Царква Раства Багародзіцы (Мураванка)

Царква́ Раства́ Багаро́дзіцы^[a] — помнік архітэктуры XVI стагодзьзя ў Мураванцы, раней належала да Малога Мажэйкава. Знаходзіцца на Царкоўнай вуліцы. Пры пабудове была ў юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры сымбіёзнага гатычна-рэнэсансавага стылю^[1]. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Царква Раства Багародзіцы
Царква Раства Багародзіцы
Краіна	Беларусь
Вёска	Мураванка
Каардынаты	53°41′51″ пн. ш. 24°59′59″ у. д.
Канфэсія	Беларускі экзархат
Эпархія	Гарадзенская і Ваўкавыская япархія[d]
Архітэктурны стыль	готыка, рэнэсанс
Дата заснаваньня	1542
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Царква Раства Багародзіцы на мапе Беларусі Царква Раства Багародзіцы
Царква Раства Багародзіцы на Вікісховішчы

Маламажэйкаўская царква — адзін з найвыдатнейшых помнікаў абарончага сакральнага дойлідзтва ў Вялікім Княстве Літоўскім, на гістарычнай Лідчыне. Падобная да Сынковіцкай царквы, яна мае больш дасканалую структуру.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Доўгі час афіцыйнай датай будаваньня царквы лічыўся 1407 год. Пазьней аналіз гістарычных дакумэнтаў паказаў, што гэтую дату сфальсыфікавалі ў XVII ст. Больш дэталёвае вывучэньне помніка дало навукоўцам падставы меркаваць, што ўмацаваную царкву збудавалі дзесьці паміж 1516 і 1542 гадамі. Дагэтуль мясцовасьць будучага будаваньня ўжо насіла назву Мураванка дзякуючы адзінай умацаванай мураванай вежы, якую пазьней перабудавалі ў царкву^[2].

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1656 годзе царква значна пацярпела. У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) царква трапіла ў 1706 годзе пад гарматны абстрэл войскаў швэдзкага караля Карла XII, якія ішлі на Палтаву. У выніку абстрэлу сьвятыня атрымала сур’ёзныя пашкоджаньні. Па гэтым яна прыйшла ў заняпад^[2].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Фундацыйная табліца, 1910 г.

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Мураванка апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, царква працягвала дзеяць. Паводле адных крыніцаў, будынак аднавілі ў 1817 годзе, паводле іншых^[3] — 1822 годзе. Па гвалтоўнай ліквідацыі Ўніяцкай царквы ў 1839 годзе расейскія ўлады адабралі будынак царквы ў Сьвятога Пасаду і перадалі ў валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У гэты ж час традыцыйныя 4-канцовыя крыжы над царквой замянілі на ўкосныя 6-канцовыя (пазьней 8-канцовыя), гістарычна ўласьцівыя Маскоўскай царкве.

У 1871—1872 гадох праводзіўся капітальны рамонт будынка, у час якога да галоўнага фасаду прыбудавалі прытвор, а над заходнімі вежамі — дадатковы ярус. Абапал уваходу на сьцяне прытвора і на дадатковым ярусе вежаў зрабілі абрысы ўкосных 6-канцовых (расейскіх) крыжоў^[4]. 21 студзеня 1873 году царкву наноў асьвяцілі.

Найноўшы час

У 1928 годзе ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі перадалі царкву рыма-каталікам^[5]. У час Другой сусьветнай вайны царква атрымала пашкоджаньні, у канцы 1940 — пачатку 1950-х гадоў праводзіўся рамонт сьценаў, скляпеньняў і даху. Пазьней савецкія ўлады зачынілі царкву.

У 1988—1990 гадох будынак царквы перадалі Беларускаму экзархату Маскоўскага патрыярхату.

Архітэктура

Помнік архітэктуры готыкі і рэнэсансу. У пляне нагадвае правільны прастакутнік, блізкі да квадрата (15×13,5 м). Да ўсходняга фасаду далучаецца адна апсыда амаль на ўсю шырыню царквы. Вежы круглыя; заходнія вежы маюць ў дыямэтры каля 4,5 м, таўшчыня муроў — блізкая да 1,8 м, а першапачатковая вышыня — каля 14 м; усходнія вежы меншых памераў — дыямэтар усяго 3 м, таўшчыня муроў — каля 1 м, вышыня амаль такая ж, як і ў заходніх. У вежах месьцяцца вітыя ўсходы, якія вялі да байніцаў^[6]. Кожная байніца мела выгляд даволі вялікага праёму, перакрытага акруглай аркай, які паступова звужваецца да сярэдзіны. Над байніцай — невялікая адтуліна для назіраньня за супраціўнікам. Раней у паўночнай і паўднёвай сьценах было па 7 байніц, потым адна была закладзеная, засталося толькі шэсьць — па тры з кожнага боку. Галоўны ўваход у царкву абараняла цяжкая рашотка-герса, якая спускалася на ланцугах зь нішы над уваходам^[2]. Фасады маюць багаты дэкор. Нішамі ўпрыгожваюцца ня толькі сьцены, але і вежы, апсыда. Увесь будынак ахоплівае дэкаратыўны паясок — рад цэглы, пакладзенай пад кутом. Спалучэньне цёмна-чырвонага фону сьцяны зь белымі паясамі і нішамі надае царкве асаблівае хараство, таму ягоныя фасады не выклікаюць уражаньня суровасьці. Галоўны заходні фасад выконвае ролю своеасаблівага дэкаратыўнага шчыта, падзеленага па гарызанталі на дзьве часткі. Унізе — тры нішы складанай канструкцыі. У кожнай зь іх — дзьве меншых памераў. У верхняй частцы зробленая адна вялікая ніша з падвойнай аркай. Нягледзячы на відавочную прастату, такі дэкор вельмі гарманічна падзяляе паверхню шчыта і надае яму вытанчанасьць. Гэтаму спрыяюць і бакавыя абрысы франтону зь яго рытмічнымі вэртыкальнымі павышэньнямі і стромкімі схіламі. Разьмяшчэньне шчыта франтону паміж ніжэйшымі кутнімі вежамі значна ўзмацняе вэртыкальнасьць усяго заходняга фасаду. Афармленьне фасаду зробленае паводле прынцыпу паступовага нарастаньня дэкаратыўнасьці^[2].

Унутраная прастора падзяляецца чатырма гранёнымі слупамі на тры нэфы, перакрытыя зоркавымі скляпеньнямі. Групы апошніх у перапляценьнях утвараюць ромбы і трыкутнікі. Дасьледнікі выявілі алтарную сьцяну, што аддзяляла кафалікон ад алтарнае часткі. Паводле меркаваньня Г. Лаўрэцкага, гэтая сьцяна таксама была невялікім умацаваньнем. Паводле апісаньняў гісторыкаў, да пачатку XIX ст. у царкве ўсім пэрымэтрам ішоў таемны ход. Апроч таго, там знаходзілася мноства схованак, а пад будынкам месьціліся дзьве крыпты^[2].

Будынак неаднойчы зьмяняўся, асабліва ў час капітальных рамонтаў у 1822 і 1871—1872 гадох. Зьніклі некаторыя характэрныя дэталі, якія стваралі непаўторны калярыт царквы-крэпасьці. Апынулася замураванай частка байніцаў на галоўным і бакавых фасадах, зьніклі байніцы з усходняга. Раскіданы ўсходы алтарных вежаў, на адзін ярус надбудаваныя заходнія вежы заходняга фасаду. Зробленыя новыя карнізы, пабудаваны прытвор. На вонкавых сьценах зьявілася тынкоўка. Аднак, нягледзячы на істотныя зьмены, першапачатковы выгляд царквы ў асноўным захаваўся.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  1-я палова XIX ст., яшчэ з 4-канцовымі крыжамі
• 
  XIX ст.
• 
  XIX ст.
• 
  XIX ст.

• 
  1866 г., ужо з укоснымі крыжамі
• 
  1866 г.
• 
  В. Гразноў, 1874 г.
• 
  1874 г.

• 
  В. Гразноў, 1890 г.
• 
  Ю. Ядкоўскі, 1915 г.
• 
  Ю. Ядкоўскі, 1915 г.
• 
  1939 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  каля 1900 г.
• 
  1907 г.
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.

• Старыя здымкі
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  С. Забароўскі, 1909 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Бакавы фасад
• 
  З боку апсыды
• 
  Скляпеньні

Заўвагі

1. таксама Сьвята-Раства-Багародзіцкая царква

Крыніцы

1. Кулагін А. Праваслаўныя храмы на Беларусі. — Менск, 2001. С. 141.
2. Зимина О. Мурованка: между прошлым и будущим // «Республиканская строительная газета» №29 (434) 2011 г.
3. Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск: «Полымя», 1977. С. 72.
4. Лаўрэш Л. Маламажэйкаўская царква: гістарычны нарыс. — Гродна, 2017. С. 87.
5. Słowo, Nr. 263, 15.11.1928, s. 2
6. Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 354.

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Горны А. Страсьці вакол Мураванкі. Эпізод з гісторыі Маламажэйкаўскай Сьвята-Раства-Багародзіцкай царквы // Поколение. № 2, 2013. С. 45—47.
• Кулагін А. Праваслаўныя храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2001. — 328 с.: іл. ISBN 985-11-0190-7.
• Лаўрэш Л. Датаванне пабудовы царквы ў Малым Мажэйкаве // Białoruskie Zeszyty Historyczne. № 40, 2013. С. 226—232.
• Лаўрэш Л. Маламажэйкаўская царква: гістарычны нарыс. — Горадня: «ЮрСаПрынт», 2017. — 114 с.: іл. ISBN 978-985-0000-00-0.
• Ткачоў М. Замкі Беларусі. — Менск: «Полымя», 1977.
• Ткачев М. А. Замки Беларуси / М. А. Ткачев. — Мн.: Беларусь, 2002. — 200 с.: ил. ISBN 985-07-0418-7.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  410Г000638

• Царква Раства Багародзіцы ў Мураванцы, Radzima.org
• Царква Раства Багародзіцы ў Мураванцы, Globus.tut.by