Антон Фурс (30 красавіка 1927[1] — 20 кастрычніка 2021[2]) — дзеяч беларускага нацыянальнага супраціву, сябра беларускай моладзевай падпольнай паваеннай арганізацыі Саюз беларускіх патрыётаў (СБП), адзін з заснавальнікаў і сакратар Глыбоцкай групы СБП[3].
Антон Фурс | |
| Дата нараджэньня | 30 красавіка 1927 |
|---|---|
| Месца нараджэньня |
|
| Дата сьмерці | 20 кастрычніка 2021 (94 гады) |
| Месца пахаваньня | |
| Месца вучобы | |
| Сябра ў | Зьвяз беларускіх патрыётаў і ТБМ |
| Узнагароды |  |
- Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Фурс.
Нарадзіўся ў вёсцы Язна Дзісенскага павету Віленскага ваяводзтва (цяпер Мёрскі раён Віцебскай вобласьці). Пачатковую адукацыю атрымаў у польскай школе. Пра савецкую акупацыю ўспамінаў так: «Людзі добра сустракалі гэтых, якія прыйшлі 17 верасьня. Чакалі! Бо палякі таксама беларусаў уціскалі здорава», «Крама адна, а ў ёй нічога няма, бацька хадзіў уначы займаў чаргу. І адзначаліся ў чарзе. Што там давалі, і колькі давалі – усё бралі, бо іначай грошы прападуць. Вось тады зразумелі – нешта не тое…».
Падчас нямецкай акупацыі ў Другую сусьветную вайну наведваў беларускую школу ў сваёй вёсцы, дзе дырэктарам быў вядомы на той час Ігнат Мятла. Антон Фурс успамінаў аб гэтых гадах так: «Усё выкладаньне ішло па-беларуску. Беларуская мова стала рабочай і ў справаводзтве. У хуткім часе нашая школа зрабілася сапраўдным асяродкам культурнага жыцьця ў Янзе і ваколіцах. За тыя няпоўныя два навучальныя гады, што нас вучылі ў янзенскай школе, мы атрымалі моцны зарад патрыятызму, даволі трывалыя асновы нацыянальнай сьвядомасьці». Працягваў навучаньне ў Глыбоцкай прагімназіі, калі яна адкрылася ў 1943 годзе.
З надыходам савецкіх войскаў, маючы 16 гадоў, паступіў у Глыбоцкую пэдагагічную гімназію, дзе блізка пазнаёміўся з шэрагам будучых паплечнікаў, сярод якіх былі Васіль Мядзелец, Алесь Юршэвіч і інш. Пра навучаньне ў гімназіі Антон Фурс успамінаў так:
 |
З самага пачатку ўсе мы, хто быў прыняты ў навучальню, адчулі, што нас хочуць перарабіць на расейцаў. Большасьць прадметаў выкладалі па-расейску. Пасьля таго, што было ў школе падчас нямецкай акупацыі, такое становішча выклікала ў нас недаўменьне, а пасьля і пратэст. |  |
Гэта спрычынілася да таго, што Антон Фурс разам з іншымі сябрамі стварыў нелегальнае таварыства Саюз беларускіх патрыётаў, дзе ён быў сакратаром Глыбоцкай групы. Юнакі распрацавалі праграму і статут арганізацыі, пачалі прыём сяброў, якія фармавалі «пяцёркі»: кожны з удзельнікаў не ведаў больш чым пяць іншых сяброў арганізацыі. Выкарыстоўвалася беларуская нацыянальная сымболіка: бел-чырвона-белы сьцяг і «Пагоня», а таксама была наладжана сувязь з паплечнікамі з Постаўскай пэдвучальні. Антон Фурс успамінаў: «Нашыя задачы былі культурна-асьветныя, як сёньня сказалі б, адраджэнскія. Перш за ўсё самі мы абавязаліся быць сапраўднымі патрыётамі Радзімы, заўсёды і ўсюды гаварыць па-беларуску, па-свойму, шанаваць родную мову, культуру, гісторыю, традыцыі, прапагандаваць іх сярод свайго народу, вяртаць нашых людзей да нацыянальнай памяці, абуджаць пачуцьцё нацыянальнай годнасьці».
У лютым 1947 году савецкая ўлада пачала арышты сябраў СБП: у пастаўскую групу раней увайшоў афіцэр МДБ Алег Стахоўскі, які выдаваў сябе за ўдзельніка антысавецкай арганізацыі і падштурхоўваў да тэрарызму, а на дадатак кансьпірацыя арганізацыі была слабай, бо пра яе шмат хто ведаў. Антон Фурс разам з Васілём Мядзельцам быў арыштаваны 8 лютага 1947 году. Як адзін з заснавальнікаў, асуджаны паводле арт. 63-I і 76 КК БССР да сьмяротнага пакараньня, але ў сувязі з адменай сьмяротнага пакараньня ад 20 траўня 1947 году атрымаў 25 гадоў пазбаўленьня волі. Пасьля знаходжаньня ў перасылачнай турме ў Воршы адбываў тэрмін у лягеры паблізу г. Турынску (Сьвярдлоўская вобласьць у Расеі), а потым быў пераведзены ў лягеры ў Карагандзе ў Казахстане. У Карагандзе браў удзел у паўстаньні лягераў КАРЛАГу ў 1955 г., аб чым успамінаў так: «Патрабаваньні, якія мы выставілі адміністрацыі, зводзіліся да некалькіх пунктаў: адмяніць ганебныя нумары, дазволіць перасылку без абмежаваньняў, палепшыць харчаваньне». Пункт аб «адмене нумароў» быў павязаны з тым, што вязьням савецкіх канцлягэраў давалі асабісты нумар, які выкарыстоўваўся замест імя і прозьвішча. Пад канец зьняволеньня ўмовы вязьняў палепшылі, што было зьвязана з афіцыйным асуджэньнем культу Сталіна.
У 1955 годзе быў датэрмінова вызвалены з лягэраў, адбыўшы там 9 гадоў. Пэўны час жыў у Беларусі, дзе ажаніўся са знаёмай яшчэ па СБП Алесяй Умпіровіч, якая да гэтага часу таксама выйшла на волю. Да 1982 году разам з жонкай жыў у Карагандзе, дзе працаваў на будаўніцтве. Па выхадзе на пэнсію пераехаў у Беларусь.
У гады дэмакратызацыі актыўна спрычыніўся да грамадзка-палітычнага жыцьця, быў сябрам Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады і Таварыства беларускай мовы.
Антон Фурс мае свае артыкулы і ўспаміны ў газэтах «Наша слова», «Пагоня», «Народная воля», часопісе «Спадчына». Напісаў успаміны ў кнізе Архіву Найноўшай Гісторыі «Гарт. З успамінаў пра Саюз Беларускіх Патрыётаў».
У лістападзе 1992 году, як і шэраг некаторых іншых сябраў СБП, быў рэабілітаваны «з-за адсутнасьці складу злачынства». Пра сваё патрыятычнае мінулае ўспамінаў так: «Мы былі халоднымі і галоднымі, мы ня мелі маладосьці — яна была бессаромна расьпятая на калючым дроце. Але ж мы не шкадуем ні аб чым, бо засталіся людзьмі — і тады, калі большасьць сьпявала хвалу тырану, і тады, калі былі ў няволі, і калі вярнуліся з лягеру. Дзе б мы ні знаходзіліся, думалі пра свой народ і сваю Бацькаўшчыну».
Жыў у Паставах. 20 кастрычніка 2021 году пра яго сьмерць паведаміў у фэйсбуку сын.
Узнагароджаны мэдалём 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі[4].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
