Тәрбиәсе

Тәрбиәсе (тәрбиәсе ҡатын-ҡыҙ)^[1][2], баланы оҙатып йөрөтөүсе^[3] — мәктәпкәсә йәштәге балалар (7 йәшкә тиклем) йәки йәш үҫмер егет һәм ҡыҙҙар — тәрбиәләнеүселәрҙе тәрбиәләү һәм уҡытыу менән шөғөлләнеүсе педагог.

Тәрбиәсе
Эшмәкәрлек сфераһы	мәғариф, преподавание[d] һәм образовательная активность[d]
Өлөшләтә тура килә	деятель образования[d]
Категория-эпоним	Категория:Категории по педагогам[d]
Тәрбиәсе Викимилектә

Балалар менән тәрбиәсе

Василий Перовтың Гувернантканың сауҙагәр йортона килеүе картинаһы, 1866 йыл.

Тәрбиәсе тип ғәҙәттә ата — әсәләр йәки уларҙы алмаштырған кешеләр — олатай-өләсәйҙәр, апай-әбейҙәр, ағай-бабайҙар, бала ҡараусылар, бонналар, гувернёрҙар, гувернанткалар, уҡытыусылар^[4] һәм башҡалар һанала.

Һөнәр тарихы

Тәрбиәсе һөнәре Боронғо Грецияла, барлыҡҡа килә, ул ваҡытта тәрбиә менән махсус ҡол шөғөлләнгән, уға алты йәше еткән малайҙар йөкмәтелгән — бәләкәй бала менән генә шөғөлләнгән кеше педагог^[5] уны һәр ерҙә оҙатып йөрөгән — атамаһы ла ошонан килеп сыҡҡан. Ҡалған ваҡытта баланы оҙатып йөрөтөүсе баланың үҫешен күҙәтә, хәүеф-хәтәрҙән һаҡлай һәм, дөйөм алғанда, тормошҡа мөнәсәбәтен формалаштыра, баланың һәләттәрен, ҡылыҡтарын һәм уның тәртибен үҫтерә. Күп быуаттар үтә, әммә тәрбиәсе функцияһы үҙенең әһәмиәтен һаҡлап ҡала.

Тәрбиәсе йәки педагог һөнәре бик хөрмәтле һәм абруйлы. Тап тәрбиәсе тәрбиәләнеүселәрҙең шәхесен формалаштырыу һәм уларҙың артабанғы яҙмышын үҫтереү өсөн яуаплы. Тәрбиәсе һөнәре тәүге тапҡыр Антик Грецияла баш ала, әммә киң таралыу алмай, сөнки бай кешеләрҙең балаларын ҡолдар тәрбиәләй, ә крәҫтиәндәрҙең балалары бөтөнләй белем алмай. Эволюцияланған йәмғиәттә тәрбиәсе һөнәре эш биреүсенең тоҡомдарын тәрбиәләүгә йүнәлтелгән өйҙә белем һәм тәрбиә биреүҙе маҡсат итеп ҡуйған остаз һөнәренә әүерелә. Бер нисә быуат элек тәрбиәсе һәм педагог эше киң йүнәлеш ала, һәм уға беренсе мәктәптәр барлыҡҡа килеүе булышлыҡ итә. Тәрбиәсегә үҫмер малай һәм ҡыҙҙарҙы формалаштырыу һәм артабан һайлаған юлына йүнәлтеү бурысы йөкмәтелә. Тәрбиәсе һөнәре бөгөн дә юғары актуаллеккә эйә, тип өҫтәмәй булмай.

Рәсәй империяһында

Революцияға тиклемге Рәсәйҙә, Локк һәм Руссо педагогик теориялар йоғонтоһонда, бай кешеләр, йәмғиәт уҡытыу-тәрбиә учреждениелары, улар фекеренсә, балаларына төрлө етешһеҙлектәр һеңдереүе бар тип, үҙ балаларын тәрбиәләүҙе йөкмәткән тәрбиәселәрҙең дәрәжәһен бик юғары баһалай. Ул ваҡыттағы бай ғаиләләрҙә тәрбиәселәр балаларҙы тәрбиәләү һәм башлыса уларҙы уҡытыу эшендә ата-әсәнең ярҙамсыһы ғына булған. XIX быуатта бик бай кешеләрҙә һәм принцтарҙа ғына тәрбиәселәр һаҡланып ҡалған. Мәктәпкә ышанмай ҡарау һиҙелерлек кәмегәнлектән, мәктәптәр яҡшыртыла, элекке заман менән сағыштырғанда, уҡытыусыларҙың хәле матди һәм әхлаҡи яҡтан күтәрелә.

Мәғарифта, бигерәк тә ҡыҙҙарҙың сит телдәр белеүе бик юғары баһаланғанлыҡтан, йыш осраҡта сит ил ҡатын-ҡыҙҙары, башлыса француз ҡыҙҙары (мадам, мадама^[6][7]), һуңынан немкалар һәм инглиз ҡыҙҙары ғаиләләрҙә тәрбиәсе булып эшләгән. Ҡатын-ҡыҙҙарға белем биреү буйынса талаптар киңәйгән һайын, сит ил ҡатын-ҡыҙҙары элекке тәрбиә урынын юғалта һәм тик сит телдәруҡытыусылары, булып ҡалған, ә уларҙың урындарын уҡытыусылар һәм остаздар биләгән.

Ғаиләләрҙән тыш, тәрбиәселәр үткәргән уҡытыу һәм тәрбиәләү буйынса төрлө шәхестәр араһында хеҙмәт бүленеше принцибына таянған мәктәптәрҙә эшләй. Уҡытыуҙы уҡытыусылар, ә тәрбиә, йәғни класс күҙәтеүҙе, дисциплинаны, киске дәрестәрҙә уҡыусыларға ярҙам итеү һәм башҡалар, тәрбиәселәр төрлө исемдәр аҫтында: класс остаздары, күҙәтеүселәр, класс ханымдары тормошҡа ашыра.

Советтар Союзында

Советтар Союзында балалар баҡсаларында, яслеләр, балалар йорттарында, мәктәп-интернаттарҙа, мәктәптәрҙә һәм оҙайтылған көн төркөмдәрендә, суворов һәм нахимов училищеларында, бәлиғ булмаған енәйәтселәр өсөн хеҙмәт колонияларында хоҡуҡтары һәм бурыстары махсус положениелар менән билдәләнгән штатлы тәрбиәселәр вазифалары раҫланған. Тәрбиәселәр тәрбиәләнеүселәренең тәрбиәһе һәм уҡыуы, һаулыҡ һәм физик үҫешен, көнкүрешен һәм ялын итеү һәм башҡа күп нәмә ойоштороуға яуаплы.

Хәҙерге Рәсәйҙә

Бөгөн тәрбиәселәр, совет осорондағы кеүек үк, мәктәпкәсә учреждениеларҙа, балалар йорттарында, мәктәп-интернаттарҙа, мәктәптәрҙә һәм башҡа уҡыу-тәрбиә учреждениеларында шул уҡ бурыстарҙы үтәйҙәр. Әммә хеҙмәт баҙарына <a href="./Баҙар_иҡтисады" rel="mw:WikiLink" data-linkid="87" data-cx="{&amp;quot;adapted&amp;quot;:false,&amp;quot;sourceTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;Рыночная экономика&amp;quot;,&amp;quot;description&amp;quot;:&amp;quot;экономическая система на основе спроса и предложения&amp;quot;,&amp;quot;pageprops&amp;quot;:{&amp;quot;wikibase_item&amp;quot;:&amp;quot;Q179522&amp;quot;},&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;ru&amp;quot;},&amp;quot;targetFrom&amp;quot;:&amp;quot;mt&amp;quot;}" class="cx-link" id="mwYg" title="Баҙар иҡтисады">баҙар иҡтисадына кире ҡайтыу менән, шәхси тәрбиәселәргә ихтыяж барлыҡҡа килде. Был тәрбиәселәр, Рәсәй империяһы осорондағы кеүек үк, бай йәки урта хәлле кешеләрҙең ғаиләләрендә балалар тәрбиәләү һәм белем биреү йәһәтенән үҙ хеҙмәттәрен күрһәтә.

Иҫкәрмәләр

1. Воспитывать // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.
2. Воспитатель // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
3. Дитя // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.
4. Воспитание // Большая советская энциклопедия: В 66 томах (65 т. и 1 доп.) / Гл. ред. О. Ю. Шмидт. — 1-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1926—1947.
5. Педагог // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
6. Мадам // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.
7. Мамзель // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.

Әҙәбиәт

• Воспитатель, воспитательница // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Ҡалып:БЭ20

• [ Воспитатель] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә