Намітка

На́мітка, наметка^[1] — старажытны традыцыйны жаночы галаўны ўбор усходніх славянаў^[2], балтаў і некаторых іншых народаў^[3]. Яго насілі замужнія жанчыны ў Беларусі, Летуве, Латвіі, паўднёвых вобласьцях Расеі і Ўкраіне. Уяўляе сабой паласу зь вельмі тонкага белага кужэльнага ільнянога палатна шырынёй 30—70 сантымэтраў і даўжынёй ад трох да пяці мэтраў, якую адмысловым чынам завязваюць вакол галавы.

Беларуская княгіня Кацярына Алелькавіч-Слуцкая апранутая ў намітку

У розных рэгіёнах наміткі называлі па-рознаму: украінскія перемітка, намітка, намітец, серпанок, рантух, склендячка; беларускія намётка, абмётка, павівала, плат; расейскія убрус, полотенце, ширинка, подширье, фата, гомылька^[4].

У старажытнасьці намітку насілі ўсе жанчыны незалежна ад станавай прыналежнасьці. Таму наміткі сустракаюцца на рускіх царкоўных фрэсках XII ст. і старажытных партрэтах^[5]. Існуе каля 30 спосабаў павязваньня наміткі^[6].

У Беларусі намітка ўпершыню сустракаецца на партрэце першай паловы XVI ст. княгіні Кацярыны Алелькавіч-Слуцкай^[7].

Завязваньне

У залежнасьці ад мясцовасьці існавала вялікая колькасьць розных спосабаў завязваньня намітак. Пад намітку жанчыны апраналі чапец, які мог быць сатканым з грубых ніцей хатняга прадзеньня, а мог быць сшыты з пакупнога палатна і аздоблены залатой выцінанкай для таго, каб форма наміткі была больш выразнай і прыгожай. У якасьці падложкі маглі выкарыстоўваць таксама валік з кудзелі, абшыты палатном, на які накручвалі валасы ці подвачка — абруч з лазы ці ясеня шырынёй у далонь і памерам у абхват галавы. Полку акручвалі вакол галавы, спускаючы канцы на рамёны і сьпіну. Намітка закрывала лоб і шыю, прыцягваючы ўвагу да вачэй і надаючы ім асаблівае зьзяньне, таму нават немаладыя жанчыны выглядалі больш прыгожымі. Зьвісаючыя канцы наміткі падкрэсьлівалі контуры паставы.

Аздабленьне намітак

Украінка ў намітцы на карціне Трапініна

Спрадвечна намітку насілі і ў буднія дні і ў сьвяты, але пасьля з-за дастаткова вялікай складанасьці завязваньня яна стала ўборам асаблівых выпадкаў: сьвятаў, кірмашоў, якіх-кольвек абрадаў, накшталт шлюбаў, яе таксама апраналі ў царкву. Наміткі аздабляліся складанай выцінанкай, часта з сымбалічнымі традыцыйнымі ўзорамі. Выцінанка разьмяшчалася па краі і на канцах наміткі. Выкарыстоўваліся таксама коклюшныя карункі^[8] і ўзорнае ткацтва.

Абрадавае значэньне

Часьцей за ўсё жанчына ўпершыню апранала намітку на ўласнае вясельле. На Палесьсі маладой пасьля вянчаньня ў царкве надзявалі намітку, і яна насіла яе цэлы дзень. Па прыезду нявесты, у хаце жаніха сьвёкар здымаў намітку і сяброўкі расчэсвалі нявесьце валасы, закручвалі іх на тканку і надзявалі чапец і хустку^[5]. Шлюбавая намітка захоўвалася ўсё жыцьцё і ўкладывалася ў труну жанчыны.

Крыніцы

1. Наметка (намитка) // Старабеларускі лексікон: Падручны перакладны слоўнік. — Менск: Беларускае выдавецтва Таварыства «Хата», 1997
2. Г. С. Маслова. Народная одежда русских, украинцев и белорусов. С. 660
3. М. Мастоните. Литовская народная одежда в XIX — начале XX в. С. 19.
4. Женские головные уборы
5. Адзеньне. Жаночы касьцюм. Галаўныя уборы // Партал беларускага фальклору
6. Намітка Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва: Дапаможнік для вучняў. — Менск: Беларусь, 2001. ISBN 985-01-0124-5.
7. J. Smolinski. Kaptur i namiotka na Bialorusi Litewskiej // «Ziemia» № 9, 1911. S. 137.
8. Валеры Сікіржыцкі. Скребок, баратинки и намитка // «Рэспубліка», 22 сьнежня 2007

Вонкавыя спасылкі

• Фальклёр Беларусі. Жаночы касьцюм. Галаўныя ўборы
• Завязваньне наміткі (facebook)