Эрнэст Рэзэрфорд

Эрнэ́ст Рэ́зэрфорд (па-ангельску: Ernest Rutherford; 30 жніўня 1871, Спрынг Грув, Новая Зэляндыя — 19 кастрычніка 1937, Кембрыдж, Ангельшчына) — брытанскі фізык новазэляндзкага паходжаньня. Вядомы як «бацька» ядзернай фізыкі^[15] і найвялікшым экспэрымэнтатарам з часоў Майкла Фарадэя^[16]. Рэзэрфорд стварыў плянэтарную мадэль атама. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па хіміі 1908 году за дасьледаваньні распаду элемэнтаў і хіміі радыяактыўных рэчываў. Стаў першым Нобэлеўскім ляўрэатам з Акіяніі і першым, хто выканаў працу, за якую атрымаў узнагароду, у Канадзе.

Эрнэст Рэзэрфорд
па-ангельску: Ernest Rutherford[1]
Дата нараджэньня	30 жніўня 1871(1871-08-30)[1][2][3][…]
Месца нараджэньня	Спрынг-Грув[d], Тасман[d], Новая Зэляндыя[4]
Дата сьмерці	19 кастрычніка 1937(1937-10-19)[5][1][2][…] (66 гадоў)
Месца сьмерці	Кембрыдж, Ангельшчына, Вялікабрытанія[6][4]
Месца пахаваньня	Ўэстмінстэрскае абацтва[7][1]
Месца вучобы	Кэнтэрбэрыйскі ўнівэрсытэт[d][1] Кембрыдзкі ўнівэрсытэт[1] Трыніці-каледж[d][1] Каледж Нэльсан[d][1]
Занятак	ядзерны фізык, хімік, фізык, прафэсар, палітык, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	фізыка[1][8], ядзерная фізыка[1][8], хімія[8] і радыяактыўнасьць[8]
Месца працы	Манчэстэрскі ўнівэрсытэт Вікторыі[d][1] Унівэрсытэт Макгіла[d][1] Кавэндыская лябараторыя[d] Манчэстэрскі ўнівэрсытэт[d]
Вядомы як	«бацька» ядзернай фізыкі
Сябра ў	ордэн Заслугаў[d][1], Лёнданскае каралеўскае таварыства[1], Нямецкая акадэмія навук Леапальдына[d][9], Папская акадэмія навук[d][10][1], Баварская акадэмія навук[d][1], Акадэмія навук СССР[d][1], Швэдзкая каралеўская акадэмія навук[1], Француская акадэмія навук[1], Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d][1], Расейская акадэмія навук[1], Пруская акадэмія навук[d][1], Амэрыканскае філязофскае таварыства[d][11][1], Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d][1], Нідэрляндзкая каралеўская акадэмія навук[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Manchester Literary and Philosophical Society[d] і Турынская акадэмія навук[d][6]
Навуковая ступень	бакаляўр мастацтваў[d][12], магістар мастацтваў[d][12], бакаляўр навук[d][12] і доктар навук[d][12]
Навуковы кіраўнік	Аляксандар Ўільям Бікертан[d] і Джозэф Джон Томсан[13]
Вучні	Нільс Бор[1], Чарлз Галтан Дарвін[d], Пётар Капіца, Марк Оліфант[d], Патрык Блэкет[d], Ганс Вільгельм Гайгер, Фрэдэрык Содзі, Эрнэст Ўолтан[d], Джэймз Чадўік, Джон Дуглас Кокрафт[d], Эдўард Віктар Эплтан[d] і Ота Ган
Бацька	Джэймз Рэзэрфорд[d][2]
Маці	Марта Томпсан[d][14]
Дзеці	Айлін Мэры Рэфэрорд[d][2]
Узнагароды	мэдаль Гэктара[d] (1916) мэдаль Матэўччы[d] (1913) мэдаль Франкліна[d] (1924) мэдаль Эліята Крэсана[d] (1910) сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] Фарадэеўская лекцыя[d] (1936) мэдаль Вільгэльма Экснэра[d] (1936) мэдаль Фарадэя[d] (1930) мэдаль Румфорда[d] (1904) мэдаль Альбэрта[d] (1928) Бэйкераўская лекцыя[d] (1920, 1904) ганаровы сябра Каралеўскага таварыства Тэ Апарангі[d] (1919) ганаровы сябра Эдынбурскага каралеўскага таварыства[d] лекцыя Гатры[d] (1927) мэдаль Т. К. Сыдэя[d] (1933) прэмія Брэса[d] (1903) Сыліманаўская лекцыя[d] (1905) мэдаль Барнарда[d] (1910) Кельвінаўская лекцыя[d] (1922) мэдаль і прэмія Майкла Фарадэя[d] мэдаль Эчэгарая[d] (1931) мэдаль Далтана[d] (1919) ганаровы доктар Парыскага ўнівэрсытэту[d] (1925)
Подпіс
Эрнэст Рэзэрфорд у Вікісховішчы

Біяграфія

Раньнія гады

Рэзэрфорд нарадзіўся ў невялічкім новазэляндзкім мястэчку Спрынг Грув (па-ангельску: Spring Grove), які месьціцца каля іншага мястэчка Нэльсан. Бацька — Джэймз Рэзэрфорд, маці — Марта Томсан. Эрнэст быў чацьвертым дзіцём у сям’і з дванаццаці.

Навучаўся ў каледжы Нэльсана паміж 1887 і 1889 гадамі. Ён таксама гуляў у школьнай камандзе па рэгбі^[17]. Яму прапанавалі кадэцкую пасаду на дзяржаўнай службе, але ён адмовіўся, бо ў каледжы заставалася вучыцца яшчэ 15 месяцаў. Выдатна скончыў каледж у Нэльсане, атрымаўшы 580 балаў з 600 магчымых^[18] і прэмію ў 50 фунтаў дзеля працягу навучаньня ў Кэнтэрбэрыйскім каледжы ў Крайстчэрчы^[19]. У гэтым каледжы навучаўся з 1890 па 1894 гады. Падчас вучобы быў сябрам дыскусійнага і навуковага таварыстваў^[17].

Ягоная магістарская праца, што была напісана ў 1892 годзе, тычылася выяўленьня высокачастасных радыёхваляў, існаваньне якіх было даказана ў 1888 годзе нямецкім фізыкам Гайнрыхам Гэрцам^[20]. У 1895 годзе, пасьля атрыманьня ступені бакаляўра прыродазнаўчых навук і двух гадоў дасьледаваньняў у вобласьці электрычнасьці, Рэзэрфорд накіраваўся ў Ангельшчыну дзеля далейшага навучаньня ў Кавэндыскай лябараторыі Кембрыдзкага ўнівэрсытэта пад кіраўніцтвам Джозэфа Дж. Томсана^[21][22]. Навуковец стаў адным зь першых людзей, хто ня маючы дыплёму Кембрыдзакага ўнівэрсытэту быў дапушчаны ў ім да навуковай справы.

Навуковая дзейнасьць

У 1898 годзе Рэзэрфорд дапамагаў Р. Оўэнсу праводзіць дасьледаваньні тору з дапамогай электраскопу. Газ, які выдзяляе радыёактыўны тор, Рэзэрфорд назваў «эманацыяй тору»^[23]. Эрнэст зрабіў адкрыцьцё альфа- й бэта-выпраменьваньняў, адзін з ізатопаў радона й мноства іншых ізатопаў. Растлумачыў на выснове ўласьцівасьцяў радону радыяактыўнасьць тору, адкрыў і растлумачыў радыяактыўнае пераўтварэньне хімічных элемэнтаў, стварыў тэорыю радыяактыўнага распаду, рашчапіў атам азоту, выявіў існаваньне пратону.

Даказаў, што альфа-часьцінка — ядро гелю. Паставіўшы экспэрымэнт па расьсейваньню альфа-часьцінак на мэталічнай фальзе, вывеў формулу Рэзэрфорда. Зрабіў выснову, што ў атаме існуе масіўнае ядро. Стварыў плянэтарную тэорыю будовы атама. Першым адкрыў стварэньне новых хімічных элемэнтаў пры распадзе цяжкіх хімічных радыяактыўных элемэнтаў.^[24]

Сьмерць

Некаторы час перад сьмерцю Рэзэрфорд меў кілу, якая празь бязьдзейнасьць навукоўца павялічылася, у выніку чаго ён моцна захварэў. Не зважаючы на тэрміновую мэдычную апэрацыю ў Лёндане, навуковец памёр праз чатыры дні ў Кембрыджы 19 кастрычніка 1937 году ў веку 66 гадоў. Чыньнікам сьмерці лекары назвалі паралюш кішачніка^[25]. Пасьля быў крэмаваны ў крэматорыі Голдэрз-Грын^[25]. Рэзэрфорд быў уганараваны пахаваньнем ва Ўэстмінстэрскім абацтве, побач з Ісакам Ньютанам і іншымі знакамітымі брытанскімі навукоўцамі^[26].

Крыніцы

1. Ernest Rutherford
2. Lundy D. R. Ernest Rutherford, 1st and last Baron Rutherford of Nelson // The Peerage (анг.)
3. 1st Baron Rutherford of Nelson Rutherford Ernest // KNAW Past Members (анг.)
4. Badash L. Ernest Rutherford // Encyclopædia Britannica (анг.)
5. Капица П. Л. Резерфорд Эрнест // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1975. — Т. 21 : Проба — Ременсы. — С. 582.
6. www.accademiadellescienze.it (італ.)
7. http://www.westminster-abbey.org/our-history/famous-people?collection=wma-people&query=ernest+rutherford
8. Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
9. Ernest rutherford
10. www.pas.va (анг.)
11. NNDB (анг.) — 2002.
12. Earnest Rutherford
13. Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.
14. Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
15. «Ernest Rutherford». Environmental Health and Safety Office of Research Regulatory Support. Michigan State University.
16. «Ernest Rutherford». Encyclopedia Britannica.
17. Campbell, John. «Rutherford, Ernest 1871—1937». Dictionary of New Zealand Biography. Ministry for Culture and Heritage.
18. «The Marlborough Express. Published Every Evening Wednesday, January 5, 1887. Local and General News». Papers Past.
19. Рук Н. С. Біяграфія Эрнэста Ратэрфорда  (рас.)
20. РЕЗЕРФОРД (Rutherford), Эрнест  (рас.)
21. Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 97.
22. «Ernest Rutherford and Frederick Soddy». American Physical Society.
23. Резерфорд Э. Сорок лет развития физики // Рэзэрфорд — навуковец і настаўнік = Резерфорд - ученый и учитель. — Москва: "Наука", 1973. — С. 7.
24. Д. Данин Резерфорд. — Молодая гвардия, 1966. — 624 с. — (Жизнь замечательных людей). — 90 000 ас.
25. «The Complete Peerage, Volume XIII — Peerage Creations, 1901—1938». St Catherine’s Press. 1949. — С. 495.
26. Heilbron, J. L. (12.06.2003). «Ernest Rutherford: And the Explosion of Atoms». Oxford University Press. — С. 123—124. — ISBN 978-0-19-512378-4.

Вонкавыя спасылкі

• Біяграфія на сайце «Навука й тэхніка» (рас.)
• Біяграфія на афіцыйным сайце Нобэлеўскай арганізацыі (анг.)
• The Rutherford Museum (анг.)
• Rutherford Scientist Supreme (анг.)