Түбәнге Серге

Түбәнге Серге (рус. Ни́жние Серги́) — ҡала, Свердловск өлкәһенең Түбәнге Серге районы үҙәге.

Түбәнге Серге
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы	1743
Рәсми атамаһы	Нижне-Сергинский завод
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Нижнесергинское городское поселение[d][1] һәм Түбәнге Серге районы
Административ-территориаль берәмек	Нижнесергинское городское поселение[d][1], Нижнесергинский муниципальный район[d], Түбәнге Серге районы, Свердловск өлкәһе, Түбәнге Серге районы һәм Красноуфимск өйәҙе
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00[d]
Халыҡ һаны	7777 кеше (2023)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	320 метр
Почта индексы	623090
Рәсми сайт	adminsergi.ru
Урындағы телефон коды	34398
Түбәнге Серге Викимилектә

Географияһы

«Түбәнге Серге муниципаль районы» муниципаль берәмеге Түбәнге Серге ҡалаһы — «Түбәнге Серге ҡала биләмәһе» муниципаль берәмегенең административ үҙәге. Ул Урта Уралдың көнбайыш битләүендә, Екатеринбург ҡалаһының көнбайыш-көньяҡ-көнбайышында, унан 82 километр алыҫлыҡта (автотрасса буйынса 98 км), башлыса Ҡариҙел йылғаһының уң ҡушылдығы Серге йылғаһының уң ярында урынлашҡан. Ҡаланың көнсығыш өлөшөндә Түбәнге Серге быуаһы төҙөлгән.

Ҡалала Свердловск тимер юлының Түбәнге Серге тимер юл станцияһы бар, ул Чусовская — Дружинино — Бирҙәүеш йүнәлешен хеҙмәтләндерә. Ҡаланың көньяҡ-көнбайыш өлөшөндә «Түбәнге Серге» шифаханаһы урынлашҡан^[3].

Ҡала тарихы

Түбәнге Серге ҡалаһы, хәҙерге Урал ҡалаларының күбеһе кеүек үк, мәғдәнселек сәнәғәте нигеҙендә барлыҡҡа килгән. 1743—1744 йылдарҙа башҡорттарҙан алынған ерҙәрҙә Никита Демидов суйын һәм тимер эшкәртеү заводы төҙөй. Завод 1789 йылда Михаил Павлович Губинға һатылған.

1963 йылдың 1 февралендә Түбәнге Серге ҡалаһы өлкә буйһоноуындағы ҡалалар иҫәбенә индерелә, ә ҡаланың Хеҙмәтсәндәр депутаттары советы Свердловск Хеҙмәтсәндәр депутаттарының өлкә советы ҡарамағына тапшырыла^[4].

Этимологияһы

Ҡаланың исеме үҙе ярында урынлашҡан Серге йылғаһынан килеп сыҡҡан, Түбәнге билдәләмәһе иһә йылғаның түбәнге ағымында булыуын күрһәтә, ә йылға үрендә Үрге Серге ҡасабаһы көн итә. Атаманы коми теленән килеп сыҡҡан тиеүселәр бар, мәгәр "Башҡортостан Республикаһы топонимдары һүҙлеге"ндә Ҡариҙел йылғаһының был ҡушылдығы атамаһы башҡорт телендәге серге һүҙенән алынған тип яҙылған^[5]

Климаты

Ғинуарҙың уртаса температураһы −16 °C, июлдә — яҡынса +17 °C. Яуым-төшөм йылына яҡынса 500 мм.

Халҡы

Халыҡ иҫәбе
1931[6]	1959[7]	1970[8]	1979[9]	1989[10]	1992[6]	1996[6]
11 100	↗14 188	↗14 457	↗15 540	↘14 938	↘14 900	↘14 500
1998[6]	2000[6]	2001[6]	2002[11]	2003[6]	2005[6]	2006[6]
↘14 100	↘13 600	↘13 400	↘12 567	↗12 600	↘12 100	↘12 000
2007[6]	2008[6]	2009[12]	2010[13]	2011[6]	2012[14]	2013[15]
↘11 800	↘11 500	↘11 380	↘10 336	↘10 300	↘9902	↘9736
2014[16]	2015[17]
↘9698	↘9552

2019 йылдың 1 ғинуарына ҡарата ҡала халҡы һаны буйынса Рәсәй Федерацияһының 1115 ҡалаһынан 958-се урында булған2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1112^[18] ҡалаһы араһында ^[19] 375-се урында була.

Шифахана

Түбәнге Серге — Уралдағы иң әүәлге бальнеологик курорттарҙың береһе. Төп дауалауҙың тәбиғи факторҙары булып шифалы һыуы тора. Бында ашҡаҙан-эсәк ауырыуҙарын дауаларға киләләр^[20].

Һылтанмалар

• Официальный сайт администрации Нижнесергинского района
• Сайт Нижнесергинского района
• История герба Нижних Серг
• Нижние Серги в энциклопедии «Мой город»

Иҫкәрмәләр

1. ОКТМО (урыҫ)
2. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) (урыҫ) — 2023.
3. Рундквист Н., Задорина О. Свердловская область. От А до Я: Иллюстрированная краеведческая энциклопедия. — Екатеринбург: Квист, 2009. — С. 456. — ISBN 978-5-85383-392-0.
4. ipravo.info. Об укрупнении сельских районов, образовании промышленных районов и изменении подчиненности районов и городов Свердловской области - Российский Правовой Портал  (урыҫ). ipravo.info. Дата обращения: 20 май 2018. Архивировано 20 май 2018 года. 2018 йыл 20 май архивланған.
5. Словарь топонимов Республики Башкортостан. — Уфа: Китап, 2002. — 175-се бит. — ISBN 5-295-03192-6
6. Народная энциклопедия «Мой город». Нижние Серги
7. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу  (урыҫ). Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
8. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.  (урыҫ) Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
9. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.  (урыҫ) Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
10. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения  (билдәһеҙ). Архивировано 22 август 2011 года.
11. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более  (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.
12. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
13. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Свердловской области  (билдәһеҙ). Дата обращения: 1 июнь 2014. Архивировано 1 июнь 2014 года.
14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)  (билдәһеҙ). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
16. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
18. с учётом городов Крыма
19. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
20. 5 знаменитых курортов Среднего Урала и их окрестности. Издательство «Малыш и Карлсон», Реж, 2008.