Сент-Люсия
From Wikipedia, the free encyclopedia
Сент-Люси́я (ингл. Saint Lucia [ˌseɪnt ˈluːʃɪə]) — Вест-Индияла Елгә ҡаршы утрауҙарҙағы шул уҡ исемдәге утрау-дәүләт. Утрау төньяҡтан — Сент-Люсия боғаҙы, көньяҡтан Кариб диңгеҙен Атлантик океан акваторияһы менән тоташтырған Сент-Винсент боғаҙы менән йыуыла. Биләмәнең майҙаны 616 км² тәшкил итә. Дәүләт баш ҡалаһы — Кастри ҡалаһы[1].
| |||||
| Девиз: «The Land, The People, The Light (Тыуған ил, Халыҡ , мәғариф)» | |||||
| Гимн: «Sons and Daughters of Saint Lucia» | |||||
 | |||||
| Үҙаллылыҡ датаһы | 22 февраль 1979 ( Бөйөк Британиянан) | ||||
| Рәсми тел | Инглиз | ||||
| Баш ҡала | Кастри | ||||
| Идара итеү төрө | Парламент монархияһы | ||||
| Королева
Генерал-губернатор Премьер-министр | Елизавета II | ||||
| Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө | 177 617 км² 1,6 | ||||
| Халыҡ • Һаны (2002) • Халыҡ тығыҙлығы | 160 145 чел. (191) 260 чел./км² | ||||
| Валюта | Көнбайыш Кариб доллары (XCD, код 951) | ||||
| Интернет-домен | .lc | ||||
| Код ISO | LC | ||||
| МОК коды | LCA | ||||
| Телефон коды | +1-758 | ||||
| Сәғәт бүлкәте | -4 | ||||
Тарихы
Сент-Люсия утрауын Колумб 1502 йылдың 15 декабрендә, Изге Люсия көнөндә аса[1]. Инглиздәр 1605−1638 йылдарҙа нигеҙләнергә тырышып ҡарай, әммә һуғышсан ерле халыҡ карибтар ҡаршылыҡ курһәтә[1]. 1640 йылдың ноябрендә капитан Филип Белл Лондонға Барбадостан былай тип хәбәр итә: «Вест-Һиндостанда Барбадостан алыҫ түгел Санта-Люсия исемле утрау бар. Һуңғы ваҡытта уға хәҙер ризыҡҡа, кейем-һалымға, ҡоралға һәм амуницияларға ныҡ мохтаж инглиздәр эйә була. Быларҙың барыһы ла уларға утрауҙа тороп ҡалыу ғына түгел, ә дошмандарға һәм индеецтарға ҡаршы көрәштә уны һаҡлап ҡалыу мөмкинлегенә эйә булыу өсөн кәрәк». Шуның менән бәйле утрауға 140 колоннист ебәрелә. Әммә был уй уңыш менән тамамланмай: урындағы халыҡтың һөжүме һөҙөмтәһендә губернатор һәм күп кенә инглиздәр үлтерелә. Барбадосҡа һәм Сент-Китсҡа бик аҙҙар ғына барып етә ала[2]. Француздар аборигендар менән килешеү төҙөп, 1643 йылда күсеп ултырыу базаһына нигеҙ һала ала. Француздар 1650 йылда торамаға нигеҙ һала. 1651 йылда Мартиника губернаторы Дидель Дю Парк утрау губернаторын раҫлай[3]. XVII быуат уртаһынан шәкәр плантацияларында эшләү өсөн Африка ҡолдарын күпләп индереү башлана. Күпмелер ваҡыттан һуң халыҡ составында Африка халҡы һәм мулаттар өҫтөнлөк итә башлай. Сент-Люсия Англия һәм Франция араһындағы ҡаҡшамаҫ конфликттың аренаһы була, ул үҙенең уңайлы Кастри бухтаһы менән йәлеп итеп, ҡулдан ҡулға күсә.
1664 йылда Англия баҫып алған.
1666 йылда Франция кире ҡайтарып ала.
1723 йылда Британия баҫып ала.
1756 йылда Франция кире ҡайтарып ала.
1762 йылда Британия баҫып ала.
1763 йылда Франция кире ҡайтарып ала.
1778 йылда Британия баҫып ала.
1783 йылда Франция кире ҡайтарып ала.
1796 йылда Британия баҫып ала.
1802 йылда Франция кире ҡайтарып ала.
1803 йылда Сент-Люсияны йәнә инглиздәр баҫып ала.
1814 йылда утрау, Париж килешеүенә ярашлы, Бөйөк Британияға бирелә һәм уның колонияһына әүерелә[4].
1834 йылда Британияның колониаль властары утрауҙағы ҡоллоҡто бөтөрә.
1838 йылдан алып Сент-Люсия утрауы Елгә ҡаршы утрауҙары Британия колонияһы составына инә.
1958—1962 йылдарҙа Вест-Һиндостан Федерацияһы составында.
1967 йылда Сент-Люсия Бөйөк Британия менән ассоциацияланған дәүләт статусына эйә була һәм эске эштәрҙә үҙидара хоҡуғына эйә була.
1979 йылдың 22 февралендә Сент-Люсияға тулыһынса бойондороҡһоҙлоҡ бирелә[1].
2012—2013 йылдарҙа Сент-Люсия АЛБА альянсы составына инә[5].
Сәйәси структура
Сент-Люсия — Милләттәр берләшмәһе ағзаһы, дәүләт башлығы — генерал-губернатор тәҡдим иткән Бөйөк Британия короле (хәҙер — Карл III). Конституция буйынса, ул монарх теләге буйынса тәғәйенләнгән Берҙәмлектең һәр гражданы була ала. Ғәмәлдә, был вазифаға, ғәҙәттә, ил хөкүмәте башлығы тәҡдиме буйынса, урында тыуып үҫкән кеше тәғәйенләнә.
Генерал-губернатор (2021 йылдың 11 ноябренән — вазифа башҡарыусы Эррол Чарльз) хөкүмәтте төҙөргә ҡуша һәм парламент хуплағандан һуң уның составын раҫлай, Сенат ағзаларын тәғәйенләй, премьер-министр тәҡдиме менән парламентты тарата һәм яңы һайлауҙар тәғәйенләй, закондарға ҡул ҡуя һәм юғары дәүләт чиновниктарын тәғәйенләүҙе раҫлай.
Ике палаталы парламенттың закондар сығарыу власы. Юғары палата — Сенат (11 урын). Алты сенатор — премьер-министр тәҡдиме буйынса, өсәүһе — оппозиция лидеры тәҡдиме менән, ҡалғандары дини, иҡтисади һәм социаль төркөмдәр тәҡдиме буйынса тәғәйенләнә. Түбәнге — Йыйылыш палатаһы (5 йылға халыҡ һайлаған 17 депутат).
Башҡарма власть — министрҙар кабинеты ҡарамағында. Уны премьер-министр етәкләй. Был вазифаға, ғәҙәттә, һайлауҙарҙан һуң Йыйылыш палатаһында күпселекте тәшкил иткән партия йәки коалиция лидеры тәғәйенләнә.
Төп сәйәси партиялар:
- Сент-Люсияның лейбористик партияһы — Йыйылыш палатаһында 13 урын;
- Берләшкән эшсе партия — Йыйылыш палатаһында 2 урын.
Шулай уҡ парламентта күрһәтелмәгәндәр ҙә бар — Милли альянс, Сент-Люсияның Азатлыҡ партияһы һәм Милли йәшелдәр партияһы.
Административ бүленеш
Административ яҡтан ил 11 мәхәлләгә бүленә. Уларҙың һәр береһендә урындағы үҙидара органдары ҡала һәм ауыл советтары һәм идаралыҡтары бар. 1. Анс-ла-Рей
2. Кастри
3. Шуазёль
4. Дофен
5. Деннери
6. Гроз-Иле
7. Лабори
8. Мику
9. Прален
10.Суфриер
11.Вьё-Фор
Географик мәғлүмәттәр
Сент-Люсия дәүләте Кесе Антиль утрауҙары архипелагы составында шулай уҡ исемле утрауҙа урынлашҡан. Төньяҡта Мартиника утрауы (Сент-Люсия боғаҙы буйлап), көньяҡта Сент-Винсент һәм Гренадина дәүләте составына ингән Сент-Винсент утрауы (шул уҡ исемле боғаҙ буйлап) менән сиктәш. Көнсығыштан — Атлантик океан, көнбайыштан Кариб диңгеҙе (яр буйының дөйөм оҙонлоғо 158 км) һыуҙары менән йыуыла.
Тамсы рәүешле утрау яҡынса 44 саҡрым оҙонлоҡта һәм 23 саҡрым киңлектә, дөйөм майҙаны 617 саҡрым (Елгә ҡаршы утрауҙарының көньяҡ төркөмөндә ҙурлығы буйынса икенсе урында тора). Сент-Люсия утрауында вулкан сығышлы, шуға күрә Кариб диңгеҙендәге башҡа утрауҙарҙың күбеһенә ҡарағанда таулы. Ысынында, ул конустары илдең төп тау түбәләрен тәшкил иткән боронғо янартау төркөмөнөң түбәһе булып тора.
Утрауҙың бөтә оҙонлоғо буйынса, төньяҡтан көньяҡҡа табан, Жими тауында (950 м) һәм көньяҡ-көнбайышта янартау Питон массвында (Грос-Питон — 797 м, Пти-Питон — 750 м, Морн-Бонин — 640 м) иң юғары иң юғары нөктәһе булып бейеклеге 400 метрҙан алып 900 м еткән үҙәк Барр-де-Л’Иль-Ридж тау сылбыры һуҙыла. Ошо уҡ районда әүҙем вулкан эшмәкәрлеге эҙҙәре - эҫе көкөрт сығанаҡтары, эрозияланған лава баҫыуҙары, газ сығыу урындары, көкөрт ултырмалары йыш осрай. Янартау массивының битләүҙәре ҡуйы тропик урмандар менән ҡапланған, ә күп һанлы ҡыҫҡа йылғалар киң һәм уңдырышлы үҙәндәр барлыҡҡа килтерә.
Утрау ярҙары яр буйы уйһыулығының киң булмаған һыҙатынан барлыҡҡа килгән һәм ныҡ йырғыланған. Көньяҡ-көнсығыш һәм төньяҡ-көнбайыш ярҙары бик күп бәләкәй рифтар менән уратып алынған ҡултыҡтары һәм бухталары булған шхер районына оҡшаш.
Климаты тропик пассатлы; диңгеҙ елдәре эҫене йомшарта. Уртаса айлыҡ температура 18—26 °С, яуым-төшөм йылына 1500-3000 миллиметр тәшкил итә. Ғинуарҙан апрелгә тиклем ҡоро, майҙан авгусҡаса ямғырлы миҙгел. Йылдың теләһә ниндәй миҙгелендә ҡеүәтле, әммә ҡыҫҡа ваҡытлы ҡойма ямғырҙар булыуы ихтимал. Йыш ҡына емергес тропик дауылдар, айырыуса йәй аҙағында йыш була.
Утрауҙа яҡынса 400 төр үҫемлек үҫә, күпселек урындарҙа пальмалар, төрлө ҡыуаҡлыҡтар, орхидеялар һәм антуриум кеүек башҡа экзотик сәскәләр тау битләүҙәрен, үҙәндәрҙе, йылға үҙәндәрен һәм хатта юл ситтәрен ҡаплаған тығыҙ келәм барлыҡҡа килтерә. Тауҙарҙың көньяҡ һәм көньяҡ-көнсығыш битләүҙәре ҡыуаҡлы субтропик үҫемлектәр өҫтөнлөк иткән ҡоро урмандар менән ҡапланған. Урындағы фаунаға эндемик ер кеҫәрткеһе, төрлө төҫтәге амазон тутыйғошо һәм бөтә утрауҙа таралған ике кимереүсе — агуттар һәм маника инә.
Һаҡланыусы тәбиғәт территориялары күп:
- Пиджен-Айленд милли паркы (1979 йылда ойошторолған), унда утрауҙа үҫкән бөтә үҫемлектәр, шулай уҡ ҡоштарҙың һирәк төрҙәре тиерлек йыйылған;
- Көнсығыш яры уртаһында, Пралин-Бей ҡултығының төньяҡ өлөшөндә ятҡан Фригэт-Айленд ҡурсаулығы урындағы күп һанлы фрегаттарҙың, селәндәрҙең һәм урындағы һирәк осраған ҡоштарҙың: Рамье күгәрсененең һәм Санта-Люсия һарығошоноң оялары участкаһы булып тора;
- Вье-Форҙан көнсығыштараҡ ятҡан Мария-Айленд ҡурсаулығы — «куве» һыйыр йыланы, бик һирәк осрай торған туҙбаш йыланы төрҙәренең, шулай уҡ һирәк осраусы «зандоли-те» ер кеҫәрткеһенең (Мария кеҫәрткеһе) берҙән-бер йәшәү мөхите булып тора;
- Рейнфорест милли паркы (Сент-Люсия-Сентрал-Форест-Ресерв-энд-Рейнфорест) Морн-Гими түбәһе янындағы 19 000 акр ҡупшы тауҙар һәм үҙәндәр, ҙур абағалар, орхидеялар, ожмах ҡоштары һәм урындағы ағастарҙың күп төрҙәре өсөн йорт булып тора.
- Утрауҙың көньяҡ-көнсығыш яры буйында урынлашҡан Манкоте-Мангрув ҡурсаулығы, Сейблз-Пойнттан төньяҡтараҡ, утрауҙа тәбиғи мангр урмандары үҫкән һуңғы урын булып тора.
Иҡтисады
Сент-Люсияның иҡтисады туризм һәм офшор бизнесына нигеҙләнә. 2008 йылда эске тулайым продукт, баһалауҙар буйынса, 1,8 миллиард АҠШ доллары, йәғни йән башына яҡынса 11,1 мең АҠШ доллар тәшкил итә. Тармаҡтар буйынса эске тулайым продуктты бүлеү: ауыл хужалығы — 5 процент, сәнәғәт — 15 процент, хеҙмәттәр өлкәһе — 80 процент. Тулайым эске продуктының реаль үҫеше 2008 йылда 1,7 процентҡа тиклем кәмей.
Инфляция кимәле 2007 йылда — 1,9 %; эшһеҙлек кимәле 2003 йылда 20% -ҡа еткән. 2002 йылда мәшғүллек структураһы: ауыл хужалығы — 22 %, сәнәғәт һәм сауҙа — 25 %, хеҙмәтләндереү өлкәһе — 54 %.
Иҡтисадтың төп тармағы — туристарҙы хеҙмәтләндереү һәм ауыл хужалығы. Төп культураһы — банандар; шулай уҡ кокос сәтләүектәре, манго, какао, цитрус һымаҡтар, виноград, шәкәр ҡамышы үҫтерелә.
Латин Америкаһында ЕС банан етештереүселәр яғынан уңайлыҡтар режимын бөтөрөү һәм арта барған конкуренция утрау иҡтисадын диверсификациялау кәрәклеген талап итә. Ил сит ил капиталын йәлеп итә башлай, айырыуса офшор банк өлкәһенә һәм туризм индустрияһына. Милли иҡтисад фондына ҡайтарылмайынса нигеҙҙә өлөш индерергә әҙер булғандар өсөн Сент Люсия гражданлығын алыу мөмкинлеге бар. Сәнәғәт секторы Көнсығыш-Кәриб төбәгендәге бөтә илдәр араһынан иң төрлөһө булып тора. Хөкүмәт банан тармағын да йәнләндерергә тырыша. Пойнт-Серафин (Вига ярымутрауы, Кастри) — Кариб диңгеҙе илдәрендә пошлинаһыҙ сауҙаның иң ҙур комплексы.
Африка, Кариб бассейны һәм Тымыҡ океан илдәренең халыҡ-ара ойошмаһына инә.
Сент-Люсияла агросеймал эшкәртеү, туҡымалар, кейем-һалым, мебель, ҡатырға таралар, тәмәке, әҙер кейем, батарейкалар һәм электрон приборҙар, эсемлектәр етештереү үҫешкән. Электрон компоненттар йыйыу; төҙөлөш материалдары етештереү. Транзит нефть терминалы һәм нефть эшкәртеү заводы. Балыҡсылыҡ кәсебе алып барыла, уның продукцияһы эске баҙарға сығарыла.
Экспорт: банан, какао-борсаҡ, кокос сәтләүеге, копра, кокос майы һәм төрлө тропик емеш-еләк, шулай уҡ кейем-һалым һәм уйынсыҡтар. 2006 йылда экспорт күләме 288 млн АҠШ доллары тәшкил иткән; экспорт буйынса төп партнёрҙар — Бөйөк Британия, АҠШ, Кариб берләшмәһе илдәре. Сит илдән күбеһенсә Бразилиянан, Америка ҡушма штаттарынан, Бөйөк Британиянан, Кариб берләшмәһе илдәренән, Япониянан һәм Канаданан аҙыҡ-түлек, сәнәғәт тауарҙары, автомобилдәр һәм ҡорамалдар, яғыулыҡ индерелә (2006 йылда 791 миллион АҠШ доллары).
Әүҙем үҫешкән сит ил туризмы валюта керемдәренең яҡынса 50 процентын тәьмин итә. Йыл һайын илгә 300 мең самаһы турист килә.
Халҡы
Основная статья: Население Сент-Люсии Халыҡ иҫәбе - 165 595 кеше (2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу); 178 000 (2016 йылғы баһа)
Йыллыҡ үҫеш — 0,4 процент.
Тыуым — 1000 ҡатын-ҡыҙға 14,8 (бала табыу —бер ҡатын-ҡыҙға 1,82 бала);
Үлем осраҡтары — 1000 кешегә 6,9;
Эмиграция — 1000 кешегә 3,9.
Этно-раса составы: негрҙар — 85,3 %, мулаттар — 10,8 %, һиндтар — 2,2 %, европалар — 0,6 % (2010 й. халыҡ иҫәбен алыу буйынса)[1].
Дингә ҡарата: католиктар 67,5 %, адвентистар 8,5 %, иллеләр 5,7 %, англикандар 2 %, инжилсылар 2 %, башҡа христиандар 5,1 %, растафариандар 2,1 %, башҡа 2,6 %, атеистар 4,5 % (2001 йылғы халыҡ иҫәбен алыу буйынса). Рәсми тел — инглиз теле; халыҡтың байтаҡ өлөшө араһында патуа (француз теле нигеҙендәге урындағы креоль теле) таралған[1].
| 1991 | 2001 | 2010 |
|---|---|---|
| 133 308 | 156 733 | 165 595 |
| Йәше | Ир-аттар | Ҡатын-ҡыҙҙар | Бөтәһе |
|---|---|---|---|
| 0 алып 14 йәшкә тиклем | 27 | 26 | 24,6% |
| 15 алып 64 йәшкә тиклем | 51 | 53 | 63,7% |
| 65 йәш һәм юғары | 3 | 5 | 5,2% |
| Күрһәткес | Ир-аттар | Ҡатын-ҡыҙҙар | Бөтәһенең |
|---|---|---|---|
| Халыҡтың уртаса йәше (йәш) | 29,3 | 31,4 | 30,3 |
| Уртаса ғүмер оҙонлоғо (йәш) | 74,0 | 79,5 | 76,7 |
| Белем кимәле, % (2001) | 89,5 | 90,6 | 90,1 |
Мәҙәниәт
Шағир һәм драматург Дерек Уолкотт, 1992 йылғы әҙәбиәт буйынса Нобель премияһы лауреаты Сент-Люсияның мәҙәни тарихында иң билдәле фигураһы булып тора.
Кухняһы
Сент-Люсия кухняһы Кариб бассейнындағы башҡа илдәрҙең аш-һыуҙары менән уртаҡ һыҙатҡа эйә. Урындағы йәшелсә-емештәрҙе киң ҡулланып, француз, көнсығыш-Һиндостан һәм Британия аш-һыуҙарының берләшеүенән ғибәрәт. Банандар, икмәк ағасы емештәре һәм тоҙло балыҡ урындағы халыҡтың яратҡан аҙығы булып тора. Милли аш-һыу — йәшел банандан һәм тоҙло балыҡтан. Буйон (вouyon) — урындағы бүлбе, йәшелсә менән ваҡланған ит һалынған ҡыҙыл фасоль менән аш йәки рагу. Каллалу (callaloo) япрағынан аш. Аккра (аccra) — ондан, йомортҡанан, тәмләткестәрҙән һәм тоҙло балыҡтан торған ҡыҙҙырылған ҡабымлыҡ.
Ғәскәрҙәре
Сент-Люсияның даими армияһы юҡ. Махсус хеҙмәт һәм яр буйы һаҡсылары Сент-Люсияның король полицияһы командованиеһы аҫтында[7][8]. . Америка Ҡушма Штаттарының Ҡораллы көстәре Сент-Люсияны Кариб бассейнында партнер-ил тип иҫәпләй[9].
Спорты
Утрауҙа йыл һайын трансатлантик регата үткәрелә. Сент-Люсия Олимпия комитеты президенты Ричард Петеркин (тыуған яғы) 1948) 2009 йылда Халыҡ-ара олимпия комитеты составына һайлана.
Башҡалар
Тышҡы сәйәсәт — Сент-Люсияның халыҡ-ара эштәрҙәге дөйөм курсы. Тышҡы сәйәсәт Сент-Люсияның башҡа дәүләттәр менән мөнәсәбәттәрен көйләй. Был сәйәсәтте тормошҡа ашырыу менән Сент-Люсияның Сит ил эштәре министрлығы шөғөлләнә.
Транспорт. Автомобиль бәйләнеше үҫешкән. Барлыҡ ҙур торама пункттар баш ҡала менән диңгеҙ порттары һәм юл ҡулсалары менән тоташҡан. 1210 саҡрым автомобиль юлдарының 63 саҡрымының ғына ҡаты япмаһы бар. Ике аэропорт эшләй.
Мәғариф. Бөтә ауыл биләмәләрендә лә тиерлек дәүләт башланғыс мәктәптәре бар. 20-гә яҡын урта дәүләт мәктәбе, 10 шәхси мәктәп, колледж, шулай уҡ Вест-Һиндостан университетының филиалы.
Профсоюздар. Төп — Хеҙмәтсәндәрҙең милли союзы, Диңгеҙселәр һәм порт эшселәре профсоюзы, Сент-Люсия Эшселәре союзы.
Ҡораллы көстәр. Король полиция частарынан тыш, махсус көстәр подразделениелары һәм Яр буйы һағы ла бар.
Һаулыҡ һаҡлау. Милли һаулыҡ һаҡлау схемаһы эшләй, илдә бер нисә дауахана бар.
Галерея
Кастри ҡалаһында джаз фестивале
«Босежур» стадионы
Грос-Питонға күренеш
Пти-Питон. «Ладера» ҡунаҡханаһынан күренеш
Суфрье Бэй
Һауанан Хилтоп күренеше
Канары ауылы. Сент-Люсия
Пляж
Ле Спорт
Суфрье күренеше
Мэригот Бэй
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.