі войска Рэспублікі Сэрбскай Радаван Караджыч і Ратка Младзіч былі асуджаныя Гааскім трыбуналам за злачынствы супраць чалавецтва. За час вайны колькасьць сэрбскага насельніцтва павялічылася на 547 741 чалавек за кошт уцекачоў з Фэдэрацыі Босьніі і Герцагавіны і Сэрбскай Краіны, колькасьць іншых нацыяў зьменшылася з-за этнічных чыстак на 569 530 чалавек (ня лічачы тых, што вярнуліся па сканчэньні вайны). Дагэтуль грамадзтва застаецца падзеленым.

Палітыка

Паводле канстытуцыі, Рэспубліка Сэрбская мае ўласнага прэзыдэнта, парлямэнт з 83 дэпутатаў, урад, паліцыю, судовую сыстэму, мытню і пошту. Дзяржаўныя сымбалі — герб, сьцяг (варыянт сэрбскага бяз гербу) і гімн.

Паводле канстытуцыі сталіцай Рэспублікі Сэрбскай ёсьць Сараева, аднак фактычна сталіцай зьяўляецца Баня-Лука, у якой разьмешчаныя ўсе дзяржаўныя ўстановы. Войска было распушчанае ў 2005 року дзеля выкананьня ўмоваў далучэньня Босьніі і Герцагавіны да праграмы НАТО «Партнэрства дзеля міру».

Культура

Найстарэйшы ўнівэрсытэт, заснаваны ў 1975 року, — Баня-Луцкі ўнівэрсытэт. У 1996 заснаваная Нацыянальная акадэмія навук і мастацтваў.

Асобы

• Драган Джоканавіч
• Радаван Караджыч
• Ратка Младзіч

Крыніцы

1. Constitution of the Republika Srpska-Official Web Site of the Office of the High Representative
2. Preliminary Results of the 2013 Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina (анг.). Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina (5 лістапада 2013).
3. Decision on Constitutional Amendments in Republika Srpska. Office of the High Representative. Праверана 3 чэрвеня 2010 г.
4. The Declaration of Proclamation of the Republic of the Serb People of Bosnia and Herzegovina  (сэрб.) // Official Gazette of the Serb People in Bosnia and Herzegovina. — В. 2. — Т. 1. — С. 13–14.
5. The Decision on Proclamation of the Serbian Republic of Bosnia and Herzegovina  (сэрб.) // Novosti AD. — Бялград: 1992.
6. The Amendments VII and VIII to the Constitution of the Republika Srpska  (сэрб.) // Official Gazette of the Republika Srpska. — В. 15. — Т. 1. — С. 569.