Прыматы (Primates, ад лац. Primas, літаральна «першыя») — атрад пляцэнтарных сысуноў, які ўключае ў сябе макраносых, як то лемураватыя і лорыеватыя прыматы, і суханосых прыматаў, як то доўгапяткападобныя і малпы у тым ліку чалавекападобныя малпы й сам чалавек. Прыматы паўсталі ад продкаў, якія жылі на дрэвах трапічных лясоў, бо шматлікія характарыстыкі прыматаў уяўляюць сабой прыстасаваньні да жыцьця ў гэтай складаным трохмерным асяродзьдзі. Усе, акрамя некалькіх відаў прыматаў, па меншай меры часткова жывуць на дрэвах і на сёньня. Прыматы прадстаўлены 516 сучаснымі відамі у 83 родах і 19 сямействах[1].
| Прыматы | |
 | |
| Клясыфікацыя | |
|---|---|
| Царства | Жывёлы |
| Тып | Хордавыя |
| Падтып | Хрыбетныя |
| Кляса | Сысуны |
| Інфракляса | Пляцэнтарныя |
| Надатрад | Euarchontoglires |
| Атрад | Прыматы |
| Бінамінальная намэнклятура | |
| Primates | |
| Арэал | |
| |
| Арэал не ўлічваючы чалавека | |
За выключэньнем людзей, якія засяляюць ўсе кантыненты, прыматы жывуць у трапічных і субтрапічных рэгіёнах Паўночнай і Паўднёвай Амэрыцы, Афрыцы й Азіі[2]. Прыматы значна адрозьніваюцца адзін ад аднаго паводле вагі, так шчуравы лемур мадам Бэртэ важыць усяго 30 грамаў, а горная гарыла — 200 кг. Паводле выкапнёвых сьведчаньняў, прымітыўныя продкі прыматаў, магчыма, існавалі ў канцы крэйдавага пэрыяду каля 65 мільёнаў гадоў назад. Найстарэйшым зь вядомых прыматаў зьяўляецца Палеоцэн Plesiadapis, які існаваў прыкладна 55—58 мільёнаў гадоў таму[3].
Парадак прыматы дзеліцца на дзьве асноўныя групы: макраносыя і суханосыя. Макраносыя маюць характарыстыкі больш падобныя да раньніх прыматаў, і ўключаюць у сябе лемураў Мадагаскару і лорыевых. Суханосыя ўключаюць у сябе малпаў і доўгапяткападобных.
Прыматы валодаюць шырокім дыяпазонам характарыстык. Некаторыя прыматы,у ключаючы чалавекападобных малпаў і бабуінаў, зьяўляюцца ў першую чаргу наземнымі, а не драўнянымі жывёламі, але ўсе віды валодаюць прыстасаваньнямі для лажаньня на дрэвах. Мэтады перасоўваньня, якія выкарыстоўваюцца прыматамі ёсьць скокі з дрэва на дрэва, хаджэньне на двух ці чатырох канцавінах, перасоўваньне пешшу. Прыматы характарызуюцца наящнасьцю вялікага галаўнога мозгу ў адносінах да іншых сысуноў, а таксама больш шырокім выкарыстаньнем стэрэаскапічнага зроку за кошт нюху, дамінуючай сэнсорнай сыстэмы ў большасьці сысуноў. Гэтыя асаблівасьці адзначаюцца ў больш разьвітых малпаў і значна ў меншай ступені ў лоры й лемураў. Трохкаляровы зрок склаўся ў некаторых прыматаў, у большасьці зь іх таксама маецца супрацьпастаўлены палец, а некаторыя маюць хвост. Прыматы маюць больш павольныя тэмпы разьвіцьця, чым у іншых аналягічных памерам сысуноў і дасягаюць сталасьці пазьней, але маюць таксама й павялічаную працягласьць жыцьця. У залежнасьці ад віду дарослыя асобы могуць жыць у адзіноце, быць павязаны ў пары або ў групах да сотні чальцоў.
Сыстэматыка
Атрад прыматы (Primates)
- род †Altiatlasius
- падатрад макраносыя (Strepsirrhini)
- інфраатрад †Adapiformes
- надсямейства †Adapoidea — сямействы: †Adapidae, †Notharctidae, †Sivaladapidae
- інфраатрад лемурападобныя (Lemuriformes)
- надсямейства Lemuroidea — сямействы: Cheirogaleidae, айаевыя (Daubentoniidae), індрыевыя (Indriidae), лемуравыя (Lemuridae), лепілемуравыя (Lepilemuridae), †Archaeolemuridae, †Megaladapidae, †Palaeopropithecidae
- надсямейства Lorisoidea — сямействы: галагавыя (Galagidae), лорыевыя (Lorisidae)
- інфраатрад †Adapiformes
- падатрад суханосыя (Haplorhini)
- інфраатрад доўгапяткападобныя (Tarsiiformes)
- надсямейства Tarsioidea — сямейства доўгапяткавыя (Tarsiidae), †Archicebidae
- інфраатрад малпы (Simiiformes)
- парватрад шыраканосыя малпы (Platyrrhini) — сямействы: Callitrichidae, капуцынавыя (Cebidae), Aotidae, Pitheciidae, Atelidae
- парватрад вузканосыя малпы (Catarrhini)
- інфраатрад доўгапяткападобныя (Tarsiiformes)
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
