From Wikipedia, the free encyclopedia
Бамбава́ньне Герні́кі, кодавая назва апэрацыя «Руген» (па-нямецку: Gernika) — авіяцыйнае бамбаваньне басконскага мястэчка Гернікі (па-басконску: Gernika) 26 красавіка 1937 року ў часе Грамадзянскай вайны ў Гішпаніі, зладжанае на патрабаваньне Нацыяналістычнай фракцыі(d) Франсіска Франка нацысцкім легіёнам «Кондар» Люфтвафэ і фашысцкім авіяцыйным легіёнам. Мэтай атакі было зьнішчэньне мастоў і дарог Гернікі як камунікацыйнага цэнтру рэспубліканскіх войскаў паблізу лініі фронту[1]. Апэрацыя адкрыла войскам Франка прахон да захопу Більбао і перамогі ў паўночнай Гішпаніі.
| Бамбаваньне Гернікі | |
| Апэрацыя „Руген“ Частка грамадзянскай вайны ў Гішпаніі | |
 Руіны Гернікі (1937) | |
| Тып | авіяцыйнае бамбаваньне |
|---|---|
| Месца | Герніка, Краіна Баскаў, Гішпанія |
| Распрацоўнік(-і) | Хунта нацыянальнай абароны(d) |
| Дата | 26 красавіка 1937 16:30 — 19:30 (CET) |
| Выканаўца(ы) | 
|
| Ахвяры | ~150–1650 загінулі |
 Bombing of Guernica ў Вікісховішчы | |
Бамбаваньне вайсковай авіяцыяй прывяло да мноства цывільных ахвяраў, з гэтай прычыны лічыцца ваенным злачынствам. Паводле міжнароднага права, якое дзейнічала ў 1937 року, бамбаваньне лічылася законнай вайсковай цэльлю[2]. Бамбаваньне Гернікі стала адной зь першых падобных паветраных атакаў, якое стала сусьветна вядомым. Дагэтуль дакладна ня вызначаная колькасьць ахвяраў: тагачасны басконскі ўрад паведамляў пра 1654 забітых, хоць мясцовыя гісторыкі ідэнтыфікавалі 126 асобаў[3] (пазьней колькасьць перагледжаная да 153)[4]. Брытанскія крыніцы паведамляюць пра гібель 400 цывільных[5][6], савецкія архівы — пра 800 без уліку памерлых у шпіталях пазьней[7].
Бамбаваньне стала тэмай антываеннай карціны Паблё Пікаса Герніка, створанай на замову рэспубліканскай Гішпаніі. Нямецкі мастак Гайнц Ківіц(d), пазьней забіты ў складзе Інтэрнацыянальных брыгадаў[8], стварыў на гэтую тэму драўляную скульптуру[9]. Рэнэ Магрыт напісаў карціну Le Drapeau Noir[10]. Мноства іншых творцаў таксама былі шакаваныя бамбаваньнем і стварылі на гэтую тэму ўласныя творы, такія як скульптура Рэнэ Ішэ, адзін зь першых электраакустычных твораў Патрыка Аск’ёнэ, музычныя кампазыцыі Актавіё Васкеса, Рэнэ-Люі Барона і Майка Бата, вершы Поля Элюара і Эйса Крыге, кароткамэтражны фільм Герніка Алена Рэнэ.
Герніка аддаўна была цэнтрам нацыянальнай ідэнтычнасьці і духоўнай сталіцай басконскага народу[11]. Тут расьце дуб(d), які сымбалізуе свабоду Біскаі і басконскага народу ў цэлым. З 1912 року там дзейнічала прадпрыемства па вытворчасьці зброі Astra-Unceta y Cia SA для войска і паліцыі. У часе бамбаваньня ў Герніцы жыло 7000 чалавек[12].
.svg)
Пасьля ўварваньня нацыяналісцкіх войскаў на чале з генэралісімусам Франсіска Франка на тэрыторыю, падкантрольную рэспубліканскаму ўраду, Герніка аказалася важным стратэгічным ключом да Більбао і шляхам для адступленьня рэспубліканцаў ад Біскаі. Побач разьмяшчаліся 23 батальёны басконскай арміі, хоць непасрэдных вайсковых дзеяньняў каля Гернікі дагэтуль не адбывалася.
31 сакавіка 1937 року войскі генэрала Эміліё Молі(d) пачалі наступ у правінцыі Біскаі, дзе легіён «Кондар» разбамбіў Дуранга. Рэспубліканцы аказалі немцам адчайны супраціў, але вымушаныя былі адступіць. Мноства ўцекачоў схаваліся ў Герніцы. 25 красавіка Моля паведаміў Франка, што зьбіраецца бамбаваць Герніку[13].
Панядзелак 26 красавіка быў рынкавым днём, таму ў Герніцы сабралася больш за 10 000 чалавек[14]. У у гэты дзень фэрмэры з вакольных паселішчаў прывозілі на продаж свой ураджай.
Легіён «Кондар» знаходзіўся цалкам пад камандаваньнем гішпанскіх нацыяналістаў: загады ягонаму вайскаводу, обэрстлейтэнанту Вольфраму Фрайгеру фон Рыхтгофэну, паступалі ад гішпанскага штабу[15]. Рыхтгофэн разумеў значнасьць мястэчка пры наступе на Більбао і адсяканьні шляхоў адыходу рэспубліканцам, таму загадаў атакаваць дарогі і масты ў ваколіцах. Пасьля зьнішчэньня мосту трэба было запабегчы ягонаму аднаўленьню.
У апэрацыі ўдзельнічалі два Heinkel He 111, адзін Dornier Do 17, васямнаццаць Ju 52 Behelfsbomber, а таксама тры Savoia-Marchetti SM.79 Італьянскага экспэдыцыйнага корпусу(d). Яны былі ўзброеныя 250-кіляграмовымі сярэднімі фугаснымі, 50-кіляграмовымі лёгкімі фугаснымі і 1-кіляграмовымі запальнымі бомбамі. Сумарная магутнасьць боезапасу 24 бамбавікоў складала 22 т.
Першы налёт на Герніку распачаўся прыблізна а 16:30 скіданьнем дванаццаці 50-кг бомбаў з Dornier Do 17. Італьянскія SM.79 скінулі 36 50-кг бомбаў на дарогу і мост, каб спыніць варожае адступленьне. Да 18:00 адбыліся яшчэ тры налёты. Найбольшую шкоду ў месьце ўчынілі Junkers Ju 52 між 18:30 і 18:45, а на адыходных дарогах уцекачоў расстрэльвалі Messerschmitt Bf 109B і Heinkel He 51.
Пасьля бамбаваньня Герніка ня здолела супраціўляцца акупацыі нацыяналістамі; да 29 красавіка места было занятае цалкам. Тры чвэрці будынкаў мястэчка былі зьнішчаныя пераважна вагнём, які ня здолелі згасіць да наступнага дня[16]. Астатнія збудаваньні пашкоджаныя ў большай ці меншай ступенях. Сярод зьнішчаных былі збройныя фабрыкі Unceta and Company і Talleres de Guernica, а таксама Дом сходаў і Дрэва Гернікі.
Да 1980-х рокаў колькасьць цывільных ахвяраў, палеглых у бамбаваньні, лічылася большай за 1700 чалавек, аднак цяпер гэтая лічба стала перабольшанай[17]. Сучасныя гісторыкі сыходзяцца ў меркаваньнях, што ад бомбаў загінулі ад 170 да 300 чалавек. Першыя дасьледаваньні мясцовай арганізацыі Gernikazarra Historia Taldea налічылі 126 ахвяраў[3]; пазьней іхняя колькасьць павялічылася да 153, але лічыцца пакуль няпоўнай[4]. Гэтыя зьвесткі прыкладна адпавядаюць захаваным пахавальным дакумэнтам і ня ўлічваюць 592 сьмерцяў, зафіксаваных у шпіталі Більбао. Іншыя гішпанскія дасьледнікі называюць лічбы 250—300 памерлых[18]; на гэткіх лічбах сыходзяцца і такія сродкі масавай інфармацыі, як BBC ці El Mundo[19].
Праз тры дні, калі зьнішчэньне Гернікі атрымала міжнародны розгалас, нацыяналістычная хунта спрабавала пераканаць супольнасьць у тым, што мястэчка спалілі самі рэспубліканцы пры адступленьні, што нападу на Герніку ўвогуле не было, і спрабавалі трымацца гэтага пункту гледжаньня дзесяцігодзьдзямі. Франкісцская газэта Arriba ў 1970 року паведамляла, што колькасьць ахвяраў складае 12[20]. Немцы ўвогуле адмаўлялі свой удзел у апэрацыі. Як часта атрымліваецца ў такіх сытуацыях, спроба схаваць злачынства прынесла болей шкоды, чым карысьці. Міжнароднае абурэньне раззлавала нават Гітлера, які запатрабаваў ад франкісцкага ўраду вызваленьня легіёну «Кондар» ад усялякай адказнасьці. Франсіска Франка адгэтуль забараніў бамбіць любы адкрыты горад бяз войскаў ці вайсковай прамысловасьці безь ягонага непасрэднага дазволу[21].
8 траўня абаронцам Біскаі з цэнтральнай Гішпаніі былі высланыя на дапамогу 9 зьнішчальнікаў І-15 і 6 Р-Z. Пры пералёце праз францускую Тулюзу яны былі раззброеныя і пазьней вернутыя ў месца адпраўленьня.
.jpg)
Розгалас пра Герніку неадкладна разышоўся па ўсім сьвеце, бо быў прадстаўлены як наўмыснае бамбаваньне цывільных жыхароў[22]. Першым сьведкам на месцы стаў брытанскі журналіст The Times Джордж Стыер(d), які задаў тон усім наступным рэпартажам пра падзею. У сваім першым рэпартажы 28 красавіка ён пацьвердзіў удзел у акцыі нямецкай авіяцыі, паказаўшы здымкі трох бомбаў зь нямецкім імпэрскім арлом. Пазьней басконскія ўлады ўшанавалі памяць Стыера, назваўшы ягоным імем вуліцу ў Більбао і ўсталяваўшы ягоны бронзавы бюст[23].
Асобныя гісторыкі лічаць асуджэньне бамбаваньня Гернікі паваротным пунктам у збудаваньні сучаснага разуменьня правоў чалавека[24][25].
Чалавечыя ахвяры ў Герніцы сталі тэмай аднайменнай карціны Паблё Пікаса[26]. Першапачаткова карціну для павільёну Гішпаніі на Парыскай міжнароднай выставе ў маляра замовіў рэспубліканскі ўрад, але распачаў працу над ёй Пікаса толькі даведаўшыся пра бамбаваньне. Дагэтуль Пікаса ніколі асабліва не пераймаўся палітыкай. Праца над карцінай заняла ў яго два месяцы. Твор быў выстаўлены ў гішпанскім рэспубліканскім павільёне Сусьветнай выставы і ў часе пераходу Гішпаніі да дэмакратыі стаў сымбалем басконскага нацыяналізму. Цяпер ён захоўваецца ў Нацыянальным цэнтры мастацтваў каралевы Сафіі ў Мадрыдзе.
Францускі скульптар Рэнэ Ішэ неўзабаве па бамбаваньні стварыў адну з сваіх самых жорсткіх і асабістых скульптураў, шакаваны забойствам мірнага насельніцтва. Ён адмовіўся выстаўляць публічна свой твор празь ягоную жорсткасьць. Упершыню скульптура была паказаная толькі на пасьмяротнай выставе мастака, пасьля чаго вернутая сям’і[27].
У 1997 року, у 60-ю гадавіну апэрацыі «Руген», тагачасны нямецкі прэзыдэнт Роман Герцаг пісьмова выбачыўся перад ацалелымі ў бамбаваньні за ўвесь нямецкі народ і ўвогуле ўдзел Нямеччыны ў гішпанскай грамадзянскай вайне[28]. Пазьней ягоны зварот ратыфікаваў нямецкі парлямэнт, які ў 1998 року дадаткова пастанавіў прыбраць імёны ўсіх удзельнікаў легіёну «Кондар» зь нямецкіх вайсковых базаў.
У 70-ю гадавіну бамбаваньня старшыня басконскага парлямэнту сустрэўся з палітыкамі, ляўрэатам Нобэлеўскай прэміі міру Адольфа Пэрэсам Эсківэлем, пасламі з Хірасімы, Валгаграду, Пфорцгайму, Дрэздэну, Варшавы, Асьвенціму, а таксама некалькімі выжылымі з Гернікі[17][29].
У 2016 року выйшаў прысьвечаны Герніцы аднайменны фільм[30].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
