Арца́х (па-армянску: Արցախ, [ɑɾˈtsʰɑχ]) — дзясятая правінцыя (наханг) Армянскага царства ў 189 да н. э. — 387 н. э. У выніку Ацылісенскага міру увайшла ў склад Каўкаскага Альбанскага сатрапства Сасанідзкай Пэрсіі. У VII стагодзьдзі перайшла пад арабскі кантроль[1]. У 821 року ўтворанае армянскае Хачэнскае княства, а прыкладна ў 1000 року абвешчанае Арцаскае царства.
| Арцах | |
| Արցախ | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | |
| Статус | правінцыя Армянскага царства |
| Адміністрацыйны цэнтар | Парнэс |
| Дата ўтварэньня | 189 да Н. Хр. |
| Дата скасаваньня | 387 |
| Месцазнаходжаньне Арцаху (зялёным) у Армэніі | |
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Этымалёгія
Паводле армянскіх і заходніх дасьледчыкаў, адкрытыя надпісы урарцкага пэрыяду называюць гэты рэгіён па-рознаму: «Ардах», «Урдэхе» і «Атахуні»[2][3][4]. Грэцкі гісторык Страбон у сваёй Геаграфіі называе гэтую вобласьць «Архістэн», што можа зьяўляцца грэцкім старой назвы Арцаху[5].
Паводле аднае легенды, «Арай Цах» (Араў лес) пайшло ад імені легендарнага армянскага цара Ары Пышнага(d), народная этымалёгія выводзіць назву «Ар» + «цах» (Араў лес/сад) ад садоў Арана Сісакяна, першага нахарара паўночна-ўсходняй Армэніі[6].
У наш час гэтым тэрмінам у Армэніі называюць абшар Нагорнага Карабаху, частка якога знаходзіцца пад кантролем самаабвешчанай Нагорна-Карабаскай Рэспублікі.
Геаграфія
Арцах займаў паўночна-ўсходнюю частку Армянскага нагор’я[7]. З усходу межаваў з Утыкам, з паўночнага ўсходу — з Гардманам, з паўднёвага захаду — з Сюнікам[8]; паўднёвую мяжу ўтварала рака Аракс.
Мінуўшчына
У 1965 року савецкія археолягі адкрылі ў пячоры ля вёскі Азох у Хадруцкім раёне парэшткі продка чалавека разумнага, датаванага прыкладна сярэдняй ашэльскай культурай[9].
Археалягічныя раскопкі на тэрыторыі Арцаху сьведчаць пра барацьбу за ўплыў суседніх дзяржаваў Урарту, Асырыі ды Манны. Пасьля падзеньня Ўрарту (VI стагодзьдзе да Н. Хр.) большая частка рэгіёну на поўдзень ад ракі Куры трапіла пад кантроль мідыйцаў, а пазьней ахемэнідзкай Пэрсіі. У 331 року да Н. Хр. Аляксандар Македонскі заняў Арцах у часе вайны з ахемэнідамі[10].
У 189 да Н. Хр., пасьля аднаўленьня Армянскага царства дынастыяй Арташэсыдаў, Арцах увайшоў у склад новай армянскай дзяржавы.
У IV стагодзьдзі пасьля прыняцьця Армэніяй хрысьціянства Арцах стаў важнай фартэцыяй на шляху армянскіх місіянэраў у іншыя краіны. У Амарасе пахаваны сьвяты мучанік Грыгорыс, які стаў заступнікам Арцаху. У 410 року Мэсроп Маштоц адкрыў у Амарасе першую армянскую школу[11], пачалося хуткае разьвіцьцё хрысьціянскай культуры.
Аднак у другой палове IV стагодзьдзя пачаліся войны між Армянскім царствам і Сасанідзкай Пэрсіяй. У 387 року пэрсы і рымляне заключылі мірную ўгоду, падзяліўшы між сабой Армянскую дзяржаву. Арцах і Ўтык адышлі да Каўкаскай Альбаніі, тагачаснай хаўрусьніцы Сасанідаў[12].
У VII стагодзьдзі на Паўднёвы Каўказ прыйшоў Арабскі халіфат. У пачатку IX стагодзьдзя армянскія князі Сахл Самбацян і Эсаі абу Мусэ паўсталі супраць арабскага панаваньня і ўтварылі ў Арцаху княствы Хачэн і Дызак. У 852—855 роках хазарскі вайскавод Буга аль-Кабір 28 разоў безвынікова спрабаваў заваяваць Ктыцкі замак — галоўную цьвярдыню Арцаху. Руіны гэтага замку і храму захаваліся дагэтуль. Хачэнская дынастыя працягвала кіраваць Арцахам зь перапынкамі да XIX стагодзьдзя, пакуль ён ня трапіў у склад Расейскай імпэрыі пасьля Гюлістанскай мірнай дамовы, якой скончылася расейска-пэрсыдзкая вайна 1804—1813 гадоў[13].
Глядзіце таксама
- Рэспубліка Арцаху
- Нагорны Карабах
- Хачэнскае княства
- Вялікая Армэнія
- Каўкаская Альбанія
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
