Попісы войска Вялікага Княства Літоўскага

Попісы войска Вялікага Княства Літоўскага — вайсковыя рэестры Вялікага Княства Літоўскага раньняга Новага часу. Публікуецца сьпіс прызыўнікоў і колькасьць іх вайсковай службы. Яны захаваліся ў попісах 1528, 1565 і 1567 гадоў, уключаны ў Літоўскую мэтрыку. Яны напісаны кніжнай стараўкраінскай (рускай) мовай. Важная крыніца для вывучэньня вайсковай справы, дэмаграфіі, структуры землеўладаньня, гістарычнай геаграфіі, анамастыкі Вялікага Княства Літоўскага.

Гісторыя

Першыя спробы перапісаў фіксуюцца ў XV ст. У XVІ—XVІІ стагодзьдзях перапісы праводзіліся па розных прычынах і ахоплівалі мясцовыя альбо больш буйныя вайсковыя адзінкі. Значна радзей рабіліся ўсеагульныя перапісы ўсяго войска.

Гэтыя дакумэнты дазваляюць зразумець складаную герархію званьняў, адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел, варыянты ўзбраеньня, спэцыфіку тагачасных прозьвішчаў, этнічную прыналежнасьць шляхты, а таксама даюць магчымасьць падлічыць колькасьць насельніцтва краіны. Большую частку войска складалі беларусы й украінцы (у прапорцыі 70/30 альбо 60/40).

Да нашага часу захаваліся тры вялікія перапісы, якія дапаўняюць адзін аднаго, але не ахопліваюць усёй тэрыторыі й шляхты княства.

Перапіс 1528 году

302-старонкавы рукапіс. Ён мае назву «Пастанова на вялікім сойме віленскім у 1528 годзе, месяца мая 1-га дня, зробленая для абароны земскай, колькі з пана-Рады, радцаў і ўсіх грамадзянаў Вялікага Княства Літоўскага павінна быць прызначана. даць коней для службы са сваёй маёмасьці».

Уваходзіць у копію Літоўскай Мэтрыкі 523 (кніга Публічных справаў 1) канца XVІ ст. — пачатку XVІІ ст.

Перапіс 1565 году

122-старонкавы рукапіс мае назву «Рэестар вайсковага перапісу гаспадарскага Вялікага Княства Літоўскага, які павінен быў быць сабраны й запісаны ў год ад нараджэньня Сына Божага тысяча пяцьсот шэсьцьдзесят пяты месяц ліпеня дзевятага дня, пры гетманстве й справах Яго міласьці Мікалая Радзівіла, ваяводы троцкі, гетман найвышэйшага Вялікага Княства Літоўскага, староста мярэцкі, ваявода лідзкі й сумільскі, і войска, апісанае праз мяне, Міхайла Рыгоравіча. Коледа, слуга Яго Каралеўскай Мосьці»

Перапіс 1567 году

У кнізе 912 аркушаў, зь іх 51 незапоўнены. Рукапіс захоўваецца ў Варшаве. Яна мае назву «Лета Божага Нараджэньня 1567 году. Попіс войска земскага Вялікага Княства Літоўскага, якое зьбіралася рашэньнем Гарадзенскага сойма ў месцы, праз граматы караля яго міласьці, прызначаным у Маладзечна, які загадана было сабраць і перапісаць у Красным. Сяло перад яго міласьцю гетманам Рыгорам Аляксандравічам Хадкевічам, уладаром віленскім, гетманам найвышэйшага Вялікага Княства Літоўскага, старостам гарадзкім, уладаром магілёўскім, праз мяне, слугу яго міласьці Стэфана Якімовіча, адпісана]]».

Виданьне

• Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. Кн. Публічных спраў 1 / Падрыхт. А. I. Груша, М. Ф. Спірыдонаў, М. А. Вайтовіч; НАН Беларусі, Ін-т гісторыі.. Мінск: Беларуская навука, 2003, 444 с.