Үҙәк Европа

Үҙәк Европа —Көнбайыш Европа һәм Көнсығыш Европа^[2][3] араһында күрһәтелгән Европаның шартлы өлөшө. Уның сиктәре тураһында мәсьәлә бәхәсле булып ҡала.

Үҙәк Европа
Этнохороним	Mitteleuropäer һәм Mitteleuropäerin
Үҙәк Европа Викимилектә

ЦРУ-ның Бөтә Донъя факттар китабына (2009)^[1], Брокгауз Энциклопедияһына һәм Британ энциклопедияһына (1998) ярашлы Үҙәк Европа

П. Джонс (Лейбниц исемендәге Төбәк географияһы институты (Leibniz Institute for Regional Geography) буйынса Үҙәк Европа

Миттель-Европа^ru_en

Үҙәк Европа дәүләттәре

Үҙәк Европа концепцияһы бәхәс предметы булып ҡала, хәйер, Вишеград төркөмөнә ингән илдәр һәр ваҡыт тиерлек де-факто Үҙәк Европа илдәре тип һанала^[4]. Төрлө сығанаҡтарҙа Үҙәк Европа илдәренә төрлө илдәрҙе ҡараталар, әммә йыш ҡына Үҙәк Европа илдәренә түбәндәге илдәрҙе индерәләр:

• Австрия
• Венгрия
• Германия
• Лихтенштейн
• Польша
• Словакия
• Словения^[5] (ҡайһы берҙә көньяҡ-көнсығыш Европаға индерәләр)
• Чехия
• Швейцария.

Контекстҡа бәйле, Үҙәк Европа илдәрен йә Көнбайыш, йә көнсығыш Европаға ҡараталар^[6][7][8][9]. Мәҫәлән, Австрияны йә Үҙәк Европа, йә Көнсығыш Европа, йә Көнбайыш Европа илдәренә индерәләр^[10].

Башҡа илдәр

Шулай уҡ ҡайһы бер тикшеренеүселәр, тарихи, географик һәм/йәки мәҙәни бәйләнештәргә таянып, Үҙәк Европа илдәренә түбәндәге илдәрҙе индерәләр:

• Хорватия^{[11][12][13][14][15]} (йыш ҡына Көньяҡ-Көнсығыш Европаға ҡараталар^[16][17])
• Румыния (Трансильвания^[18][19])^[20][21][22]

Географик яҡтан Төньяҡ Европала урынлашҡан Балтия илдәрен, был терминды немецтарса аңлатҡанда, Үҙәк Европаға йәғни Миттель-Европе^ru_deға индерәләр. Бенилюкс илдәрен европа күпселек осраҡта Үҙәк Европаға түгел, Көнбайыш Европаға ҡараталар. Шуға ҡарамаҫтан, уларҙың ҡайһы берҙәрен, тарихи, мәҙәни һәм тел бәйләнештәре яҡынлығы сәбәпле, Үҙәк Европа менән бергә телгә алалар.

Шулай уҡ ҡайһы берҙә түбәндәге дәүләттәрҙе Үҙәк Европаға индерәләр:

• Италия (Көньяҡ Тироль, Триест, Тренто, Гориция, Фриули)
• Украина (Карпат аръяғы^[23], Галиция һәм төньяҡ Буковина^[19])

Үҙәк Европа концепцияһы

Үҙәк Европа — географик ысынбарлыҡ ҡына түгел, тарихи, билдәле бер мәғәнәлә, тарихи-идеологик концепция.

Фридрих Науман Беренсе донъя һуғышы тоҡаныр алдынан бер үк атамалы китабында Mitteleuropa (нем. — Европа уртаһы) тигән концепция тәҡдим итә. Унда Үҙәк (дөрөҫөрәге, «Урта») Европа, Германия йоғонтоһона бирелгән, уның еңәсәген күҙаллауҙан һуң киңәйтелгәне тураһында, шуның менән бергә төбәк илдәре араһында хеҙмәттәшлек, тәү сиратта, үҙ-ара отошло иҡтисади нигеҙҙә хеҙмәттәшлек төҙөү кәрәклеге әйтеп үтелә.

1980-се йылдарҙа Үҙәк Европа концепцияһы яңы күренештә сағыштырмаса киң бәхәстәргә нигеҙ булып тора. Польша, Чехословакия, Венгрияның СССР йоғонтоһо өлкәһендә урынлашыуы был илдәрҙең элитаһында ризаһыҙлыҡ тыуҙыра. Шунан сығып киләсәктә Көнбайыш Европаға тиңләштрелгән «Европаға ҡайтыу» кәрәклеге тураһындасғы концепция барлыҡҡа килә Нәҡ шул концепция сиктәрендә Милан Кундераның Рәсәй/СССР йөҙөндәге ят Көнсығыш тарафынан «урланған» Үҙәк Европаны тасуирлай.

Ғәмәлдә, Үҙәк Европа концепцияһын «легалләштереү» 1989 йылғы революциянан, коммунистик режимдар ҡолағандан һуң, башланды. Польша, Чехия, Венгрияла посткоммунистик үҙгәрештәр, элекке СССР-ға (Прибалтика илдәрен ҡыҫтырмайынса) һәм элекке Югославияға ҡарағанда, тиҙ бара. Шулай итеп, 1940—1980 йылдарҙа «оло» Көнсығыш Европа бер нисә төбәк булараҡ ҡарала башланы, һәм уларҙың береһе яңы танылған Үҙәк Европа була.

Үҙәк Европа Рәсәйҙең иҡтисади партнёры булараҡ

Үҙәк Европа илдәренең тышҡы сәйәси һәм тышҡы иҡтисади стратегияһында Рәсәйҙең иҡтисади урынын һәм ролен аңлатыуҙы ҡаршылыҡлы баһалау һәм Үҙәк Европа илдәренең яңы төбәк оҡшашлыҡтары формалашыуына бик күп ҡараш йәшәй^[24].

Системалы әүерелеүе менән бәйле, постсоциалистик илдәрҙең иҡтисади көрсөккә тарыуы, постсовет киңлегендәге 1990-сы йылдарҙағы дезинтеграцион процестар СЭВ (Иҡтисади үҙ-ара ярҙам итеү Советы) сиктәрендә пошлинаһыҙ сауҙа итеүҙән иң уңайлы һәм яйлы режимға күсеүе элекке иҡтисади хеҙмәттәшлектең һүтелеүенә килтерҙе, шуның һөҙөмтәһендә Үҙәк Европа илдәренең тышҡы иҡтисади үҙгәрештәре бер яҡлы йүнәлешле тенденция характерын ҡабул итте^[25].

Үҙәк Европала 1990-сы йылдарҙағы халыҡ-ара иҡтисади интеграция процестарының үҫеше тереү йылдан 2001 йылда Үҙәк Европа ЗСТ Ирекле сауҙа зонаһы, балтик Ирекле сауҙа зонаһы һәм Европа берлеге ЕС һәм Европа ирекле сауҙа ассоциацияһы ЕАСТ ҡатнашыусылары араһында пошлинаһыҙ сауҙа зонаһы барлыҡҡа килтерә. Был процестарҙа ҡатнашмаған Рәсәйҙе изоляциялау Рәсәй һәм Үҙәк Европа илдәре араһында сауҙа-иҡтисади күләмдәрҙең артабан да кәмеүенә, уларҙың тышҡы сауҙа әйләнеше тауар структураһының деградацияһына килтерә.

Үҙәк Европа илдәренең Европа берлегенә ингәненән һәм Рәсәйҙең Бөтә донъя сауҙа ойошмаһына ВТО инеүе менән бәйле, сауҙа режимы үҙгәреүен анализлау нигеҙендә, Европа берлегенең энергия сеймалы импорты сығанағының диверсификацияһы (етештереүҙе киңәйтеү яңы продукция үҙләштереү; экспортты төрләндереү) тураһындағы талаптары һәм ЕС-тың энергетика тармағында башҡа нормалары көсөнә инеүе менән бәйле,^[25] энергия сығанаҡтары экспортёрҙарының көнәркәшлек һәләте насарая барасаҡ, тип раҫларға була.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Төньяҡ Европа
• Көньяҡ Европа
• Үҙәк һәм Көнсығыш Европа
• Вишеград төркөмө
• Европа союзы
• Европа географик үҙәге

Иҫкәрмәләр

1. The World Factbook: Field listing – Location  (билдәһеҙ). The World Factbook. Central Intelligence Agency (2009). Дата обращения: 3 май 2009. Архивировано 24 май 2011 года. 2011 йыл 24 май архивланған.
2. Lecture 14: The Origins of the Cold War. Historyguide.org. Retrieved on 29 October 2011.
3. Central Europe — The future of the Visegrad group, The Economist (14 апрель 2005). 7 март 2009 тикшерелгән.
4. From Visegrad to Mitteleuropa, The Economist (14 апрель 2005).
5. Armstrong, Werwick. Anderson, James. Borders in Central Europe: From Conflict to Cooperation // Geopolitics of European Union Enlargement: The Fortress Empire. — Routledge, 2007. — С. 165. — ISBN 978-1-134-30132-4.
6. United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)  (билдәһеҙ). Unstats.un.org (31 октябрь 2013). Дата обращения: 4 август 2014.
7. World Population Ageing: 1950-2050  (билдәһеҙ). United Nations. Дата обращения: 15 ғинуар 2015. 2017 йыл 6 август архивланған.
8. Browse MT 7206 | EuroVoc  (билдәһеҙ). Eurovoc.europa.eu. Дата обращения: 4 август 2014.
9. The Puzzle of Central Europe  (билдәһеҙ). Visegradgroup.eu (18 март 1999). Дата обращения: 4 август 2014.
10. Mastication Monologues: Western Europe  (билдәһеҙ). Дата обращения: 15 ғинуар 2015.
11. Таранов П. М. Трансформация торгового и инвестиционного сотрудничества России со странами Центральной Европы: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. к.э.н. — Ростов н/Д: Рост. гос. ун-т, 2004. — 26 c.
12. In the Heavy Shadow of the Ukraine/Russia Crisis, page 10  (билдәһеҙ). European Bank for Reconstruction and Development (сентябрь 2014). Дата обращения: 15 ғинуар 2015.
13. UNHCR in Central Europe  (билдәһеҙ). UNCHR. 2013 йыл 26 август архивланған.
14. Central European Green Corridors - Fast charging cross-border infrastructure for electric vehicles, connecting Austria, Slovakia, Slovenia, Germany and Croatia  (билдәһеҙ). Central European Green Corridors (октябрь 2014).
15. Interreg CENTRAL EUROPE Homepage  (билдәһеҙ). Interreg CENTRAL EUROPE. 2015 йыл 15 октябрь архивланған.
16. Andrew Geddes,Charles Lees,Andrew Taylor : «The European Union and South East Europe: The Dynamics of Europeanization and multilevel goverance», 2013, Routledge
17. Klaus Liebscher, Josef Christl, Peter Mooslechner, Doris Ritzberger-Grünwald : «European Economic Integration and South-East Europe: Challenges and Prospects», 2005, Edward Elgar Publishing Limited
18. Sven Tägil, Regions in Central Europe: The Legacy of History, C. Hurst & Co. Publishers, 1999, p. 191
19. Klaus Peter Berger, The Creeping Codification of the New Lex Mercatoria, Kluwer Law International, 2010, p. 132
20. central europe romania - Google Search  (билдәһеҙ).
21. United States. Foreign Broadcast Information Service Daily report: East Europe
22. Council of Europe. Parliamentary Assembly. Official Report of Debates. — Council of Europe, 1994. — С. 1579. — ISBN 978-92-871-2516-3.
23. Transcarpathia: Perephiral Region at the "Centre of Europe". — Region State and Identity in Central and Eastern Europe. — Routledge, 2013. — С. 155. — ISBN 1136343237.
24. Новопашин Ю. С. Центральная Европа в поисках новой региональной идентичности. // Международный исторический журнал. — 2000. — № 11.
25. Таранов П. М. Внешнеэкономические связи России с постсоциалистическими странами Центральной Европы // Известия высших учебных заведений. Северо-Кавказский регион. Общественные науки. 2003. — № 3.

Һылтанмалар

• Алексей Миллер. Тема Центральной Европы: история, современные дискурсы и место в них России
• Ярослав Шимов. Центральная Европа: небольшие народы в поисках «большой родины»
• Ярослав Шимов. Средняя Европа: путь домой
• Oskar Krejčí. «Geopolitics of the Central European Region. The view from Prague and Bratislava» Bratislava: Veda, 2005. 494 p.
• Таранов П. М. Трансформация торгового и инвестиционного сотрудничества России со странами Центральной Европы: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. к.э.н. 2023 йыл 8 апрель архивланған. — Ростов н/Д: Рост. гос. ун-т, 2004. — 26 c.
• Таранов П. М. Внешнеэкономические связи России с постсоциалистическими странами Центральной Европы 2023 йыл 8 апрель архивланған. // Известия высших учебных заведений. Северо-Кавказский регион. Общественные науки. 2003. — № 3.