Сяргей Параджанаў
армянскі савецкі кінарэжысэр From Wikipedia, the free encyclopedia
армянскі савецкі кінарэжысэр From Wikipedia, the free encyclopedia
Сяргéй Параджа́наў (Саркіс Параджанян; па-армянску: Սարգիս Հովսեփի Փարաջանյան, па-грузінску: სერგეი სერგო ფარაჯანოვი; 9 студзеня 1924, Тбілісі, Грузінская ССР, СССР — 21 ліпеня 1990, Эрывань, Армянская ССР, СССР) — савецкі, армянскі і ўкраінскі кінарэжысэр, сцэнарыст. Народны артыст Украінскай ССР (1990), народны артыст Армянскай ССР (1990). Адзін з прадстаўнікоў хвалі «ўкраінскага паэтычнага кіно». Паклаў пачатак жанру каляжу ва ўкраінскім выяўленчым мастацтве, які стварыў на аснове канцэптуалізму[8].
Сяргей Параджанаў | |
| арм. Սարգիս Հովսեփի Փարաջանյան | |
 | |
| Імя пры нараджэньні | Саркіс Гаўсэпі Параджанян |
|---|---|
| Дата нараджэньня | 9 студзеня 1924[1][2][3] |
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 20 ліпеня 1990[1] (66 гадоў) або 21 ліпеня 1990[5] (66 гадоў) |
| Месца сьмерці | |
| Прычына сьмерці | рак лёгкіх |
| Месца пахаваньня | Пантэон геніяў армянскага духу, Ерэван |
| Грамадзянства | СССР |
| Месца вучобы | |
| Занятак | кінарэжысэр, сцэнарыст, кампазытар |
| Навуковая сфэра | кінэматограф[6], выяўленчае мастацтва[7] і фільм[7] |
| Гады дзейнасьці | 1951—1990 |
| Жанры | Савецкая новая хваля[d] |
| Узнагароды | |
| IMDb | ID nm0660886 |
| Сайт | parajanov.com (анг.) |
Нарадзіўся 9 студзеня 1924 году ў Тбілісі (Грузінская ССР).
Навучаўся на вакальным аддзяленьні Тбіліскай кансэрваторыі, у Тбіліскім інстытуце інжынэраў транспарту. Скончыў рэжысэрскі факультэт Усесаюзнага інстытуту кінэматаграфіі (1952). У 1949 годзе пераехаў у Кіеў, дзе пачаў працаваць асістэнтам рэжысэра, потым рэжысэрам кінастудыі імя А. Даўжэнкі. Творы Параджанава вызначаюцца яркасьцю і экспрэсыўнасьцю рэжысэрскага бачаньня, багацьцем выяўленчай фантазіі, мэтафарычнасьцю, сымбалічнасьцю, узвышанай паэтычнасьцю, жывапіснасьцю, свабодным выкарыстаньнем розных нацыянальна-этнічных традыцыяў («Цені забытых продкаў», 1965; «Колер граната», 1969; «Легенда аб Сурамскай цьвердзі», 1984; «Ашык-Керыб», 1989)[9]. Ягоныя фільмы неаднаразова атрымлівалі ўзнагароды на прэстыжных міжнародных кінафэстывалях. Творчасьць Параджанава прызнана адной з вяршыняў бессюжэтнага паэтычнага кінэматографу[10].
Значная частка творчай біяграфіі Сяргея Параджанава зьвязаная з Украінай. Ва Украіне зьняў фільмы «Наталія Ужвій», «Золоті руки», «Думка» (всі — 1957), «Перший парубок» (1958), «Українська рапсодія» (1961) «Квітка на камені» (1962, у суаўтарстве з Анатолем Слісарэнкам)[11].
У 1965—1968 гадах Параджанаў разам зь іншымі вядомымі дзеячамі ўкраінскай навукі і культуры пратэставаў супраць масавых палітычных арыштаў ва Ўкраіне і зьвяртаўся ў вышэйшыя партыйныя і дзяржаўныя органы з просьбай высьветліць прычыны перасьледу ўкраінскай інтэлігенцыі і заклікаў да адкрытых судоў, забясьпечыць справядлівасьць судаводзтва. Ён неаднаразова заклікаў да свабоды слова ў прэсе. Пасьля пераследу і спробы пазьбегнуць арышту ён быў вымушаны зьехаць у Армэнію[12].
У 1971 годзе вярнуўся ў Кіеў. 17 сакавіка 1973 года ён быў арыштаваны і асуджаны да пяці гадоў пазбаўленьня волі за гомасэксуальнасьць, хаця ў абвінавачаньні былі артыкулы «як за спэкуляцыю», так і «за ўкраінскі нацыяналізм». Хутка быў знойдзеная «ахвяра гвалту» — Вараб’ёў, член КПСС. Дарэчы, Вараб’ёў адзіны пагадзіўся даць адкрыта паказаньні супраць Параджанава. Іншыя адмовіліся. І адзін з іх — архітэктар, Міхаіл Сенін — перарэзаў сабе вены пасьля размовы ў кіеўскім КДБ[13].
25 красавіка 1974 года Параджанаў быў асуджаны на пяць гадоў пазбаўленьня волі ў калёніі ўзмоцненага рэжыму ў Лук’янаўскай турме і папраўчай калёніі ў Перавальску. «Гомасэксуальны» артыкул не даваў яму шанцаў выжыць. Аднак у турме ён стаў вялікім аўтарытэтам[14].
Важную ролю ў вывальненьні С. Параджанава адыграла Лілія Брык: муж ейнай сястры Эльзы Трыале Люі Арагон падчас візыту ў Маскву ва ўрадавай ложы Вялікага тэатру папрасіў асабіста Брэжнева вызваліць артыста. Па словах сына Сурэна, да вызваленьня Параджанава далучылася і Amnesty International. Толькі на падставе міжнароднай кампаніі пратэсту (звароты з подпісамі Франсуа Труфо, Жан-Люка Гадара, Фэдэрыка Феліні, Лукіна Вісконці, Рабэрта Расэліні, Мікелянджэлё Антаніёні) С. Параджанаў быў вызвалены 30 сьнежня 1977 года[15].
20 ліпеня 1990 году памёр ад раку ў Эрывані. Параджанаў быў пахаваны 25 ліпеня ў Пантэоне геніяў армянскага духу разам з Арамам Хачатуранам, Фрунзікам Мктрянам, Уільямам Сараянам і іншымі вядомымі дзеячамі мастацтва, літаратуры і навукі Армэніі[16].
У 1991 годзе ў Эрывані быў адкрыты Дом-музей Параджанава, дзе выстаўляюцца творы мастака, у тым ліку зробленыя ў лягерах і турмах[17].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
